Żywienie medyczne z perspektywy pacjentów

Żywienie medyczne jest metodą wspierania leczenia właściwego, którą stosuje się w przypadkach kiedy chory nie jest w stanie dostarczyć do organizmu  składników odżywczych, spożywając jedynie tradycyjne posiłki. Rekomendowaną i najwygodniejszą, a do tego nieinwazyjną formą żywienia medycznego jest metoda żywienia doustnego.

Jaka jest wiedza pacjentów na temat tej metody wspierania leczenia i jak wielu z nich stosuje żywienie medyczne? Aby odpowiedzieć na te i inne pytania, przeprowadziliśmy ankietę wśród 281 osób – chorujących na nowotwory i/lub ich bliskich / opiekunów.

Jakie składniki odżywcze są najważniejsze w diecie pacjenta chorego na nowotwór?

W czasie leczenia onkologicznego w diecie najważniejsze jest to, aby zadbać o odpowiednią podaż energii tak, aby masa ciała nie ulegała zmniejszeniu. By uzyskać taki efekt należy odpowiednio zaplanować w jadłospisie ilości białka, tłuszczów i węglowodanów. Oczywiście proporcje pomiędzy tymi makroskładnikami są bardzo często różne, zależne od pacjenta i jego potrzeb, które również na przestrzeni czasu i postępu leczenia mogą się zmieniać.

Bardzo ważnym składnikiem diety jest białko. To właśnie dzięki niemu organizm ma szansę na prawidłową regenerację, która jest szczególnie ważna podczas długotrwałego i trudnego leczenia.

Należy pamiętać, że podczas gdy u osoby zdrowej zapotrzebowanie na białko wynosi 0,8 g/kg masy ciała/dobę, to u chorego onkologicznie to zapotrzebowanie jest prawie dwukrotnie większe i wynosi z reguły 1,5 g/kg mc/dobę. Stąd właśnie u osób chorych konieczność dostarczania większej ilości tego składnika i często trudność w przyjęciu odpowiedniej ilości w ciągu dnia.

Zapytaliśmy uczestników ankiety, jakie składniki odżywcze według nich są najważniejsze w diecie chorego na nowotwór. Zdecydowanie najczęściej – w 80%, wskazane zostały witaminy. 71% osób wymieniło białko, a znacznie rzadziej wskazywane były inne składniki:, tłuszcz (12,5%), cukry (węglowodany) (1%), jak też 28% ankietowanych wskazało wagę wartości energetycznej posiłków w postaci kalorii.

Co ciekawe, wokół białka narosło wiele szkodliwych mitów i nadal wielu pacjentów niesłusznie z niego rezygnuje lub mocno je ogranicza. Jest to błąd, gdyż stosując dietę ubogą w białko organizm trudniej może sobie radzić z leczeniem podstawowym. Zdarza się, że ograniczenie białka w diecie jest konieczne, dotyczy to pacjentów z niewydolnością nerek. Wszystkie produkty należy stosować pod nadzorem lekarza prowadzącego a zatem w takiej sytuacji to lekarz zadecyduje czy pacjent może przyjmować produkty wsparcia żywieniowego i który produkt będzie dla niego najlepszy.

Wielu pacjentów uważa również, że podczas leczenia onkologicznego najważniejsze są witaminy. Owszem są one istotne, ale zdecydowanie w pierwszej kolejności należy zadbać o odpowiednią energetyczność diety poprzez prawidłowe skomponowanie makroskładników, bo tylko to gwarantuje utrzymanie prawidłowej masy ciała. Zapotrzebowanie na witaminy u osób chorych na choroby nowotworowe nie odbiega od zapotrzebowania na witaminy u osób zdrowych, a zatem nie ma zaleceń przyjmowania ich w zwiększonej ilości.

Jak choroba nowotworowa wpływa na dietę i żywienie pacjentów?

Leczenie choroby nowotworowej często ma poważny wpływ na aspekt żywienia. Aż 86,5% uczestników ankiety przyznało, że w związku ze skutkami leczenia było zmuszonych do zmiany codziennej diety.

Częstym problemem u chorych na nowotwór jest też utrata wagi – u 69% pacjentów doszło do utraty masy ciała w trakcie choroby. Największa grupa pacjentów (36%) schudła między 5,5 kg a 10 kg, a w sumie 60% chorych schudło maksymalnie 10 kg. Największy spadek wagi – od 21 kg do 40 kg wystąpił u 9% pacjentów, a średnia utrata wagi wyniosła 12 kg.

W trakcie terapii u wielu osób występują też zaburzenia w odczuwaniu smaków. W naszej ankiecie aż 88% osób przyznało, że miało albo ma z tym problem. Spośród nich ponad połowa zmagała się z nudnościami , również ponad 50% chorych przyznało, że potrawy nie smakują tak jak wcześniej lub występował metaliczny posmak w ustach. U 43% występował nieprzyjemny posmak w ustach, a prawie 1/3 pacjentów nie odczuwała smaków.

Czym jest żywienie medyczne i czy pacjenci rozumieją to pojęcie?

Żywienie medyczne to specjalistyczne preparaty, które mają na celu wspierać pacjenta w leczeniu podstawowym. Leczenie podstawowe wiąże się często z tym, że pacjent nie jest w stanie normalnie przyjmować posiłków i w rezultacie jego masa ciała się zmniejsza prowadząc do dużego ryzyka powstania niedożywienia.

Przykładem żywienia medycznego są preparaty typu Nutridrink, które są skomponowane tak, aby wzbogacić dietę nie tylko w energię, ale także wartościowe białko, witaminy i składniki mineralne. Można je pić zarówno do posiłków, jak i pomiędzy.

Żywienie medyczne warto włączyć do diety jak najszybciej tj. jeszcze przed rozpoczęciem planowanego leczenia i kontynuować przez cały czas terapii oraz w okresie rekonwalescencji.

Produkty należy stosować pod nadzorem lekarza prowadzącego.

Jak wiadomo, pacjenci onkologiczni mają z reguły zwiększone zapotrzebowanie na białko. Ponadto bardzo często borykają się z brakiem apetytu, zaburzeniami smaku i zapachu (szczególnie w odniesieniu do produktów naturalnie bogatych w białko np. mięsa, ryby). Wszystko to powoduje, że wraz z normalną kuchenną dietą bardzo trudno jest im zaspokoić zwiększone potrzeby organizmu. Dlatego też warto uzupełniać jadłospis w bogatobiałkowe preparaty.  Na rynku jest bardzo wiele produktów z kategorii żywienia medycznego. Dla pacjentów onkologicznych najczęściej rekomendowany jest Nutridrink Protein, który zgodnie z zapotrzebowaniem tych pacjentów, zawiera większą ilość białka (18 g) w małej objętości 125 ml, sprzyjającej wypiciu zalecanych 2 butelek dziennie. Na nasze pytanie „Czy spotkał(a) się Pan(i) z pojęciem żywienie medyczne?” ponad 2/3 uczestników ankiety odpowiedziało twierdząco.

Zapytani, jak rozumieją pojęcie „żywienie medyczne” najczęściej (66% odpowiedzi) prawidłowo tłumaczyli je preparatami odżywczymi.  Z tej grupy 41% uczestników ankiety kojarzyło takie żywienie konkretnie z Nutridrinkami, np. „spożywanie odpowiednich preparatów o bogatych właściwościach, np. Nutridrinki”, „kojarzę z nutridrinkami”, „Posiłki dostosowane wartością odżywczą dla chorych, dostępne w aptece wspomagające niedobory w chorobie. Typu nutridrink lub podobne.”. Inni nie wspominali o konkretnych produktach, ale mówili ogólnie o preparatach odżywczych, odżywkach, specjalnych jogurtach itp. (np. „Dostarczanie organizmowi białka w stanie płynnym”, „Np. drinki mleczne zakupione w aptece”, „stosowanie specjalnych preparatów odżywczych”).

Spora grupa pacjentów, mimo że spotkała się z pojęciem „żywienie medyczne”, nie ma jednak pełnej wiedzy na czym ono polega. Wiele osób rozumie je jako dietę przygotowaną specjalnie dla chorego, potrawy bogate w składniki odżywcze albo po prostu zdrowe odżywianie.

Jak wielu pacjentów stosuje żywienie medyczne?

Prawie połowa uczestników ankiety przyznała, że było u nich stosowane żywienie medyczne. Częściej z tej formy żywienia korzystały osoby, które miały problem z utratą wagi. Spośród osób, które w pytaniu o utratę wagi odpowiedziały twierdząco, 57% stosowało żywienie medyczne, a spośród tych, którzy nie schudli w trakcie leczenia – 29%.

Skąd pacjenci pozyskują informacje o żywieniu medycznym i czy ktoś polecał im jego stosowanie?

Tylko 52% uczestnikom badania ktoś polecił stosowanie żywienia medycznego i najczęściej był to lekarz albo inny pacjent.

Zapytani skąd pozyskali informacje na temat żywienia medycznego najczęściej wskazywali na Internet (32%) oraz ulotki lub reklamy w szpitalu, przychodni albo aptece (28%). Część uczestników ankiety zdobyła wiedzę na ten temat od lekarza (20%), innego chorego (17%) albo z telewizji (13,5%).

Dlaczego pacjenci decydują się na stosowanie żywienia medycznego?

Uczestnicy ankiety najczęściej stosowali żywienie medyczne w celu przybrania na wadze i wzmocnienia organizmu. Niektórzy wyjaśniali, że preparaty odżywcze poprawiały ich wyniki krwi lub były pomocne w przygotowaniu do operacji.

W prawie 40% przypadków pojawiły się wypowiedzi o braku apetytu lub braku możliwości przyjmowania normalnych pokarmów. Dla niektórych osób na pewnym etapie leczenia preparaty odżywcze były jedynym źródłem pożywienia, jaki byli w stanie spożyć. Niewielka część pacjentów wyjaśniła, że stosowali żywienie medyczne dla ogólnej poprawy zdrowia, samopoczucia i jako wspomaganie w leczeniu lub zapobiegawczo.

Na jakim etapie należy stosować żywienie medyczne?

Pacjenci bardzo często tracą na masie ciała jeszcze przed postawieniem diagnozy. Wynika to głównie z samego charakteru choroby, która w wielu przypadkach podnosi podstawową przemianę materii generując tym samym zwiększone zapotrzebowanie energetyczne.

Dodatkowo pacjenci, którzy oczekują na diagnozę lub na samo leczenie doświadczają ogromnego stresu psychicznego. Wszystko to powoduje, że stan odżywienia może się znacząco pogorszyć zanim nawet pacjent zacznie terapię podstawową.

Żywienie medyczne warto więc wprowadzić jak najszybciej. Jest to szczególnie ważne dla tych pacjentów, których masa ciała zaczyna się zmniejszać, a także u tych, których leczenie z reguły powoduje problem z utrzymaniem odpowiedniego stanu odżywienia (np. nowotwory głowy i szyi).

Ważne jest też przyjmowanie żywienia medycznego podczas całego leczenia tak, aby na bieżąco dostarczać odpowiednie ilości białka, które jest niezbędne w procesie zdrowienia.

Po zakończonym leczeniu organizm z reguły jest osłabiony i bardzo powoli wraca do równowagi. Preparaty wysokoenergetyczne i bogatobiałkowe mogą wspomóc ten proces, a pacjent może łatwiej przejść przez czas rekonwalescencji.

Wyniki ankiety wskazują jednak, że wielu pacjentów zaczyna stosować żywienie medyczne, po tym jak już dojdzie do utraty wagi i wycieńczenia organizmu. Prawie połowa pacjentów, która przyjmowała preparaty odżywcze, spożywała je pomiędzy sesjami chemioterapii a tylko niewielka grupa w okresie rekonwalescencji lub tuż po usłyszeniu diagnozy.

Jak długo i ile butelek dziennie należy przyjmować?

Rekomendowane są dwie butelki dziennie przez okres czasu 14 dni i dłużej. Dwa tygodnie to minimalny okres aby uzyskać efekty wsparcia żywieniowego. Należy pamiętać, że Nutridrink Protein jest uzupełnieniem codziennej diety pacjenta i nie może stanowić jedynego źródła pożywienia. Zachęca się pacjentów aby spożywali normalne posiłki w ilości jaka jest dla nich możliwa a pomiędzy nimi wypijali 2 butelki Nutridrink Protein dziennie. Produkt należy pić powoli, przez około pół godziny a mała objętość ułatwia stosowanie się do zaleceń.

Spośród uczestników naszej ankiety, 65% osób stosujących żywienie medyczne nie otrzymało żadnych rekomendacji co do ilości produktu dziennie i czasu jego stosowania. Przyjmowali średnio dwie butelki dziennie przez bardzo zróżnicowany okres czasu. 39% pacjentów stosowało je kilka tygodni, 35% kilka miesięcy, a 18% kilka dni. Pozostali z żywienia medycznego korzystali przez rok lub dłużej, albo tylko sporadycznie i nieregularnie.

Jakie produkty pacjenci najczęściej stosują i dlaczego?

W pytaniu o stosowane produkty żywienia medycznego zdecydowanie najwięcej uczestników ankiety wymieniło Nutridrink. Tylko kilka osób wspomniało o innych produktach: Resource Protein, Fresubin, Nutilis, Nutramil.

Najczęściej wybierali właśnie ten produkt ze względu na dobry smak, dlatego, że nie znali innych produktów tego typu albo akurat ten został im przez kogoś polecony.

Gdzie pacjenci lub ich bliscy dokonują zakupu produktów?

Produkty żywienia medycznego są dostępne w aptekach oraz w Internecie. Dla większości uczestników badania największe znaczenie ma lokalizacja apteki, dlatego dokonują zakupów w aptece w pobliżu miejsca zamieszkania, w pobliżu szpitala lub w szpitalu. Dla innych osób ważna jest natomiast niska cena – te osoby przeważnie dokonują zakupu przez Internet.

Jak pacjenci i ich bliscy oceniają najczęściej stosowany produkt?

70% uczestników ankiety przyznało, że są zadowoleni ze stosowanego produktu i prawie 2/3 osób stosujących żywienie medyczne, poleciłoby stosowany produkt znajomej osobie. Tylko 3,5% osób oceniało preparaty źle albo bardzo źle.

Podsumowanie

Choroba nowotworowa u zdecydowanej większości pacjentów wpływa na ich dietę i żywienie, często doprowadzając do niedożywienia. Żywienie medyczne jest skuteczną metodą zapobiegającą i/lub  poprawiającą stan odżywienia, a tym samym wspiera podstawowe leczenie choroby nowotworowej. Mimo że wielu pacjentów zna i korzysta z preparatów odżywczych typu Nutridrink, wciąż duża część chorych nie ma odpowiedniej wiedzy na ten temat. Personel medyczny powinien częściej wspominać o korzyściach z wdrożenia żywienia medycznego a pacjenci rozpoczynać przyjmowanie preparatów w odpowiednim czasie.

Przygotowane we współpracy
z Ewą Ceborską-Scheiterbauer
Dietetyk z poradni dietetycznej food&diet