U chorych na czerniaka konieczne jest wykonanie badania molekularnego pod kątem stwierdzenia pewnych zaburzeń molekularnych, przede wszystkim w genie kodującym białko BRAF. Takie mutacje obecne są u około 50% chorych, u których skuteczną terapią może być leczenie ukierunkowane molekularnie.
Mutacje czerniaka
Mutacje w genie BRAF, odpowiedzialne za produkcję białka pełniącego funkcję przekaźnikową w szlaku przekazywania sygnałów w komórce, występują u około 50% chorych na czerniaka. Szlak ten odpowiada za kontrolę wzrostu i mnożenia się komórek. Obecność mutacji w genie BRAF prowadzi do nadmiernego dzielenia się komórek i rozwoju nowotworu. Występowanie tych zaburzeń związane jest z nieco odmiennym przebiegiem choroby oraz wrażliwością na leki określane mianem inhibitorów BRAF i MEK, należących do leków ukierunkowanych molekularnie, czyli działających na określone zaburzenia w komórce. U chorych z mutacją w genie BRAF leki te mogą być stosowane z uwagi na ich skuteczność – prowadzą do przerwania szlaku przekazywania sygnałów i w ten sposób spowalniają mnożenie się komórek nowotworowych. U chorych bez wspomnianych mutacji leki te są nieskuteczne i ich stosowanie jest nieuzasadnione.
W czerniaku stwierdzane są również inne, rzadziej występujące mutacje, takie jak mutacje w obrębie genu NRAS. Leki stosowane u chorych z tymi mutacjami pozostają jak na razie w fazie badań klinicznych i nie znajdują zastosowania w codziennej praktyce. U chorych na czerniaki błon śluzowych mogą być stwierdzane mutacje w obrębie genu KIT. W takim przypadku możliwe jest zastosowanie leczenia ukierunkowanego molekularnie, jednak w Polsce nie jest ono refundowane.
Na czym polega leczenie czerniaka ukierunkowane molekularnie?
Leczenie ukierunkowane molekularnie można zaproponować chorym ze stwierdzoną mutacją BRAF. Mutacje BRAF obserwuje się w 50–70% czerniaków skóry powstających w miejscach nienarażonych na długotrwałe działanie promieni słonecznych. Skuteczność leczenia ukierunkowanego na mutację BRAF obserwowana jest u około 90 procent chorych. Na podstawie przeprowadzonych badań wiadomo, że inhibitory BRAF (wemurafenib, dabrafenib, enkorafenib) działają lepiej i są dobrze tolerowane przy zastosowaniu w skojarzeniu z inhibitorami MEK (kobimetynib, trametynib i binimetynib). Leki te w skojarzeniu działają dłużej, tj. około 10-14 miesięcy, aż 44% chorych ma szansę na 3-letnie przeżycie. Stosowanie tych leków w kombinacji, w porównaniu z leczeniem jednym lekiem (anty-BRAF), zmniejsza odsetek powikłań skórnych oraz wpływa na poprawę jakości życia chorych. Dlatego też aktualnie standardem postępowania u chorych na zaawansowanego czerniaka z obecną mutacją BRAF jest terapia dwulekowa za pomocą leku anty-BRAF i anty-MEK. Leczenie to na ogół jest dość dobrze tolerowane.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Dostępne schematy leczenia z zastosowaniem inhibitorów BRAF i MEK są następujące:
- Enkorafenib (1 raz dziennie 450 mg doustnie) z binimetynibem (2 razy dziennie 45 mg doustnie);
- Dabrafenib (2 razy dziennie 150 mg doustnie) z trametynibem (2 mg raz dziennie doustnie);
- Wemurafenib (2 razy dziennie 960 mg doustnie) z kobimetynibem (60 mg raz dziennie doustnie).
Ich skuteczność jest podobna, różnią się one nieco tolerancją leczenia. Inhibitory BRAF i MEK mogą być stosowane w różnych liniach leczenia, w tym w pierwszej linii leczenia choroby zaawansowanej, jak wcześniej wspomniano, wyłącznie u chorych z obecną mutacją w genie BRAF. Oprócz obecności tego zaburzenia molekularnego, w doborze terapii uwzględniane są parametry kliniczne, w tym dynamika choroby, lokalizacja przerzutów, stan chorego, choroby współistniejące i leki przyjmowane z ich powodu, a także preferencje pacjenta. Inhibitory BRAF i MEK charakteryzują̨ się tym, że u chorych na czerniaki są w stanie w krótkim czasie doprowadzić do regresji choroby, wobec czego terapia ta często jest stosowana u chorych, u których choroba postępuje szybko. Również w przypadku choroby zaawansowanej miejscowo, która nie kwalifikuje się do leczenia chirurgicznego, leki te mogą pozwolić na szybkie zmniejszenie wielkości guza, niekiedy do wielkości pozwalającej na przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. Stosunkowo często są one także stosowane u chorych z przerzutami w ośrodkowym układzie nerwowym, zwłaszcza w przypadku objawów związanych z ich obecnością. Więcej o leczeniu czerniaka dowiedz się więcej klikając tutaj.
Działania niepożądane leczenia ukierunkowanego molekularnie czerniaka
Działania niepożądane mogą obejmować między innymi gorączkę, pogorszenie funkcji i niewydolność serca, biegunkę, powikłania ze strony oczu, zapalenie płuc czy rozwój innych nowotworów skóry. W przypadku powikłań, w zależności od ich rodzaju i nasilenia, konieczne może być stałe lub okresowe przerwanie leczenia i/lub zmniejszenie dawki jednego lub obu leków. Podczas leczenia lekami ukierunkowanymi molekularnie bardzo ważne jest informowanie lekarza o wszystkich chorobach współistniejących i przyjmowanych lekach, również tych dostępnych bez recepty. Inne leki mogą bowiem wchodzić w interakcje z lekami ukierunkowanymi molekularnie, co może osłabiać lub nasilać ich działanie i niekiedy nasilać ich toksyczność.
Kliknij, aby dowiedzieć się więcej:
Objawy i diagnostyka czerniaka
Jak leczyć czerniaka w różnym stopniu zaawansowania?
Na stronie Akademii Czerniaka znajduje się w możliwej do pobrania wersji pdf poradnik dla chorych leczonych z powodu choroby zaawansowanej:
https://www.akademiaczerniaka.org/dla-pacjentow/poradnik-dla-chorych-na-zaawansowanego-czerniaka
Można tam znaleźć również możliwy do pobrania w wersji pdf poradnik na temat terapii ukierunkowanej molekularnie:
https://www.akademiaczerniaka.org/dla-pacjentow/poradnik-dla-chorych-na-czerniaka-leczonych-inhibitorami-braf-i-mek
Autorka: dr n. med. Monika Dudzisz-Śledź, Narodowy Instytut Onkologii – PIB w Warszawie
