Żywienie w trakcie chemio- i/lub radioterapii

Jak powszechnie wiadomo, chemioterapia jest jedną z najczęściej wykorzystywanych metod leczenia nowotworów. Ma na celu niszczenie komórek rakowych poprzez dożylne podanie chemioterapeutyku. Wśród równie efektywnych metod walki z chorobą znajduje się radioterapia – metoda ta wykorzystuje promienie rentgenowskie o wysokiej zawartości energii lub innego rodzaju promieniowania, które uszkadza komórki rakowe oraz zapobiega ich dalszemu namnażaniu. Obie metody są niezwykle skuteczne, jednak mogą wywoływać szereg niekorzystnych zmian w organizmie. Rozpoczęcie chemio- i/lub radioterapii wymaga odpowiedniego przygotowania psychicznego, fizycznego jak i żywieniowego. Jak wykazały badania, dobrze odżywiony organizm staje się silniejszym przeciwnikiem do walki z chorobą.

W okresie intensywnego leczenia chemioterapią lub radioterapią obowiązują pacjenta specjalne zalecenia żywieniowe. Odpowiednio zbilansowana, pełnowartościowa  dieta pozwoli wzmocnić organizm oraz skrócić czas pobytu chorego w szpitalu. Bardzo często jednak podczas leczenia wyżej opisanymi metodami pacjenci jednocześnie zmagają się np. z utratą apetytu, zaburzeniem smaku, miewają nudności i wymioty oraz uczucie szybkiego nasycenia po posiłku. Dieta powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta oraz indywidualnej tolerancji niektórych potraw. W celu wyeliminowania lub zmniejszenia nasilenia występowania takich objawów chory powinien:

• spożywać posiłki łatwostrawne (gotowane w wodzie, na parze lub pieczone w folii) oraz zwiększyć ilość pełnowartościowego białka w każdym posiłku, dobrymi jego źródłami są: chude ryby, chude mięso, jaja, mleko oraz przetwory mleczne,
• spożywać (w miarę możliwości) 4-5 posiłków dziennie, niewielkich objętościowo,
• spożywać warzywa i owoce (ok. 500g/dobę) w taki sposób, aby nie powodowały dolegliwości ze strony przewodu  pokarmowego, najbardziej korzystnie jest spożywać je świeże, jeżeli jednak, organizm nie toleruje takiej formy, można je gotować lub przygotowywać z nich przeciery, zupy czy musy,
• unikać mleka, gdyż może dojść do zaburzenia trawienia oraz wchłaniania laktozy (głównie podczas naświetlań), zaleca się zastąpić je fermentowanymi napojami mlecznymi np. jogurtami (jeżeli pacjent w trakcie leczenia nie toleruje mleka ani produktów mlecznych należy całkowicie wyłączyć je z diety na czas leczenia), takie produkty można zastąpić sojowymi lub bezlaktozowymi, również w czasie znacznego obniżenia odporności należy skonsultować z lekarzem spożycie produktów mlecznych,
• około dwie godziny przed jak i po przyjęciu cytostatyku lub frakcji naświetlań nie spożywać żadnych pokarmów, w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia nudności oraz wymiotów,
• podczas chemioterapii zaleca się zrezygnować ze spożywania ulubionych potraw lub jeść je między poszczególnymi cyklami aby nie wytworzyć stałej niechęci do nich,
• w przypadku wystąpienia niechęci do spożywania ryb oraz mięsa należy je rozdrobnić i przyrządzać na ich bazie sosy lub dodawać do sałatek,
• wyeliminować produkty tłuste oraz ograniczyć nadmierne dodawanie tłuszczów do posiłków,
• zwiększać kaloryczność spożywanych pokarmów bez dodatkowego obciążenia przewodu pokarmowego, poprzez dodatek do dań i deserów: masła, makaronów, kasz, mielonych orzechów, suszonych owoców czy mleka w proszku,
• wypijać ok. 2l płynów na dobę (woda niegazowana, soki owocowe, warzywne, słaba herbata, kompoty owocowe).

W chwili obecnej na rynku dostępny jest szeroki asortyment środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego przeznaczonych dla pacjentów onkologicznych. Preparaty te charakteryzują się skoncentrowaną dawką energii oraz białka. Mogą stanowić doskonałe uzupełnienie codziennej diety. Zaletą większości tych specyfików jest ich płynna forma i różnorodny smak. Dzięki łatwości spożycia i szerokiej gamie smaków, każdy chory powinien odnaleźć coś dla siebie.

Ważne jest, aby podczas leczenia systemowego planować codzienny jadłospis zgodnie z realnymi możliwościami pacjenta. Nie stawiać przed chorym zbyt wysokich wymagań żywieniowych, gdyż zbyt duża presja może zniechęcić go do jedzenia i spowodować odwrotny efekt terapeutyczny niż zamierzony. Wszystkie wyżej wymienione wskazówki skierowane są do ogółu pacjentów, nie uwzględniają indywidualnych preferencji żywieniowych oraz profesjonalnych zaleceń dietetycznych i lekarskich skierowanych do konkretnego pacjenta z daną jednostką chorobową.

Autorem artykułu jest mgr Małgorzata Solecka – dietetyk kliniczny,
specjalista ds. żywienia i edukacji pacjentów onkologicznych
Artykuł objęty jest prawem autorskim.
Wszystkimi prawami do tekstu oraz jego fragmentów dysponuje Autorka.
Prosimy o nie powielanie tekstu ani jego fragmentów bez Jej zgody.

1. Jarosz M., Sajór I.: Żywienie chorych z nowotworami, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
2. Jarosz M.: Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010
3. Unger C., Weis J.: Onkologia. Niekonwencjonalne i wspomagając sposoby terapii- strategie terapeutyczne, MedPharm Polska, Wrocław 2008