Wśród wielu osób wciąż panuje przekonanie, że za większość zachorowań na różnego typu nowotwory odpowiadają kwestie genetyczne. Jednak to właśnie inne czynniki ryzyka odgrywają znaczącą rolę w diagnostyce zdecydowanej części rozpoznanych przypadków. Co wpływa na niekontrolowany podział i rozrost komórek oraz czego unikać, aby zminimalizować niebezpieczeństwo rozwoju raka?
Dlaczego w organizmie rozwija się choroba nowotworowa?
Obecnie diagnozuje się wiele rodzajów nowotworów i wskazanie jednej przyczyny lub przebiegu rozwoju choroby nie jest możliwe. Podobnie, jak wskazują dotychczasowe badania i obserwacje diagnozowanych guzów, ich rozwój może trwać latami, a w przypadku wyjątkowo agresywnej formy zaledwie kilka miesięcy.
Nowotwór jest wynikiem nieograniczonego podziału oraz rozrostu komórek. Każdy z nas ma je w sobie, nie stanowią jednak zagrożenia, dopóki system odpornościowy skutecznie je niweluje. Jeżeli tak się nie stanie, mogą one tworzyć większe skupiska i ostatecznie rozwijać się w postaci guzów. W przypadku, gdy takie komórki zaczynają wzrastać w wyjątkowo szybkim tempie, diagnozowany jest rak złośliwy.
Komórka, która przekształca się w rakową, z jakiegoś powodu zostaje uszkodzona, a sensory na jej błonie przestają odpowiadać za prawidłowy wzrost i jego hamowanie. Takie zaburzenie pracy organizmu może nastąpić z różnych powodów, nie tylko genetycznych. Z wielu badań wynika, że większość tych czynników należy do grupy poddającej się kontroli, a to oznacza, że można je zmienić i zminimalizować ryzyko rozwoju choroby.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Czynniki ryzyka
W wyniku ekspozycji na różnego rodzaju niekorzystne czynniki niektóre z naszych komórek oraz ich DNA mogą ulegać zniszczeniom, które w rezultacie powodują ich niekontrolowany podział. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, zmiana niektórych nawyków oraz unikanie szkodliwych substancji. W wielu kręgach wciąż panuje przekonanie, że to przede wszystkim obciążenia genetyczne są największym zagrożeniem w przypadku nowotworów. Nie jest to jednak prawdą, a brak osób chorych na raka w rodzinie nie stanowi gwarancji zdrowia.
Czynniki ryzyka bardzo często współistnieją ze sobą, co oznacza, że oddziałują na organizm jednocześnie, zanim rozwinie się nowotwór. Nie oznacza to, oczywiście, że narażenie się tylko na jeden z nich nie może prowadzić do nadmiernego rozrostu komórek rakowych. Jednak poszczególne czynniki mają duże znaczenie w profilaktyce, ponieważ często mała zmiana skutecznie zmniejsza ryzyko choroby.
Palenie tytoniu
Według badań przeprowadzonych przez brytyjskich epidemiologów (R. Doll oraz R. Peto), palenie tytoniu jest czynnikiem odpowiedzialnym za ok. 1/3 zdiagnozowanych nowotworów. Można więc uznać go za największe zagrożenie w przypadku raka. Jest to najdokładniej zbadany czynnik kancerogenny (wpływający na rozwój chorób nowotworowych). Szacuje się, że nawet więcej niż 70 substancji chemicznych zawartych w papierosach ma wpływ na omawianą chorobę. Najczęściej prowadzą do rozwoju raka płuc, ale także jamy ustnej, krtani, gardła, trzustki czy wielu innych. Niebezpieczne dla zdrowia jest również tzw. palenie bierne.
Dieta, nadwaga i otyłość
Niewłaściwy sposób odżywiania również jest ważnym czynnikiem rozwoju nowotworu. Według badania wspomnianych epidemiologów dieta ma wpływ na aż 30% zdiagnozowanych przypadków, a nadwaga i otyłość – 5,5%. Wśród produktów spożywczych o charakterze kancerogennym wyróżnia się przede wszystkim tłuszcze zwierzęce, produkty przetworzone i czerwone mięso oraz sól. Wpływają one także na zwiększenie masy ciała, a nieprawidłowe BMI także może prowadzić do rozwoju nowotworu. Warto również wspomnieć, że przy zdiagnozowanym raku otyłość pogarsza przebieg choroby.
Nadużywanie alkoholu
Spożywanie alkoholu w dużej ilości jest udokumentowanym czynnikiem kancerogennym. Prowadzi do rozwoju raka jamy ustnej, przełyku, wątroby czy jelita grubego. W połączeniu z dymem tytoniowym nasila jego negatywne właściwości, a dodatkowo uszkadza błonę śluzową w jamie ustnej, przez co ułatwia wnikanie do organizmu szkodliwych substancji.
Czynniki środowiskowe
Na uszkodzenie komórek i w efekcie ich niekontrolowany wzrost wpływ ma wiele substancji chemicznych, które znajdują się w środowisku. Osoby pracujące w szkodliwych warunkach np. w hucie, stoczni, kolei, ale też mechanicy samochodowi czy pracownicy usuwający azbest z budynków są narażeni na działanie szkodliwych czynników kancerogennych. W takich sytuacjach niezbędne jest przestrzeganie odpowiednich zasad higieny pracy.
Na rozwój nowotworów mogą też wpływać zanieczyszczenia gleby, wody lub powietrza oraz żywności. Szczególnie narażone są osoby mieszkające w pobliżu fabryk i zakładów przemysłowych. Szkodliwa jest nadmierna ekspozycja na promienie słoneczne czy promieniowanie rentgenowskie i jonizujące.
Predyspozycje genetyczne
Choć, wbrew powszechnej opinii, predyspozycje genetyczne nie są głównym czynnikiem rozwoju nowotworów, odgrywają jednak ważną rolę w diagnozowaniu tej choroby. Badania wykazują, że nawet między 20 a 30% przypadków ma właśnie takie podłoże. Zwykle za rozwój nowotworu odpowiadają mutacje w genach BRCA1 lub BRCA2, CHEK2, a także CDKN2A. W dwóch pierwszych przypadkach nieprawidłowości najczęściej prowadzą do raka piersi lub jajnika, a u mężczyzn raka prostaty. Mutacja w obrębie genu CHEK2 niesie zagrożenie nowotworem piersi, prostaty, tarczycy, nerki lub jelita grubego, a genu CDKN2A raka płuca, trzustki czy czerniaka.
Czynniki ryzyka a profilaktyka
Zmiana lub usunięcie z codziennego życia niektórych czynników kancerogennych prowadzi do znaczącego obniżenia ryzyka rozwoju nowotworu. Porzucenie palenia, zdrowa dieta, prawidłowa masa ciała oraz aktywność fizyczna to kluczowe kwestie, które wpływają na cały organizm. Przede wszystkim obniżają ryzyko zachorowania na raka, nawet o 80%, a ponadto znacząco poprawiają jakość życia. Badania przeprowadzone w Norwegii dowiodły, że niestosowanie się do zasad profilaktyki skraca długość życia pacjentów nawet o 12 lat.
Oprócz wprowadzenia pozytywnych zmian do swojego życia warto zadbać także o profilaktyczne badania oraz szczepienia przeciw wirusom onkogennym (zaangażowanym w rozwój nowotworów). Takie połączenie pozwala poprawić jakość życia i zmniejszyć ryzyko choroby, nie jest jednak gwarancją pełnego bezpieczeństwa. Powyższe czynniki nie są jednoznacznym wyrokiem, a ich brak nie prowadzi do pełni zdrowia i ochrony przed nowotworem. Profilaktyka znacząco jednak obniża prawdopodobieństwo uszkodzenia komórek w organizmie.
Autor: Fundacja Onkologiczna — Alivia
Źródła:
