Rehabilitacja onkologiczna – co to jest? Czy odgrywa ważną rolę w leczeniu nowotworów?

Coraz częściej mówi się o tym, że rehabilitacja powinna być nieodłączną częścią wsparcia w leczeniu onkologicznym. Pozwala ona nie tylko na poprawę fizycznej sprawności pacjentów, ale także ich kondycji psychicznej. Działania z tego zakresu można wdrożyć na każdym etapie walki z nowotworem, nawet jeszcze przed rozpoczęciem leczenia.

Czym jest rehabilitacja onkologiczna?

Rehabilitacja onkologiczna to działania, które umożliwiają przywrócenie pacjentom onkologicznym sprawności fizycznej i psychicznej, jak również zawodowej i socjalnej. Dzięki temu łatwiejsze staje się przezwyciężanie trudności towarzyszących nie tylko samemu leczeniu, ale i życiu po zakończeniu terapii.

Poprzez rehabilitację onkologiczną zwalcza się ograniczenia spowodowane przez chorobę onkologiczną. Może ona mieć charakter profilaktyczny, leczniczy lub paliatywny. Uważa się ją za nieodłączną część terapii, ponieważ pozwala osobie chorej na osiągnięcie odpowiedniego poziomu komfortu życia.

Rehabilitacja onkologiczna powinna obejmować każdego pacjenta leczonego z powodu nowotworu. Wskazane jest rozpoczęcie jej możliwie najwcześniej. Uważa się też, że działania z tego zakresu mają być powszechne i kompleksowe – najlepiej, jeśli uwzględniają zarówno potrzeby zdrowotne, jak i zawodowe oraz społeczne.

Co obejmuje rehabilitacja onkologiczna?

Podstawowym elementem rehabilitacji onkologicznej są ćwiczenia ruchowe. W przypadku pacjentów walczących z nowotworem najlepiej sprawdzają się takie, które angażują duże grupy mięśni. Z tego względu zalecana jest m.in. jazda na rowerze, bieg oraz spacery czy marsz. Intensywność tego typu ćwiczeń powinna być dostosowana do aktualnych możliwości chorego. Aby rzeczywiście dały one efekty, trzeba pamiętać o systematyczności. Często nie ma przeciwwskazań, aby dodatkowo wykonywać np. trening oporowy. W kwestii ćwiczeń spore znaczenie ma ogólny stan zdrowia osoby chorej. Przykładowo, przy zmniejszonej odporności wskazane jest przebywanie w mniejszej grupie i zwracanie uwagi na warunki otoczenia (szczególnie gdy trening odbywa się na zewnątrz). Wszystko po to, aby zminimalizować ryzyko infekcji.

Rehabilitacja onkologiczna to też:

• fizykoterapia, (według NFZ czynna choroba nowotworowa jest przeciwskazaniem do fizykoterapii, w tym masażu)
• masaż limfatyczny lub drenaż łagodzący obrzęki,
• ćwiczenia oddechowe,
• psychoedukacja,
• relaksacja,
• psychoterapia,
• muzykoterapia.
• aromaterapia 
• terapia zajęciowa

Innym ważnym elementem jest edukowanie pacjenta. Należy mu szczegółowo wyjaśnić, jak może powrócić do sprawności, jak zapobiegać skutkom ubocznym leczenia onkologicznego czy też jak zadbać o swoje samopoczucie.

Rehabilitacja onkologiczna – gdzie się odbywa?

Wczesną rehabilitację pacjentów onkologicznych prowadzi się na oddziałach, gdzie są poddawani leczeniu. Ćwiczenia i inne formy pomocy zapewniane są też przez specjalistyczne ośrodki związane z terapią onkologiczną. W ich przypadku rehabilitacja odbywa się w trybie ambulatoryjnym, a więc bez konieczności przebywania w placówce przez cały czas. Ponadto zdarzają się sytuacje, kiedy chorzy są kierowani do sanatorium. Cenną pomoc zapewniają także różne organizacje społeczne, a osoby, które nie poruszają się samodzielnie, mogą liczyć na rehabilitację w warunkach domowych.

Warto podkreślić, że nie zawsze taka formy pomocy musi wiązać się z dodatkowymi wydatkami. Pacjenci onkologiczni korzystają z niej bezpłatnie, na NFZ w ramach ubezpieczenia zdrowotnego – dla wielu nowotworów zostały stworzone specjalne programy rehabilitacyjne, m.in. dla kobiet po mastektomii. Skierowanie na darmową rehabilitację onkologiczną może wypisać lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) lub specjalista mający podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Dlaczego rehabilitacja jest ważną częścią leczenia onkologicznego?

Rehabilitacja onkologiczna pomaga nie tylko w powrocie do sprawności fizycznej i przywróceniu odpowiedniego komfortu życia. To również szansa na odnalezienie się w nowej rzeczywistości i zadbanie o swoje zdrowie psychiczne. Poprzez ćwiczenia ruchowe i inne formy pomocy można pokazać osobom walczącym z nowotworem, że wcale nie muszą całkowicie rezygnować z aktywności.

Specjaliści nierzadko podkreślają, że rehabilitacja onkologiczna to zarówno leczenie, jak i zapobieganie. Poprzez masaże oraz odpowiednio dobrane ćwiczenia możliwe jest zmniejszenie bądź wyeliminowanie obrzęków kończyn, obniżenie lęku i poziomu stresu, a także uniknięcie ograniczenia sprawności. Ponadto jest to szansa na ochronę przed niewłaściwymi relacjami społecznymi, izolowaniem się od innych i rezygnacją z dotychczasowego trybu życia z powodu nowotworu. Ćwiczenia oraz inne aktywności pozwalają na zachowanie samodzielności, ale też na zwiększenie wydolności organizmu i poprawę odporności.

Rehabilitacja onkologiczna a przeciwwskazania i ograniczenia

Mitem jest, że rehabilitacja dla pacjentów onkologicznych może przyczynić się do nasilenia odczuwania skutków ubocznych leczenia. Niemniej bardzo ważne jest indywidualne dopasowanie wszystkich aktywności do potrzeb i stanu zdrowia chorego, uwzględniając przy tym ich intensywność. Dzięki temu można zapewnić właściwy poziom bezpieczeństwa.

Przez cały czas prowadzone są badania mające na celu określenie skuteczności rehabilitacji onkologicznej. Dzięki nim wiadomo już m.in., że za pomocą konkretnych zabiegów i ćwiczeń możliwe jest zmniejszenie obrzęków u pacjentek po przebytej mastektomii. Jednocześnie przed rozpoczęciem jakiegokolwiek zabiegu czy aktywności należy przeanalizować, czy jest to w pełni bezpieczne dla chorego – biorąc przy tym pod uwagę rodzaj nowotworu, jego stopień zaawansowania i lokalizację. Może się zdarzyć, że np. niewskazane jest stosowanie masażu lub innych form terapii w okolicy poddawanej napromienianiu.

Rozpoczęcie czy też kontynuowanie rehabilitacji onkologicznej powinno być uzgodnione z lekarzem prowadzącym. Same zabiegi powinny być prowadzone przez fizjoterapeutę specjalizującego się w rehabilitacji onkologicznej, dzięki czemu możliwe jest znalezienie aktywności i zabiegów odpowiednich dla danego pacjenta. Warto jeszcze raz podkreślić, że rehabilitacja pozwala na pokonywanie różnego rodzaju ograniczeń, łagodzenie skutków ubocznych leczenia, rozładowanie stresu i złych emocji, ale też zyskanie większej pewności siebie.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia

Konsultacja: mgr Anna Wiśnioch – fizjoterapeutka onkologiczna

Źródła:

• https://www.mp.pl/pacjent/rehabilitacja/rehabilitacja-medyczna/128885,rehabilitacja-onkologiczna
• https://kif.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zaawansowane-stadium-choroby-nowotworowej.-Jaka-jest-rola-rehabilitacji-onkologicznej.pdf
• https://www.termedia.pl/onkologia/Rehabilitacja-onkologiczna-w-domu-wazna-czescia-powrotu-do-zdrowia,47119.html