Czy telefony komórkowe powodują nowotwory mózgu? Mit czy realne zagrożenie?

Fakt, iż promieniowanie jonizujące, do którego zalicza się m.in. promieniowanie rentgenowskie, jest w pełni potwierdzonym czynnikiem ryzyka powstawania nowotworów mózgu, został potwierdzony już dawno (Baan i wsp., 2011). Dotyczy to szczególnie rozwoju oponiaków, a w przypadku glejaków związek jest silniejszy, kiedy do ekspozycji na promieniowanie dochodzi w młodszym wieku (Braganza i wsp., 2012) Jednak, czy to samo można powiedzieć o promieniowaniu elektromagnetycznym emitowanym przez telefony komórkowe? Ten artykuł przeczytasz w 2 min.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Telefony komórkowe – ocena zagrożenia na dzisiaj
• Mózg pod wpływem promieniowania elektromagnetycznego – wyniki badań na zwierzętach
• Czy telefony komórkowe szkodzą ludziom?
• Podsumowanie – czy powinniśmy się bać?

Telefony komórkowe – ocena zagrożenia na dzisiaj

Odpowiedź na to pytanie naukowcy próbują znaleźć, odkąd technologia mobilna na dobre zagościła w naszym życiu. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (ang. International Agency for Research on Cancer, IARC) sklasyfikowała promieniowanie telefonów komórkowych jako potencjalnie rakotwórcze (Baan i wsp., 2011), umieszczając je w kategorii 2B, co oznacza, że istnieją pewne dowody na jego szkodliwość, ale nie są one jednoznaczne.

W piśmiennictwie światowym opublikowano jak dotąd kilka prac na ten temat, a niedawno polscy naukowcy pod kierownictwem Macieja Dubaja z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie przeanalizowali 38 artykułów naukowych dotyczących wpływu telefonów na rozwój nowotworów mózgu. Wyniki ich przeglądu opublikowano w prestiżowym czasopiśmie NOWOTWORY Journal of Oncology (Dubaj i wsp., 2024).

Mózg pod wpływem promieniowania elektromagnetycznego – wyniki badań na zwierzętach

Badania laboratoryjne na zwierzętach często pozwalają zajrzeć głębiej w procesy biologiczne, dlatego, aby odpowiedzieć na to pytanie, poddano działaniu RFR myszy i szczury.

W jednym z takich badań zastosowano wobec gryzoni promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwościach odpowiadających sieciom 2G i 3G. Zwierzęta były eksponowane na fale radiowe przez 10 godzin dziennie – myszy przez 14 tygodni, a szczury przez 19 tygodni (Smith-Roe i wsp., 2020).

W obu przypadkach wykazano znaczący wzrost uszkodzeń DNA – w korze czołowej myszy oraz w hipokampie szczurów (Smith-Roe i wsp., 2020).

Dlaczego tak się stało? Naukowcy podejrzewają o to kilka mechanizmów:

• Stres oksydacyjny – promieniowanie może powodować wzrost poziomu reaktywnych form tlenu (ROS), które atakują komórki i prowadzą do ich uszkodzenia (Hou i wsp., 2015).
• Zaburzenie naprawy DNA – pod wpływem promieniowania komórki mogą gorzej radzić sobie z naprawą uszkodzeń, co zwiększa ryzyko mutacji (Durdik i wsp., 2019).
• Zaburzenie apoptozy – promieniowanie może zaburzać mechanizmy kontrolujące naturalne i programowane przez organizm obumieranie uszkodzonych komórek, co teoretycznie może prowadzić do procesu nowotworzenia. (Zhao i wsp., 2007).

Oczywiście, badania te miały swoje ograniczenia. Dawki promieniowania były znacznie wyższe niż te, na które narażony jest przeciętny człowiek korzystający z telefonu. Czy podobne efekty mogą wystąpić u ludzi?

To, czy neurony mózgu są szczególnie wrażliwe na promieniowanie elektromagnetyczne, pokazały wyniki kolejnego badania, które sugerują, że długotrwała ekspozycja na promieniowanie może wpływać na strukturę i funkcjonowanie neuronów. W doświadczeniach na komórkach glejaka wielopostaciowego (GBM), jednego z najbardziej agresywnych nowotworów mózgu, zaobserwowano, że ekspozycja na promieniowanie f = 1950 MHz powodowała uszkodzenia DNA (Al-Serori i wsp., 2018). Jednak nie wszystkie badania potwierdzają te obawy. Ouadah i wsp. (2018) badali szczury z wszczepionymi komórkami nowotworowymi i nie zauważyli żadnych różnic w przeżywalności, wielkości guza ani liczbie podziałów komórkowych (Ouadah i wsp., 2018).

Czy telefony komórkowe szkodzą ludziom?

W kontekście potencjalnych związków między używaniem telefonów komórkowych, a ryzykiem nowotworów mózgu najczęściej mówi się o glejakach i oponiakach (Hardell i Carlberg, 2017).

Badanie będące częścią projektu CERENAT prowadzone w latach 2004-2006 obejmowało osoby zdrowe oraz pacjentów u których stwierdzono rozwój glejaków, oponiaków. Jego wyniki pokazały, że osoby, które rozmawiały przez telefon łącznie ponad 896 h, co w praktyce oznacza spędzanie na rozmowach 30 minut dziennie przez okres 5 lat, miały wyższe ryzyko rozwoju glejaków mózgu, w odróżnieniu do osób, które rozmawiały znacznie krócej i rzadziej, u których nie odnotowano podwyższonego ryzyka (Coureau i wsp., 2014)

Kolejnym badaniem, którego wyniki wzbudziły kontrowersje, było badanie Hardella i Carlberga (2017), w którym przeanalizowano dane 1 380 pacjentów z glejakami. Wyniki pokazały, że ryzyko rozwoju nowotworu było istotnie wyższe po tej samej stronie głowy, na której pacjenci najczęściej trzymali telefon. Szczególnie alarmujące było to w grupie 18–39 latków, gdzie ryzyko to było ponad dwukrotnie większe (Hardell i Carlberg, 2017). Podobne wyniki uzyskali Grell i wsp. (2016) w ramach słynnego badania INTERPHONE, w którym również wykazano istotnie wyższe ryzyko nowotworów po stronie głowy narażonej na długotrwałe rozmowy telefoniczne (Grell i wsp., 2016). W analizach uwzględniono nie tylko glejaki i oponiaki, ale także nerwiaki nerwu słuchowego, gruczolaki przysadki i nowotwory płata skroniowego.

Niemniej, wyniki jednego z największych badań epidemiologicznych w tej dziedzinie pod kryptonimem Milion Women Study, w którym 776 156 kobiet było obserwowanych przez 14 lat nie potwierdziło tych doniesień  (Schüz i wsp., 2022). Nie znaleziono żadnych powiązań pomiędzy wzrostem ryzyka rozwoju nowotworów głowy, a używaniem telefonów komórkowych. Co więcej, wyniki te są spójne z wcześniejszymi danymi z Danii, gdzie przez 23 lata analizowano zachorowalność na glejaki i oponiaki w populacji użytkowników telefonów komórkowych. Tam również nie wykazano wzrostu ryzyka zachorowania na nowotwory mózgu po popularyzacji telefonii komórkowej (Schüz i wsp., 2011).

Kanadyjscy badacze uznali, że wzrost ryzyka rozwoju nowotworów mózgu u ludzi związane jest raczej ze starzeniem się społeczeństwa, niż używaniem telefonów komórkowych (Dubaj i wsp., 2024).

Podsumowanie – czy powinniśmy się bać?

Na chwilę obecną nie ma jednoznacznych dowodów na to, że używanie telefonów komórkowych  przyczynia się do powstania raka mózgu. Dane te mogą uspokoić nawet osoby, które prowadzą długie i częste rozmowy przez telefon, długotrwałe korzystanie z tej technologii nie prowadzi do wzrostu zachorowań na glejaki, oponiaki czy nerwiaki nerwu słuchowego. Bazując na wieloletnich badaniach epidemiologicznych można wysnuć wniosek, że jeśli telefony rzeczywiście miałyby powodować raka – to po tak długim okresie ich masowego użytkowania już byśmy to wiedzieli.

Pomimo braku jednoznacznych dowodów dzisiaj, naukowcy nie śpią, a badania trwają: jutro możemy poznać całkiem inną odpowiedź. Badacze wskazują na potrzebę dalszych badań, zwłaszcza w kontekście nowych technologii 5G, które działają na innych częstotliwościach niż wcześniejsze generacje.

Zatem nie ma powodu do paniki, ale warto stosować środki ostrożności:

• używać zestawów głośnomówiących
• ograniczać czas rozmów.

Zaciekawił Cię ten artykuł? Dowiedz się więcej, zapraszamy do naszej bazy wiedzy o raku.

autorka: dr Joanna Neuhoff-Murawska, Fundacja Onkologiczna ALIVIA

źródła:

1. Baan R., Grosse Y., Lauby-Secretan B., et al. (2011). Carcinogenicity of radiofrequency electromagnetic fields. The Lancet Oncology, 12(7), 624-626.
2. Braganza M. Kitahara C.M., i wsp. Ionizing radiation and the risk of brain and central nervous system tumors: a systematic review. Neuro Oncol. 2012 Nov;14(11):1316-24.
3. Dubaj M., Bigosiński K., Caliński M., Słomczyńska K., Furtak-Niczyporuk M. (2024). The impact of cell phone use on the formation of brain tumors. NOWOTWORY Journal of Oncology, 74, 306–313.
4. Smith-Roe S.L., Wyde M.E., Stout M.D., et al. (2020). Evaluation of the genotoxicity of cell phone radiofrequency radiation in male and female rats and mice following subchronic exposure. Environmental and Molecular Mutagenesis, 61(2), 276–290.
5. Hou Q., Wang M., Wu S., Ma X., An G., Liu H. (2015). Oxidative changes and apoptosis induced by radiofrequency electromagnetic radiation in mouse spermatocyte-derived cells. Toxicology and Industrial Health, 31(12), 1322–1330.
6. Durdik M., Kosik P., Markova E., et al. (2019). Microwaves from mobile phones induce nontargeted adaptive response in human stem cells. DNA Repair, 82, 102675.
7. Zhao T.Y., Zou S.P., Knapp P.E. (2007). Exposure to cell phone radiation up-regulates apoptosis genes in primary cultures of neurons and astrocytes. Neuroscience Letters, 412(1), 34-38.
8. Al-Serori H., Scheler T., Bürkle A., et al. (2018). Low-dose electromagnetic fields enhanced oxidative stress and DNA damage in human glioblastoma cells. Bioelectromagnetics, 39(7), 546-556.
9. Ouadah Y., El-Esnawy N., Kerscher T., et al. (2018). Effects of radiofrequency electromagnetic fields on glioblastoma growth and migration: In vivo study. NeuroToxicology, 68, 55-65.
10. Hardell L., Carlberg M. (2017). Mobile phone and cordless phone use and the risk for glioma—analysis of pooled case-control studies in Sweden, 1997–2003 and 2007–2009. Pathophysiology, 24(3), 123-129.
11. Coureau G., Bouvier G., Lebailly B. i wsp. Mobile phone use and brain tumours in the CERENAT case-control study. Occup Environ Med, 2014 Jul;71(7):514-22.
12. Grell K., Frederiksen K., Schüz J., et al. (2016). The INTERPHONE Study: Mobile phone use and risk of brain tumors. Epidemiology, 27(3), 525-534.
13. Schüz J., Elliott P., Auvinen A., et al. (2022). Long-term mobile phone use and brain tumor risk in the UK Million Women Study: prospective cohort study. International Journal of Epidemiology, 51(2), 611-622.