Gdy w 2007 roku usłyszałam diagnozę “nowotwór złośliwy” miałam 28 lat. Dzięki wnikliwemu studiowaniu w internecie anglojęzycznych materiałów na temat proponowanej mi chemioterapii, dowiedziałam się, że jednym ze skutków ubocznych tego leczenia może być nieodwracalna bezpłodność. Zaczęłam szukać sposobu, żeby temu zapobiec.
Okazało się, że w 2007 roku w Polsce jedyną dostępną metodą zachowania materiału rozrodczego było mrożenie zapłodnionych uprzednio zarodków. Oczywiście taki zabieg był poza koszykiem świadczeń refundowanych i przeprowadzały go tylko prywatne, wyspecjalizowane kliniki medycyny rozrodu. Metoda ta jest przydatna, pod warunkiem, że ma się pod ręką partnera, który docelowo ma zostać ojcem naszego potomstwa. Ja akurat nie miałam. Ponieważ wtedy w Polsce nie były jeszcze dostępne metody pozwalające na mrożenie niezapłodnionych komórek jajowych (było możliwe jedynie zamrażanie spermy), zrezygnowałam z prób zabezpieczenia moich gamet.
Dzisiaj, 4 lata później, z radością piszę ten artykuł, którego celem jest przedstawienie obecnie dostępnych w Polsce metod, które dają obecnie diagnozowanym pacjentkom znaczniej więcej możliwości ochrony materiału rozrodczego. Mam nadzieję, że te informacje przyczynią się do szczęśliwego macierzyństwa wielu wyleczonych pacjentek.
Merytorycznie
Aby zachować swój materiał rozrodczy, w porozumieniu z lekarzem prowadzącym leczenie onkologiczne, jak i lekarzem medycyny rozrodu możemy wybrać jedną z poniższych metod.
Załóż zbiórkę na 1,5% podatku!
Pokryj koszty leków, badań, prywatnych konsultacji oraz dojazdów. Nie ma żadnego haczyka!
Witryfikacja oocytów
Kriokonserwacja komórek jajowych w niskich temperaturach. Pozwala ona na mrożenie gamet i przechowywanie ich przez długi czas, niezależnie od stadium rozwoju. Dzięki tej technice odsetek przeżywalności komórek jajowych jest bardzo wysoki i sięga nawet 95%. Szczególnie zalecana pacjentkom, które ze względu na specyfikę choroby i przyjętego protokołu leczenia nie mogą być poddane stymulacji hormonalnej. Jest również opcją dla tych, którym ze względów światopoglądowych bądź religijnych nie odpowiada metoda kriokonserwacji zarodków. Witryfikacja oocytow daje szansę na posiadanie własnego potomstwa nawet wiele lat po ich zamrożeniu.
Zamrażanie zarodków
Procedura polega na pobraniu przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego komórek jajowych, zapłodnieniu in vitro nasieniem partnera oraz, ostatecznie, na zamrożeniu powstałych zarodków do czasu późniejszego transferu (po zakończeniu leczenia). Procedura zwykle wymaga stymulacji hormonalnej, co powoduje pewne ograniczenia w jej stosowaniu, szczególnie przy nowotworach hormonozależnych.
Zamrażanie tkanki jajnikowej
(metoda wciąż eksperymentalna, ale potwierdzona już wieloma sukcesami)
Polega na laparoskopowym pobraniu małego fragmentu jajnika i jego zamrożeniu. Po zakończeniu leczenia onkologicznego rozmrożone skrawki jajnika wszczepia się w miejsce wycięcia, w błonę wyścielającą jamę brzuszną. Metoda wiąże się z maksymalnie dwudniową hospitalizacją w celu przeprowadzenia laparoskopii. Jest uważana za bezpieczną i skuteczną, czego dowodem jest kilkanaścioro dzieci na świecie urodzonych dzięki tej procedurze.
Operacje oszczędzające
W celu zachowania płodności często zalecane jest ograniczenie radykalności zabiegu usunięcia nowotworu. Dotyczy to szczególnie nowotworów jajnika czy szyjki macicy we wczesnym stadium zaawansowania choroby. Po takim zabiegu wymagane jest szczególnie wzmożone monitorowanie pacjentek.
Supresja czynności jajników
Jest to farmakologiczne zahamowanie czynności jajników. Wprowadzenie jajnika w stan „uśpienia” ma na celu zmniejszenie toksyczności prowadzonej terapii onkologicznej.
Repozycja jajników
Chirurgiczne przesunięcie jajników względem pól naświetlania celem ograniczenia ekspozycji na promieniowanie.
Osłona jajników przed naświetlaniem
Stosowana w przypadku radioterapii celem zmniejszenia ekspozycji jajników na promieniowanie.
Z dystansu
Choroby nowotworowe występują statystycznie najczęściej u osób starszych. Nie zmienia to faktu, że wśród chorych są spore grupy pacjentów młodych, w wieku rozrodczym, np. w 2009 roku w Polsce zachorowało na nowotwór złośliwy 69179 kobiet, z czego 3068 było w wieku rozrodczym.
Postęp medycyny i nowe leki onkologiczne oraz coraz większa precyzja w radioterapii powodują, że pacjenci częściej powracają do zdrowia, lepiej znoszą terapie, a ich skutki uboczne są coraz mniejsze. Niemniej jednak, zarówno radioterapia jak i wiele chemioterapeutyków mogą uszkadzać zdolności rozrodcze.
W obliczu tak poważnego problemu, jakim jest wyleczenie choroby nowotworowej, ryzyko wystąpienia bezpłodności w wyniku leczenia jest często bagatelizowane i pomijane, zarówno przez lekarzy jak i pacjentów.
Systemowe rozwiązania (NFZ-towski “koszyk świadczeń) leczenia wspomagającego leczenie onkologiczne i redukowania problemów powstałych w jego wyniku są w Polsce dostosowane do potrzeb największej populacji chorych, czyli do osób starszych, które nie są już w wieku rozrodczym. Dlatego refundowane są między innymi konsultacje i zabiegi kardiologiczne, niezbędne by wspomagać uszkodzone chemioterapią serce, ale wśród świadczeń refundowanych nie znajdziemy zabiegów pozwalających młodym pacjentom onkologicznym zadbać o ochronę swojego materiału rozrodczego w trakcie leczenia onkologicznego.
Brak refundacji tych świadczeń jest również przyczyną nieinformowania pacjentów będących w wieku rozrodczym, przed poddaniem ich agresywnemu leczeniu, o ryzyku jakie ono niesie w kontekście funkcji rozrodczych oraz dostępnych metodach zachowania płodności. Problem jest o tyle istotny, że próbować zachować materiał rozrodczy można jedynie przed rozpoczęciem terapii onkologicznych. W rezultacie wielu wyleczonych, których zdolności rozrodcze zostały uszkodzone w wyniku koniecznego, agresywnego leczenia, na zawsze musi pogodzić się z utratą możliwości posiadania własnego potomstwa.
Nadzieją na zmianę tej sytuacji jest upowszechnienie tego tematu w społecznej świadomości, praktyce onkologicznej oraz podjęcie dyskusji o zmianie paradygmatu finansowania leczenia osób młodych na bardziej dostosowany do ich potrzeb.
Agata Polińska
Artykuł napisany we współpracy z Europejskim Centrum Macierzyństwa InviMed oraz w oparciu o ASCO Recommendations on Fertility Preservation in Cancer Patients: Guideline Summary,
