Działania niepożądane i skutki uboczne w leczeniu nowotworów to pojęcia, które bardzo często są używane zamiennie. Nie są one jednak tożsame, choć w obu przypadkach można mówić o wykraczaniu poza sferę terapeutyczną. Należy pamiętać, że ich intensywność i rodzaj zależą nie tylko od sposobu leczenia, ale też m.in. od indywidualnej reakcji organizmu. Poniżej znajdują się podstawowe informacje na temat skutków ubocznych oraz działań niepożądanych związanych z leczeniem przeciwnowotworowym.
Czym są skutki uboczne?
Skutki uboczne to udokumentowane działanie leczenia, które wykracza poza oczekiwany obszar terapeutyczny. Lekarze mają świadomość ich występowania w związku z zastosowaniem konkretnej terapii, a pacjenci są informowani o możliwości ich odczuwania. Skutki uboczne pojawiają się niezależnie od dobranej dawki leku. Ustępują one samoistnie po kilku tygodniach przyjmowania preparatu (dlatego lekarze często proszą pacjentów, aby nie przerywali leczenia pomimo odczuwania nietypowych dolegliwości).
Skutki uboczne w leczeniu nowotworów
Skutki uboczne po chemioterapii i każdej innej metodzie leczenia są różne. Zależą one m.in. od rodzaju zastosowanych leków i ich mechanizmu działania, mogą mieć charakter łagodny lub bardziej nasilony. Przykładowo najczęstsze skutki uboczne radioterapii to głównie: wypadanie włosów z naświetlanego obszaru, ogólne osłabienie, popromienne odczyny skórne, utrata apetytu, biegunki czy zapalenie śluzówek. To jednak nie wszystkie niekorzystne efekty leczenia, jakie odczuwają pacjenci. Radioterapia często powoduje też m.in. niedokrwistość.
Nierzadko w trakcie leczenia onkologicznego pacjenci narzekają też na inne problemy, np. dziwne zachowanie po chemioterapii i związane z tym zaburzenia równowagi lub czucia. Szacuje się, że nawet kilkadziesiąt procent osób poddawanych terapiom uskarża się również na zmianę masy ciała (możliwe jest zarówno chudnięcie, jak i przybieranie na wadze w trakcie chemioterapii czy innych sposobów leczenia).
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Czym są działania niepożądane?
Działania niepożądane występują mimo stosowania leków zgodnie z zaleceniami, nie są spodziewane przez lekarza ani pacjenta. W celu ich redukcji zmniejsza się dawkę preparatu lub całkowicie go odstawia. W przeciwieństwie do skutków ubocznych, działania niepożądane przeważnie wymagają interwencji.
Wyróżnia się kilka rodzajów działań niepożądanych:
- Typu A – najczęściej występujące i najlepiej poznane, są zależne od stosowanej dawki leku. Ich cechą charakterystyczną jest szybkie ustąpienie objawów po odstawieniu preparatu.
- Typu B – niezależne od dawki, stanowią ok. 20-25% wszystkich działań niepożądanych. Przeważnie mają charakter immunologiczny i są nieprzewidywalne, ustępują po przerwaniu stosowania leku.
- Typu C – są zależne od długotrwałego zażywania preparatu. Do tej grupy klasyfikowane są m.in. uzależnienia od leków nasennych.
- Typu D – działania niepożądane opóźnione w czasie. Mogą pojawić się nawet po kilku lub kilkunastu miesiącach bądź latach po zakończonej terapii.
- Typu E – wywołane odstawieniem leku. Nagłe przerwanie stosowania preparatu, do którego organizm zdążył się przyzwyczaić, może być powodem nawrotu choroby w zaostrzonej formie.
- Typu F – są spowodowane brakiem skuteczności terapii. Przyczyną ich pojawienia się jest przede wszystkim odporność na zażywany lek.
Działania niepożądane w leczeniu nowotworów
Działania niepożądane również mogą towarzyszyć każdej metodzie leczenia nowotworów. Mogą one występować zarówno w trakcie podawania leków onkologicznych, jak i po zakończonym leczeniu. Biorąc pod uwagę czas, po jakim pojawiają się objawy, działania niepożądane dzieli się na:
- Ostre – mają charakter natychmiastowy.
- Wczesne – pojawiają się w ciągu 4-6 tygodni od rozpoczęcia terapii.
- Późne – występują w ciągu kilku lub kilkunastu tygodni od wdrożenia leczenia.
- Odległe – mogą pojawić się nawet po kilku latach od zakończenia terapii.
Aby ocenić działania niepożądane w terapiach onkologicznych, stosuje się 5-stopniową skalę nasilenia objawów:
- stopień – łagodne.
- stopień – o nasileniu umiarkowanym.
- stopień – o dużym nasileniu.
- stopień – zagrażające życiu.
- stopień – śmierć pacjenta.
Pojawienie się działań niepożądanych wynika przede wszystkim z faktu, że leki stosowane podczas wielu terapii oddziałują zarówno na komórki nowotworowe, jak i te zdrowe. Jakich dolegliwości powinni spodziewać się pacjenci onkologiczni? Bardzo często obserwowane działania niepożądane to osłabienie po chemioterapii, nudności i wymioty, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej i spadek libido. Problemem może być też mrowienie w palcach, biegunka, zaburzenie pracy układu moczowego, gorączka neutropeniczna, toksyczność narządowo-swoista. W przypadku radioterapii działaniami niepożądanymi są m.in. kłopoty z sercem i tarczycą, zwłóknienia płuc czy rozwój wtórnych nowotworów.
Ważne jest, aby pacjenci informowali lekarzy o występujących objawach. Rolą lekarza i pozostałych osób należących do personelu medycznego jest monitorowanie stanu pacjentów oraz reagowanie na zgłaszane problemy, np. poprzez zlecenie dodatkowych badań lub objawowe leczenie dolegliwości. W ten sposób możliwe jest rozpoznawanie przewidzianych w związku z wybraną terapią skutków ubocznych lub wykrycie nieoczekiwanych działań niepożądanych.
Mimo występujących skutków ubocznych i działań niepożądanych terapie onkologiczne stają się coraz mniej toksyczne, a stosowane leki coraz bardziej skuteczne. Postępy w medycynie umożliwiają również lepsze monitorowanie zarówno efektów ubocznych, jak i działań niepożądanych zgłaszanych przez pacjentów w trakcie leczenia.
Źródła:
https://www.pharmacytimes.com/view/adverse-event-not-the-same-as-side-effect
http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-731269b3-072d-425b-89d6-4cf62751f687
https://ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/04-2010/08%20%20NDL.pdf
