Gastrostomia – czym jest i kiedy znajduje zastosowanie?

Gdy żywienie doustne jest utrudnione lub niemożliwe, konieczne staje się znalezienie innego sposobu podawania pokarmów. Jednym z nich jest gastrostomia, czyli przetoka łącząca światło przewodu pokarmowego ze skórą. Dzięki niej pacjenci onkologiczni mogą uniknąć niedożywienia oraz związanych z nim kłopotów zdrowotnych.

Gastrostomia – co to jest?

Gastrostomia jest przetoką (sztucznie wytworzonym połączeniem) pomiędzy żołądkiem a skórą. Pozwala na podawanie substancji odżywczych z pominięciem przełyku – gdy jest to bardzo utrudnione lub niemożliwe. Tego typu rozwiązanie stosuje się przy nowotworach głowy, szyi, ślinianek oraz przełyku. Wykorzystuje się je także w wielu innych przypadkach, m.in. przy oparzeniach jamy ustnej czy gardła, stwardnieniu bocznym zanikowym, zaburzeniach motoryki krtani i przełyku, urazach głowy i twarzoczaszki, krwotocznym lub niedokrwiennym uszkodzeniu mózgu.

Gastrostomię wykonuje się przy użyciu specjalnego drenu, z silikonu lub poliuretanu. Wprowadza się go do żołądka przez powłoki brzuszne. Może to być tymczasowa lub stała metoda żywienia. Do niedawna przetoka była wytwarzana tradycyjnie, co polegało na otworzeniu jamy brzusznej, nacięciu żołądka i umieszczeniu w nim drenu. Zabezpieczało się go szwem, a ścianę żołądka przyszywało do ściany jamy brzusznej. Na koniec dren wyprowadzało się na zewnątrz poprzez otwór w powłokach brzusznych.

Obecnie większość zabiegów odbywa się metodą laparoskopową – mówi się wówczas o gastrostomii PEG, czyli przezskórnej endoskopowej gastrostomii. Jest ona mniej inwazyjna, prosta i bezpieczna. Przez niewielkie nacięcie wprowadza się do żołądka rurkę gastrostomijną, a następnie ustawia się ją we właściwej pozycji przez usta pacjenta, za pomocą endoskopu.

W jakim celu wykonuje się gastrostomię?

Celem wytworzenia gastrostomii jest dostarczenie organizmowi niezbędnych substancji odżywczych, co pozwala na pokrycie wymaganego zapotrzebowania energetycznego. Gdy żywienie drogą doustną staje się niemożliwe, pojawia się duże ryzyko osłabienia i niedożywienia, a nawet kacheksji, czyli wyniszczenia organizmu. Przyczynia się to do pogorszenia jakości życia i zmniejszenia skuteczności leczenia – co w przypadku nowotworów ma bardzo duże znaczenie.

Wyróżnia się dwie zalecane metody podawania substancji odżywczych. Są to:

1. Metoda porcji – żywność ma postać płynną, początkowo podaje się ją w niewielkich dawkach (do 20 ml) co godzinę, przez kilka lub kilkanaście pierwszych godzin od zabiegu. Gdy organizm pacjenta dobrze reaguje na nowy sposób odżywiania, można stopniowo rozszerzać dietę poprzez zwiększenie podaży żywności. Wszystko odbywa się za pomocą bolusów, czyli strzykawek o dużej objętości.
2. Metoda ciągłego wlewu grawitacyjnego – ewentualnie przy użyciu specjalnej pompy. Pożywienie podawane jest w sposób ciągły przez całą dobę lub z kilkugodzinną przerwą w nocy. Zestaw do podawania substancji odżywczych należy wymieniać średnio co 24 godziny.

Sposób podawania pokarmu w dużej mierze zależy od aktywności pacjenta, średnicy rurki gastrostomijnej oraz tolerancji organizmu na nowy sposób karmienia. Gdy osoba jest aktywna, a rurka ma dużą średnicę, może przyrządzać miksowane posiłki samodzielnie i kilka razy na dobę podawać je za pomocą bolusów. W przypadku pacjenta leżącego wskazane jest stosowanie wolnych wlewów kilka razy w ciągu doby bądź wolnego wlewu ciągłego w czasie snu. Pozwala to uniknąć zachłyśnięcia i refluksu żołądkowo-przełykowego. Podawanie pokarmu za pomocą gastrostomii najczęściej rozpoczyna się w następnym dniu po zabiegu – szczególnie przy PEG.

W czasie żywienia należy pamiętać o przyjęciu właściwej pozycji. Osoba leżąca powinna mieć podniesioną górną połowę ciała. Pacjent, który nie wymaga ciągłego przebywania w łóżku, może swobodnie siedzieć (zalecana jest wyprostowana pozycja), do 2 godzin po zakończeniu podawania pokarmu.

Jak dbać o gastrostomię?

Bardzo ważna jest prawidłowa pielęgnacja gastrostomii. Trzeba przede wszystkim dokładnie oglądać skórę wokół przetoki i regularnie ją przemywać, przynajmniej raz na dobę. Po upływie kilku tygodni od zabiegu zalecane jest codzienne przekręcanie rurki gastrostomijnej wokół własnej osi oraz delikatne przesuwanie jej do przodu i do tyłu. To sprawdzony sposób na uniknięcie jej przemieszczania się i upewnienie się, że jest w odpowiedniej pozycji. Każdorazowo przed podaniem pokarmu i po zakończeniu karmienia należy przepłukać rurkę wodą, aby usunąć resztki żywności. Pozostanie drożna i zmniejsza się ryzyko rozwoju bakterii.

Optymalna temperatura posiłku to ok. 35-37 st. C – nie powinna przekraczać 40 st. C. Osoby przygotowujące samodzielnie zmiksowane posiłki muszą zwracać uwagę na ich konsystencję. Nie mogą być zbyt gęste, gdyż zwiększa to ryzyko zatkania gastrostomii. Należy też pamiętać o podaży odpowiedniej ilości płynów, nie powinno to być mniej niż 1-1,5 l na dobę. Co istotne, nawet gdy pacjent ma całkowitą niedrożność przełyku, nie może zapominać o higienie jamy ustnej. Wskazane jest płukanie ust ziołowymi wywarami lub gotowymi preparatami, aby zapobiec stanom zapalnym i rozwojowi grzybicy.

Gastrostomia – refundacja NFZ

Pacjenci z gastrostomią, którzy są objęci ubezpieczeniem zdrowotnym, mogą w Polsce liczyć na refundację żywienia. Dotyczy to zarówno osób przebywających w szpitalach czy hospicjach, jak i tych zakwalifikowanych do odżywiania w warunkach domowych. Gdy pacjent znajduje się w domu, NFZ pokrywa koszty związane z dostawą niezbędnego sprzętu, opatrunków i produktów żywnościowych. Ma on zapewnioną także bezpłatną opiekę lekarza oraz pielęgniarki. Aby zostać zakwalifikowanym do żywienia w warunkach domowych, należy zdobyć skierowanie do poradni żywieniowej (wystawia je lekarz POZ lub lekarz z oddziału, na którym przebywa pacjent na czas zabiegu). Mając wszystkie dokumenty, można skontaktować się z wybraną poradnią lub ośrodkiem prowadzącym domowe żywienie.

Jak wygląda codzienne życie z gastrostomią?

Konieczność rezygnacji z doustnego sposobu żywienia niekiedy wzbudza strach u pacjentów i ich bliskich. Choć codzienne życie po zabiegu będzie nieco inne, nie oznacza to, że będzie gorsze. Obecnie osoby z gastrostomią mogą korzystać z wielu udogodnień. To np.:

• specjalnie dopasowane ubrania,
• strzykawki i dreny zapobiegające pomyłkom w czasie podawania pokarmu,
• pompy do podażu substancji odżywczych z plecakiem (co pozwala na swobodne przemieszczanie się),
• pasy podtrzymujące.

Mimo że czasami zdarzają się problemy, takie jak ziarnina wokół gastrostomii, stan zapalny, biegunki, zaparcia czy wycieki, osoby żywione w ten sposób mogą funkcjonować tak jak inni. Nieustanny rozwój medycyny sprawia, że jakość życia pacjentów wciąż się poprawia.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia

Źródła:

• https://www.czytelniamedyczna.pl/440,opieka-nad-pacjentem-z-gastrostomia-odzywcza.html
• https://www.termedia.pl/Najczestsze-problemy-pielegnacyjne-w-opiece-nad-pacjentem-z-gastrostomia-odzywcza-8211-doswiadczenia-wlasne,50,13433,1,0.html
• https://podyplomie.pl/chirurgia/18525,gastrostomia-endoskopowa-wskazania-rodzaje-opieka-nad-stomia
• https://www.rynekzdrowia.pl/Finanse-i-zarzadzanie/Domowe-zywienie-dojelitowe-jest-refundowane-Nie-wszyscy-pacjenci-o-tym-wiedza,250857,1.html