Markery nowotworowe – czym są, do czego służą i jak się je oznacza?

O markerach nowotworowych można usłyszeć zarówno w trakcie diagnostyki, jak i podczas oceny efektywności leczenia czy też prognozowania nawrotu choroby. Znajdują więc zastosowanie w wielu sytuacjach. Zdarza się jednak, że pacjenci nie do końca wiedzą, czym są markery nowotworowe i dlaczego lekarz zlecił ich oznaczenie. Zamieszczone poniżej informacje rozwieją wątpliwości na ten temat.

Markery nowotworowe – co to jest?

Markery nowotworowe są też często określane mianem znaczników nowotworowych. Pod tą nazwą kryją się substancje, których stężenie w organizmie wzrasta, kiedy rozwija się nowotwór złośliwy. Wspomnianymi substancjami mogą być:

• białka,
• hormony,
• enzymy,
• antygeny.

Warto pamiętać, że markery nowotworowe mogą być wykrywane zarówno we krwi, jak i w moczu czy wyciętych tkankach. Nierzadko oznacza się je także w ślinie, żółci, płynie mózgowo-rdzeniowym lub wysiękowym z otrzewnej i jamy opłucnej. Za ich wytwarzanie odpowiadają komórki nowotworowe bądź te zdrowe, reagujące w taki sposób na rozwijającą się chorobę. Należy tu podkreślić, że podwyższone wskaźniki nowotworowe nie zawsze świadczą o raku. Jednocześnie u pacjentów z nowotworem nie zawsze pojawia się ich podwyższone stężenie.

Jakie markery nowotworowe zbadać – rodzaje znaczników

Nowotwory z jednej strony mogą produkować charakterystyczne dla siebie markery, a z drugiej takie, które odpowiadają innym rodzajom raka. W diagnostyce często sprawdza się tzw. pomocne znaczniki, mogące świadczyć o rozwoju podejrzewanej przez lekarza choroby. To np.:

• CA 125 przy raku jajnika (Carcinoma Antigen 125),
• PSA przy raku gruczołu krokowego (Prostate Specific Antygen),
• CEA przy raku jelita grubego (Carcinoembryonic Antigen),
• CA 19-9 przy raku trzustki (Carcinoma Antigen 19-9).

Markery nowotworowe dzieli się na:

• antygeny łożyskowe,
• antygeny płodowe i zarodkowe,
• antygeny wytwarzane przez komórki nowotworowe i te zdrowe,
• antygeny specyficzne dla nowotworu, które nie występują u osób zdrowych,
• hormony wytwarzane ektopowo, które występują fizjologicznie w organizmie, ale w przypadku raka ich produkcja może być wzmożona,
• enzymy występujące fizjologicznie w organizmie, ale w przypadku nowotworu dochodzi do zaburzeń w ich produkcji,
• inne substancje wytwarzane przez komórki nowotworowe (np. białka nieaktywne lub cytokiny).

Czy markery nowotworowe są wiarygodne?

W diagnostyce markery nowotworowe wykorzystywane są głównie pomocniczo. Wynika to z faktu, że nie wyróżniają się one 100-procentową czułością, a więc często nie są wykrywane u każdego chorego na raka. Ponadto nie zapewniają swoistości diagnostycznej – nie jest tak, że stwierdza się je wyłącznie u osób z nowotworem. Pod tym względem sprawdzają się wyłącznie niektóre białka, przykładowo kalcytonina.

Prawidłowe stężenie markerów nowotworowych nie wyklucza rozwoju choroby, to samo dotyczy umiarkowanego podwyższenia ich poziomu. Nie oznacza to jednak, że znaczniki te nie są przydatne w medycynie. Mimo iż w diagnostyce pełnią funkcję pomocniczą, bardzo często znajdują zastosowanie w ocenie skuteczności leczenia raka, monitorowaniu przebiegu choroby, a także w okresowej kontroli po zakończeniu terapii (pozwalają na wczesne wykrycie nawrotu). Poza tym markery nowotworowe wykorzystuje się do precyzyjnego określenia lokalizacji guza i podczas oceny stopnia zaawansowania klinicznego raka.

Jak zrobić markery nowotworowe? Przygotowanie do badania

Osoba, która planuje zbadać stężenie markerów nowotworowych, powinna się do tego odpowiednio przygotować. To ważne, ponieważ wiele czynników ma wpływ na otrzymany wynik, również tych niezwiązanych bezpośrednio z chorobą. Jeżeli jest to możliwe, do badania należy podejść zdrowym, bez infekcji (dotyczy to też grypy czy przeziębienia). Na kilka dni przed wyznaczonym terminem (zwykle 2-3) należy unikać alkoholu, ale też kawy oraz herbaty. Ponadto warto się wyciszyć i zrelaksować, nie narażać się na stresujące sytuacje.

Często pacjenci otrzymują także bardziej szczegółowe wytyczne, tu dużo zależy od tego, jakie znaczniki będą sprawdzane. Dodatkowe zalecenia to np. powstrzymanie się od współżycia i unikanie długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej – dotyczy to znaczników związanych z nowotworami okolic intymnych. Jeżeli markery mają być zbadane w moczu, trzeba pamiętać o tym, że najlepszy będzie ten poranny, ze środkowego strumienia. Co więcej, na dzień przed oddaniem próbki trzeba unikać potraw z dużą ilością białka i silnie barwiących produktów spożywczych (w tym marchwi i buraków).

Jak odczytać markery nowotworowe?

Odczytywanie i interpretację markerów nowotworowych należy pozostawić lekarzowi. Ich podwyższone stężenie nie jest równoznaczne z rozwojem raka, ponieważ taki wynik zdarza się nawet przy gorączce i stanach zapalnych. Niewskazane jest więc nadmierne stresowanie się otrzymanym wynikiem. Tak jak już zostało wspomniane, markery nowotworowe w diagnostyce wykorzystuje się pomocniczo. W celu wykrycia lub wykluczenia nowotworu niezbędne jest wykonanie dodatkowych badań.

Co mogą oznaczać podwyższone markery nowotworowe?

Podwyższone stężenie markerów nowotworowych może wskazywać na chorobę nowotworową, ale nie musi. Zdiagnozowanie raka często wiąże się z tym, że poziom znaczników zwiększa się podczas wykonywania kolejnych badań w określonych odstępach czasu. Stężenie może wzrastać także na skutek rozwoju guza pierwotnego i pojawienia się przerzutów do innych narządów.

Markery nowotworowe są sprawdzane również m.in. po wycięciu nieprawidłowej tkanki i przeprowadzonym leczeniu, np. chemio- lub radioterapii. Jeżeli po 4-6 tygodniach od przebytej operacji stężenie markerów jest mniejsze, pozwala to podejrzewać, że guz został wycięty w całości. Z kolei wciąż podwyższony wynik może sugerować, że tak się nie stało. Podobnie jest w przypadku sprawdzania skuteczności terapii. Wzrost stężenia znaczników może świadczyć o tym, że podjęte leczenie nie przynosi skutków. Jednak przy interpretacji wyników zawsze należy brać pod uwagę ich poprzedni poziom i zaufać w tej kwestii specjaliście.

Markery nowotworowe są trudne w prawidłowym rozpoznaniu, dlatego nie traktuje się ich jako podstawę diagnostyki. Gdy badanie wykaże ich podwyższone stężenie, nie należy nadmiernie zamartwiać się swoim stanem zdrowia, ponieważ nie musi to świadczyć o nowotworze. Niekiedy za taki wynik odpowiada inna, mniej groźna choroba.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia

Źródła:

• https://www.zwrotnikraka.pl/co-to-sa-markery-nowotworowe/
• https://www.onkonet.pl/dp_prof_markery.php
• https://www.medme.pl/artykuly/markery-nowotworowe-wskazowka-w-diagnostyce-raka,33855.html
• https://diag.pl/pacjent/artykuly/markery-nowotworowe-znaczenie-diagnostyczne-przygotowanie-badania/
• https://www.onkonet.pl/dp_prof_wybranemarkery.php