Terapie alternatywne w leczeniu nowotworów – czy to działa?

W ostatnich latach, coraz większa liczba pacjentów samodzielnie sięga po alternatywne terapie do walki z nowotworem. Wśród alternatywnych metod wyróżnić można homeopatię, fitoterapię, bioenergoterapię, akupunkturę oraz urynoterapię. Badania pokazują, że zdecydowana większość pacjentów jest świadoma istnienia alternatywnych metod terapii nowotworów, a spora część pacjentów je stosuje. Internet dostarcza pacjentom wielu źródeł informacji o terapiach alternatywnych, jednak nie wszystkie z nich mają potwierdzoną badaniami naukowymi skuteczność, a niektóre mogą nawet wywołać szkodliwe efekty. Warto przyjrzeć się skuteczności wybranych metod terapii alternatywnych.

1. Bioenergoterapia – metoda opracowana przez Zdenko Domancica, polegająca na oddziaływaniu ,,bioenergią” na komórki nowotworowe, co przyczyniać się ma do ich osłabienia, a nawet całkowitego zniszczenia, bez uszkadzania tkanek otaczających nowotwór. Warto podkreślić, że bioenergoterapia nie ma potwierdzonego skutecznego działania w źródłach naukowych. Ponadto, często zdarza się, że za bioenergoterapeutę podaje się osoba bez żadnych kompetencji medycznych lub posiada kompetencje, które trudno zweryfikować. Brak również danych w literaturze naukowej na temat szkodliwości bioenergoterapii, jednak niezaprzeczalnym pozostaje fakt, iż zaprzestanie leczenia konwencjonalnego na korzyść bioenergoterapii w znaczący sposób może pogorszyć rokowanie chorego.
2. Homeopatia to technika leczenia oparta na metodzie ,,podobne leczy podobne”. W metodzie tej wykorzystywane są wielokrotne rozcieńczenia substancji, która wywołała daną chorobę. Na rynku dostępne są preparaty homeopatyczne, stosowane w celu terapii grypy lub przeziębienia, dla których wykazano pewną skuteczność, czasami porównywalną z placebo. Stosowanie homeopatii w terapii nowotworów, tak jak w przypadku bioenergoterapii, jest szczególnie niebezpieczne jeśli zastępuje się nią tradycyjne metody lecznicze, ponieważ nie udowodniono, że homeopatia może zwalczać choroby nowotworowe, a rezygnacja z tradycyjnego leczenia może spowodować nieodwracalne skutki zdrowotne.
3. Akupunktura to element tradycyjnej medycyny chińskiej, który cieszy się dużą popularnością wśród pacjentów onkologicznych. Zastosowanie akupunktury w onkologii polegać ma na zmniejszaniu obrzęków, łagodzeniu bólu różnego pochodzenia, zwalczaniu stresu oraz rozluźnianiu. Istnieją badania wskazujące na pewne korzyści ze stosowania akupunktury u pacjentów onkologicznych, potrzeba jednak dalszych badań aby potwierdzić skuteczność tej metody.
4. Urynoterapia – bardziej kontrowersyjna metoda wywodząca się z medycyny ludowej. Metoda ta polega na leczeniu własnym moczem przyjmowanym w różnej postaci. Obecnie brak jest dowodów naukowych na skuteczność tej metody, a leczenie moczem może się w niektórych przypadkach skończyć zatruciem lub poważną infekcją. Wśród pacjentów zainteresowaniem cieszą się również antyneoplastony, białka izolowane z moczu lub krwi, którym przypisuje się działanie przeciwnowotworowe. Dane z badań naukowych w tej sprawie są sprzeczne.
5. Fitoterapia – alternatywna metoda lecznicza polegająca na stosowaniu wybranych ziół lub mieszanek ziołowych. Wśród fitoterapii w leczeniu nowotworów najpopularniejsze są

• Grzyby Shitake i Reishi
• Vilcacora
• Jemioła
• Tarczyca bajkalska

Fitoterapia jako metoda walki z rakiem może być już znacznie bardziej niebezpieczna niż wymienione wcześniej metody, ponieważ ekstrakty z ziół charakteryzuje duża zawartość substancji biologicznie czynnych, o różnych, nie do końca poznanych mechanizmach działania w organizmie.  Ponadto, substancje zawarte w wyciągach z ziół mogą wchodzić w interakcje ze stosowanymi lekami oraz pożywieniem, wpływając na zmianę wchłaniania lub też stężenia danego związku. Warto również dodać, że nabywanie preparatów ziołowych przez Internet bądź sprowadzanie ich z zagranicy może skończyć się zatruciem, ponieważ niektóre rośliny mogą być zanieczyszczone ołowiem lub innymi metalami ciężkimi oraz ich skład może nie być wystarczająco skrupulatnie przebadany.  Często również, przyjmowanie preparatów ziołowych w postaci tabletek (suplementów diety) może nieść ze sobą poważne skutki zdrowotne, ponieważ obecnie w Polsce, produkty określane jako suplementy diety nie muszą być badane pod względem składu. Istnieje więc ryzyko spożycia substancji zupełnie innych niż te podane na opakowaniu lub przyjęcia niektórych substancji w stężeniu innym niż producent podał na opakowaniu.

Grzyby Reishi (Ganoderma lucidum)

Grzyby Reishi, znane w medycynie chińskiej od dawna, zwane czasami ,,grzybkami nieśmiertelności”, to gatunek bardzo popularny wśród fitoterapeutycznych metod wspomagających walkę z nowotworami. Przeprowadzone badania wykazały, że gatunek ten charakteryzuje wyjątkowo duża zawartość związków biologicznie czynnych, takich jak: triterpenoidy, glikoproteiny, terpenoidy, steroidy czy fenole. Związki te, mają właściwości przeciwzapalne, zwalczające wolne rodniki tlenowe oraz wykazują potencjalną możliwości modulacji odpowiedzi immunologicznej. Znanych jest kilka mechanizmów, dzięki którym grzyby Reishi mogłyby wspomagać walkę z nowotworem. Mówi się między innymi o zdolności do ochrony materiału genetycznego komórek, wzmacnianiu działania niektórych leków cytotoksycznych oraz hamowaniu angiogenezy. Istnieją liczne badania naukowe dotyczące potencjalnych możliwości korzystnego działania ekstraktu z Reishi, jednak suplementacja nie może zastępować całkowicie standardowego leczenia, a przyjmowanie wszelkich suplementów należy konsultować z lekarzem. Warto również zaznaczyć, że badania dotyczące Reihsi w kontekście leczenia nowotworów dotyczyły głównie stosowania ich jako terapii adjuwantowej, czyli jako wspomaganie leczenia podstawowego. Obecnie według FDA (Food and Drugs Agency) wyciągi z Reishi nie są zalecane jako terapia przeciwnowotworowa ani też nie są określane jako zupełnie bezpieczne.

Vilcacora (Uncaria tomentosa)

Vilcacora to roślina pochodząca z terenów Amazonii, stosowana jest w tamtejszej medycynie ludowej jako lek na wiele schorzeń, głównie o podłożu zapalnym. Roślina ta zawiera związki o różnych ugrupowaniach chemicznych. Najwięcej uwagi poświęcono grupom alkaloidów indolowych oraz oksoindolowych. Badania in vitro oraz badania przeprowadzone na zwierzętach wykazują, że związki indolowe wyizolowane z Vilcacory mogą mieć korzystny wpływ w chorobach nowotworowych poprzez łagodzenie stanu zapalnego, ochronne działanie na komórki śluzówki przewodu pokarmowego, działanie rozluźniające mięśnie gładkie oraz działanie antyarytmiczne. Jeśli chodzi zaś o związki oksyindolowe wykazano, że mogą  mieć wpływ na modulację odpowiedzi immunologicznej. Badania in vitro wykazują, że wyciągi z Uncaria tomentosa mogą mieć działanie hamujące podział komórek nowotworowych (w stosunku do białaczkowych linii komórkowych HL-60 i U-937). Istnieją również badania pokazujące, że wyciąg z Vilcacory może wspierać wyjście z neutropenii wywołanej chemioterapią w niektórych rodzajach nowotworów. Badania naukowe wykazały również, że U. tomentosa może wspierać proces odbudowy uszkodzonego DNA, przez  co może mieć zastosowanie w łagodzeniu skutków ubocznych chemioterapii.  Dotychczasowe badania nie wykazały toksycznego działania wyciągu z Vilcacory jednakże wymaga to dalszych rzetelnych badań klinicznych. Obecnie wydaje się, że Vilcacora może być obiecującym elementem w terapii skojarzonej z leczeniem konwencjonalnym w przyszłości. Dawka, metoda izolacji oraz metoda podawania wyciągów z Vilcacory nie zostały jeszcze opracowane w sposób pozwalający na stwierdzenie pełnego bezpieczeństwa stosowania.

Jemioła

Badania nad zastosowaniem ekstraktów z jemioły wykazały, że istnieje możliwość odniesienia korzyści ze stosowania terapii ekstraktami z jemioły w chorobach nowotworowych. Wśród korzyści wymieniano między innymi poprawę w ocenie jakości życia przez pacjentów, nie wykazano jednak poprawy w przeżywalności, czy też poprawie odpowiedzi nowotworu na leczenie (badania dotyczyły niedrobnokomórkowego raka płuc). Badania kliniczne wykazały również, że jemioła może wywoływać efekty toksyczne, zależne od dawki i sposobu podania. Odnotowano między innymi nudności, wymioty, gorączkę oraz odwracalne uszkodzenia wątroby. Obecnie nie zaleca się stosowania preparatów z jemioły w celu wspierania terapii przeciwnowotworowej ani też jako samodzielne leczenie. Zastosowanie jemioły w terapii skojarzonej oraz ocena jej toksyczności wymaga dalszych rzetelnych badań.

Tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis)

Tarczyca bajkalska jest rośliną, której skład pozwala przypuszczać, że może mieć ona zastosowanie w leczeniu wielu różnych chorób i obecnie jest intensywnie badana. Bajkaleina to związek wyizolowany z korzenia Scutellarii, wykazujący silne właściwości antyoksydacyjne, przeciwwirusowe oraz przeciwbakteryjne. Badania ostatnich lat wykazały, że bajkaleina może wykazywać aktywność przeciwnowotworową działając na kilku różnych płaszczyznach. Obecnie badane są mechanizmy działania bajkaleiny na proliferację komórek, wpływ na powstawanie przerzutów, proces apoptozy oraz proces autofagii komórkowej. Wpływ bajkaleiny badano między innymi na komórkach raka wątrobowokomórkowego. Bajkaleina może okazać się związkiem o korzystnym działaniu w chorobach nowotworowych jednak przeprowadzone dotychczas badania są niewystarczające aby jednoznacznie stwierdzić jej korzystne działanie oraz bezpieczeństwo stosowania.

Terapie alternatywne, zwłaszcza gdy zastępują leczenie podstawowe, mogą być potencjalnie niebezpiecznie, dlatego warto być ostrożnym i stosowanie tych terapii konsultować ze swoim lekarzem. Fitoterapia w chorobach nowotworowych budzi wiele kontrowersji, ponieważ działanie ziół nie zawsze jest dokładnie przebadane, a ich wpływ na samą chorobę jak i na leczenie oraz metabolizm może być w niektórych przypadkach bardzo niebezpieczny. Fitoterapia i badania prowadzone nad wyciągami z ziół mogą być jednak pomocne w opracowywaniu terapii adjuwantowych i poprawy rokowania chorego w przyszłości. Warto pamiętać aby nie stosować terapii ziołowych na własną rękę i bez konsultacji z lekarzem prowadzącym.

Autor: Elwira Gliwska

• Woźniak-Holecka J., Zborowska K., Holecki T., i wsp. Medycyna alternatywna jako uzupełniająca forma leczenia chorób nowotworowych w opinii pacjentów onkologicznych. Psychoonkologia 2010; 1; 21-28.
• Piątkowski W., Lecznictwo niemedyczne. Wybrane aspekty socjologiczne i formalno-prawne. Kontakty społeczne. 4;2 2014; 7-20
• Jin X, Ruiz Beguerie J, Sze DM, I wsp.: Ganoderma lucidum (Reishi mushroom) for cancer treatment. Cochrane Database Syst Rev 6: CD007731, 2012.
• Augustyniuk K., Brudnoch K., Owsianowska J. i wsp. Stosowanie metod alternatywnych i komplementarnych przez pacjentów z rozpoznaną chorobą nowotworową i poddanych chemioterapii. Family Medicine & Primary Care Review 2016; 18, 1: 7-11
• Santos Araújo M do C, Farias IL, Gutierres J, I wsp.. Uncaria tomentosa—Adjuvant Treatment for Breast Cancer: Clinical Trial. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM. 2012;2012:676984. doi:10.1155/2012/676984.
• Ernst E., A systematic review of systematic reviews of homeopathy. British Journal of Clinical Pharmacology 54;6 Grudzień 2002 str.577-582
• Lee H., Shmidt K., Ernst E., Acupuncture for the relief of cancer-related pain – a systematic review. European Journal of Pain. 9;4 Styczeń 2005 str.437-444
• Fritz H, Kennedy DA, Ishii M, I wsp.: Polysaccharide K and Coriolus versicolor extracts for lung cancer: a systematic review. Integr Cancer Ther 14 (3): 201-11, 2015.
• Buckner JC, Malkin MG, Reed E, I wsp..: Phase II study of antineoplastons A10 (NSC 648539) and AS2-1 (NSC 620261) in patients with recurrent glioma. Mayo Clin Proc 74 (2): 137-45, 1999.
• Grossarth-Maticek R, Ziegler R: Prospective controlled cohort studies on long-term therapy of cervical cancer patients with a mistletoe preparation (Iscador). Forsch Komplementmed 14 (3): 140-7, 2007.
• Tröger W, Jezdić S, Ždrale Z, I wsp.: Quality of life and neutropenia in patients with early stage breast cancer: a randomized pilot study comparing additional treatment with mistletoe extract to chemotherapy alone. Breast Cancer: Basic and Clinical Research 3: 35-45, 2009.
• Bie B.,  Sun J., Guo Y. Baicalein: A review of its anti-cancer effects and mechanisms in Hepatocellular Carcinoma. Biomedicine & Pharmacotherapy 2017,  93; 1285-1291
• Falkiewicz B., Łukasiak J. Uncaria tomentosa i Uncaria guianensis – skład i właściwości lecznicze. Borgis – Postępy Fitoterapii 1/2004, s. 26-34
• Santos Araújo M do C, Farias IL, Gutierres J, I wsp. Uncaria tomentosa—Adjuvant Treatment for Breast Cancer: Clinical Trial. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM. 2012;2012:676984. doi:10.1155/2012/676984.