Otyłość sarkopeniczna w chorobie nowotworowej

Jak nowotwór wpływa na skład ciała?

Przebieg choroby nowotworowej może zostawić długotrwałe zmiany w składzie ciała człowieka. Wzmożone procesy rozpadu, nasilony stan zapalny i długi okres niskiej aktywności fizycznej nasilają u pacjentów onkologicznych utratę beztłuszczowej masy ciała. To właśnie utrata beztłuszczowej masy ciała powoduje spadek masy i siły mięśniowej, zwiększone ryzyko upadków, dłuższą rekonwalescencję i spadek odporności. Ten stan znany jest w onkologii od dawna i określa się go mianem sarkopenii. Niestety nawet jeżeli na nowotwór zachorowała osoba cierpiąca wcześniej na nadwagę lub otyłość i w procesie leczenia jej masa ciała powróciła do kryteriów odpowiadających zdrowej osobie należy pamiętać, że straciła ona przede wszystkim beztłuszczową masę ciała i jest to proces niekorzystny. Utrata beztłuszczowej masy ciała może być także odpowiedzialna za toksyczność terapii antynowotworowej i zwiększone ryzyko ciężkich powikłań leczenia. Ponadto warto pamiętać, że niezamierzona utrata masy ciała zawsze powinna nas zaalarmować, a im większa procentowa utrata masy ciała w krótkim czasie tym bardziej niebezpieczne mogą być powikłania.

Kiedy podejrzewać sarkopenię?

Sarkopenię diagnozuje się za pomocą specjalnych badań oceniających siłę i masę mięśniową, ale warto obserwować własne ciało i w razie potrzeby zgłosić objawy lekarzowi. Objawami sarkopenii mogą być częste upadki, osłabienie siły mięśniowej, zmniejszenie prędkości poruszania się oraz trudności w wykonywaniu codziennych czynności. Należy również pamiętać, że postępujący proces utraty siły i masy mięśniowej jest naturalnym elementem procesu starzenia. Z tego powodu u osób starszych objawy i ich nasilenie mogą być poważniejsze. Badania naukowe pokazują, że odpowiednia interwencja żywieniowa i ruchowa może zapobiegać dalszemu rozwojowi sarkopenii i poprawić sprawność pacjenta. Utratę sprawności, samodzielności i osłabienie siły mięśniowej należy zawsze traktować jako ważny objaw, a nie tylko nieuniknioną część leczenia onkologicznego.

Czy sarkopenia dotyczy tylko szczupłych?

Niestety, sarkopenia może dotyczyć każdego niezależnie od masy ciała, ponieważ u jej podstaw leży proces utraty beztłuszczowej masy ciała. Można wręcz spodziewać się, że u osób z otyłością proces sarkopenii będzie przebiegał intensywniej ze względu na nasilenie procesów zapalnych w skutek obecności nadmiaru tkanki tłuszczowej. Brak aktywności fizycznej, nadmiar tkanki tłuszczowej i nieprawidłowo zbilansowana dieta to czynniki odpowiedzialne za rozwój nadwagi i otyłości, ale także czynniki sprzyjające sarkopenii i utracie sprawności.

Liczne mechanizmy łączące zjawisko sarkopenii z otyłością doprowadziły ekspertów do opracowania szczególnych kryteriów diagnostycznych, za pomocą których stwierdza się otyłość sarkopeniczną.

Opracowane kryteria diagnostyczne w otyłości sarkopenicznej to połączenie kryteriów koniecznych dla stwierdzenia sarkopenii z potwierdzeniem obecności nadmiernej masy tkanki tłuszczowej. W różnicowaniu stopnia zaawansowania otyłości sarkopenicznej ocenia się również obecność powikłań takich jak współistnienie chorób metabolicznych lub chorób układu oddechowego. Należy zaznaczyć, że sama masa ciała nie wystarczy do oceny stanu odżywienia ponieważ największe znaczenie ma skład ciała i procentowy udział masy bezłtłuszczowej

Co ma otyłość sarkopeniczna wspólnego z nowotworem?

Okazuje się, że całkiem sporo. Po pierwsze każda osoba chorująca na nowotwór może mieć zwiększone ryzyko osłabienia siły i masy mięśniowej. Badania pokazują, że już nawet kilka tygodni braku aktywności fizycznej powoduje spadek siły i masy mięśni. Ponadto w procesie leczenia nowotworów sposób  żywienia często ulega zmianie. Dlatego tak ważne jest leczenie żywieniowe w chorobie nowotworowej, którego pierwszym i najważniejszym elementem jest zapobieganie niedożywieniu i utracie masy ciała. Ważne jednak jest by dieta była przede wszystkim odpowiednio zbilansowana i dobrana do aktualnych potrzeb. Niekontrolowane pojadanie między posiłkami, kaloryczne przekąski o niskiej wartości odżywczej nie tylko nie wpływają korzystnie na zdrowie w czasie leczenia, ale mogą też zostać z nami jako nawyki po jego zakończeniu.

Otyłość jest epidemią dzisiejszych czasów, ale warto ten termin postrzegać szerzej niż jako samą wartość masy ciała. Otyłość to nadmierna ilość tkanki tłuszczowej i nieprawidłowa zawartość beztłuszczowej masy ciała. Szczególnie u osób w trakcie i po zakończeniu leczenia onkologicznego ten rodzaj zaburzenia składu ciała może być szczególnie niebezpieczny. Warto pamiętać o objawach, nie bagatelizować pierwszych objawów obniżenia sprawności, a samą dietę wspierać odpowiednim ćwiczeniami oporowymi po konsultacji ze specjalistą.

Autorka: Elwira Gliwska – dietetyk kliniczny

Źródła:

1. Donini, L. M., Busetto, L., Bischoff, S. C., Cederholm, T., Ballesteros-Pomar, M. D., Batsis, J. A., … & Barazzoni, R. (2022). Definition and diagnostic criteria for sarcopenic obesity: ESPEN and EASO consensus statement. Obesity Facts, 15(3), 321-335.
2. Han, A., Bokshan, S. L., Marcaccio, S. E., DePasse, J. M., & Daniels, A. H. (2018). Diagnostic criteria and clinical outcomes in sarcopenia research: a literature review. Journal of clinical medicine, 7(4), 70.
3. Donini, L. M., Busetto, L., Bauer, J. M., Bischoff, S., Boirie, Y., Cederholm, T., … & Barazzoni, R. (2020). Critical appraisal of definitions and diagnostic criteria for sarcopenic obesity based on a systematic review. Clinical Nutrition, 39(8), 2368-2388.
4. Carneiro, I. P., Mazurak, V. C., & Prado, C. M. (2016). Clinical implications of sarcopenic obesity in cancer. Current oncology reports, 18(10), 1-13.
5. Yip, C., Dinkel, C., Mahajan, A., Siddique, M., Cook, G. J., & Goh, V. (2015). Imaging body composition in cancer patients: visceral obesity, sarcopenia and sarcopenic obesity may impact on clinical outcome. Insights into imaging, 6(4), 489-497.
6. Roubenoff, R. (2008). Excess baggage: sarcopenia, obesity, and cancer outcomes. The lancet oncology, 9(7), 605-607.