Zespół rodzinnej polipowatości gruczolakowatej jelita grubego

Od dłuższego czasu możemy zaobserwować panującą w społeczeństwie „modę” na zdrowy styl życia. W telewizji nie trudno znaleźć programy zarówno kulinarne jak i te, pomagające schudnąć. W księgarniach niemal krzyczą do nas z półek podręczniki zwykle samozwańczych ekspertów od gotowania i ćwiczeń. A wszystko po to, żeby być jak najdłużej pięknym, młodym, a lekarzy omijać szerokim łukiem. I oczywiście nie ma nic złego w tej „modzie” na zdrowy styl życia. Wprost przeciwnie. Ale w tym „pędzie” ku wiecznej młodości brakuje często bardzo ważnego, jeśli nie najważniejszego elementu – badań profilaktycznych.

Na szczęście coraz częściej w telewizji, na ulicy, czy w kolejce do kasy w dużych supermarketach wyświetlane są spoty reklamujące badania profilaktyczne. Zwykle dotyczą one raka szyjki macicy, piersi, czy prostaty. Jednak mogą one również ustrzec przed innymi równie groźnymi nowotworami, np. nowotworem jelita grubego.

Przyczyn nowotworu jelita grubego jest wiele. Jedną z nich jest tzw. zespół FAP (rodzinna polipowatość gruczolakowata jelita grubego) wywołana przez mutację genu APC. Występuje ona 1: 10 000 urodzeń i dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że wystarczy wadliwa kopia genu odziedziczona tylko po jednym z rodziców, aby wystąpiła choroba. Charakterystyczną cechą FAP jest skłonność do występowania dużej ilości polipów w okrężnicy i odbytnicy. Pierwszymi objawami są biegunka, krew w stolcu, utrata masy ciała i osłabienie. FAP diagnozuje się za pomocą kolonoskopii najczęściej w 2 dekadzie życia. W okrężnicy obserwuje się wówczas ponad 100 polipów. Średni wiek występowania polipów to 15 lat, ale najmłodszy pacjent miał 3 lata. W marcu tego roku w jednym z naukowych czasopism badacze z Chin opisali przypadek 6 letniej dziewczynki, u której zaobserwowano setki polipów w okrężnicy i odbycie. Co ciekawe mutacje w genie APC, które zaobserwowano u tej dziewczynki pojawiły się de novo, a więc w ciągu jej życia.

Mimo, że zdecydowana większość przypadków mutacji w genie APC jest dziedziczona, szacuje się, że u rodziców 20% pacjentów objawy zespołu FAP w ogóle nie występują. Dlatego też tak trudno jest odpowiednio wcześnie zdiagnozować tę chorobę. A wczesna diagnoza jest bardzo ważna, ponieważ polipy mają bardzo wysoki potencjał złośliwości. Zwykle już w 40 roku życia ulegają zezłośliwieniu.

Oczywiście odpowiednie odżywianie, w tym dieta bogata w skrobie, a także niektóre leki, mogą opóźnić wystąpienie nowotworu. Do takich leków zaliczamy tzw. wybiórcze niesteroidowe leki przeciwzapalne. Hamują one działanie białka COX-2, które pojawia się w czasie reakcji zapalnej, a którego nadmiar występuje m.in. w raku jelita grubego. Białko to jest bardzo „niebezpieczne”, ponieważ hamuje apoptozę, a więc zaprogramowaną śmierć komórek sprawiając, że komórki rakowe nie giną, ale się namnażają. Ponadto wpływa na tworzenie się nowych naczyń krwionośnych zaopatrujących komórki guza w tlen, a także zwiększa zdolność naciekania i tworzenia przerzutów. Dlatego też niektóre leki przeciwzapalne mogą wbrew pozorom mieć działanie profilaktyczne.

Oczywiście nie tylko dieta, leki, czy profilaktyczna kolonoskopia mogą zapobiec rozwojowi nowotworu jelita grubego. Bardzo skuteczną metodą profilaktyki są również badania genetyczne. Mutacje w genie APC w zdecydowanej większości przypadków są mutacjami germinalnymi, a to oznacza, że są dziedziczone po rodzicach. A zatem badanie takie można wykonać w zasadzie w każdym momencie życia i nie trzeba go już później powtarzać.

Badanie to jest nieinwazyjne i wymaga jedynie dostarczenia do laboratorium probówki krwi, albo wymazu z wewnętrznej części policzka. Wymaz taki można wykonać samodzielnie za pomocą specjalnego zestawu otrzymanego po zamówieniu testu. Kiedy krew lub wymaz trafi do laboratorium, pierwszym etapem jest izolacja materiału genetycznego (w tym przypadku DNA). Następnie otrzymany materiał zostaje poddany analizie pod kątem mutacji w genie APC. Czas oczekiwania na wynik to ok. 40 dni. Badanie takie można wykonać m.in. w Centrum Badań DNA w Poznaniu. Może je zrobić każdy, niezależnie od tego, czy ma w rodzinie przypadki nowotworu jelita grubego, czy tez nie, chociaż zalecany jest on przede wszystkim tym, u których przynajmniej 2 osoby w najbliżej rodzinie chorują na ten nowotwór.

Należy jednak pamiętać, że pozytywny wynik testu genetycznego nie przesądza o wystąpieniu choroby. Może być natomiast impulsem do częstszych badań profilaktycznych i zmiany stylu życia. Z kolei jeśli u pacjenta już został stwierdzony nowotwór jelita grubego, wówczas badanie genetyczne może pomóc w optymalizacji leczenia. W przypadku wielu nowotworów, możliwe jest bowiem zastosowanie tzw. terapii spersonalizowanej (celowanej), a wiec dobranej indywidualnie do każdego pacjenta. Jest to niezwykle istotne, ponieważ klasyczna forma leczenia, np. chemioterapia, u pacjentów z tym samym typem nowotworu może przynosić różne skutki. U części pacjentów będzie oczywiście skuteczna, u niektórych pacjentów może nie przynosić żadnych rezultatów, a będą też tacy pacjenci, którym leczenie to będzie szkodzić. A zatem to nie tylko typ nowotworu powinien decydować o wyborze leczenia, ale także indywidualne czynniki (przede wszystkim genetyczne), które wskazują na mechanizm powstania tego nowotworu. I na takim właśnie podejściu opiera się wspomniana wyżej terapia spersonalizowana.

W odniesieniu do raka jelita grubego, obecnie trwają badania kliniczne nad połączeniem „klasycznej” chemioterapii z lekami ukierunkowanymi na cele molekularne.

W każdym jednak podejściu terapeutycznym najważniejsze jest to, aby nowotwór był wykryty jak najwcześniej. Stąd tak duży nacisk na profilaktykę. Biorąc pod uwagę niezbyt optymistyczne prognozy zachorowania na raka jelita grubego w ciągu najbliższych 10 lat, warto zadbać o siebie odpowiednio wcześnie, aby nie usłyszeć tej najtrudniejszej i najboleśniejszej diagnozy.

Dr n. med. Małgorzata Grzanka
Centrum Badań DNA

• Pławski A, Poduralska M, Krokowicz P i in.: Rodzinna polipowatość gruczolakowata jelita grubego. Borgis-Postępy Nauk Medycznych 7/2008: 463-471.
• Oshima M, Dinchuk JE, Krgman SL i in.: Supression of intestinal polyposis in APC delta716 knockout mice by inhibition of cyclooxygenase 2 (COX-2). Cell 1996; 87(5): 803-9.
• Lipsky PE, Abramson SB, Breedveld P i in.: Analysis of the effect of COX-2 specific inhibitors and recommendations for their use in clinical practice. J Rheumatol. 2000; 27(6): 1338-40.
• Leahy KM, Koki AT, Masferrer JL.: Role of cytooxygenases in angiogenesis. Curr Med Chem. 2000; 7(11): 1163-70.
• Masferrer JL, Leahy KM, Koki AT i in.: Antiangiogenic and antitumor activities of cyclooxygenase-2 inhibitors. Cancer Res 2000; 60(5): 1306-11.
• Burdan F, Chałas A, Szumiło J.: Cyklooksygenaza i prostanoidy – znaczenie biologiczne. Postępy Hig Med. Dosw. 2006; 60: 129-141.
• Hang J, Li ZL, Huang XB, Ye JX.:Clinical and molecular characteristic of a child with familial adenomatous polyposis. Zhonghug Er Ke Za Zhi.2016; 54(3): 205-8.