Rola żywienia w zapobieganiu nawrotom choroby nowotworowej

Czas, od zakończenia leczenia do całkowitego powrotu do zdrowia i spokojnego życia, jest czasem szczególnym. Po wyleczeniu bardzo często chorzy postanawiają zmienić swoje życie, cieszą się każdą chwilą, ale i przykładają większą uwagę, do tego co jedzą. Sposób komponowania codziennych posiłków, poprzez dobieranie odpowiednich produktów, może być doskonałym lekarstwem aby uchronić przed nawrotem choroby nowotworowej.

To w jaki sposób pacjenci odżywiają się po zakończonym procesie leczenia jest bardzo ważne – dobrze zbilansowana dieta pozwala odbudować braki składników odżywczych, makro i mikroelementów powstałych w wyniku leczenia. Dodatkowo wiele produktów, głównie pochodzenia roślinnego zawiera naturalne związki, które przyczyniają się do zapobiegania niechcianym nawrotom choroby. W tym szczególnym czasie, gdy z całym przekonaniem można powiedzieć, że „chorobę mamy za sobą” naprawdę warto zwrócić uwagę na to co, gdzie i ile się je.

Jednym z głównych priorytetów po zakończonym leczeniu jest utrzymanie prawidłowej masy ciała (w przypadku osób wyniszczonych/niedożywionych powrót do właściwej wagi, zaś w przypadku otyłych stopniowa redukacja). Jest to ważne, gdyż nadwaga, a zwłaszcza otyłość jest istotnym czynnikiem ryzyka nawrotu choroby. Należy tak dostosować wartość energetyczną diety, aby pokrywała indywidualne zapotrzebowanie organizmu – w tym celu warto poprosić o pomoc wykwalifikowanego dietetyka, który dobrze zbilansuje i szczegółowo zaplanuje program żywienia.

Codzienny jadłospis powinien być jak najbardziej urozmaicony. Bardzo ważne jest, aby w każdym posiłku znajdowały się produkty należące do wszystkich grup spożywczych. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami, zalecane jest spożywanie każdego dnia 5 lub więcej porcji (ok. 400-500g) różnych warzyw i owoców – najbardziej wartościowe są surowe. Jeżeli jednak z jakichś powodów chory nie toleruje ich w takiej postaci, można przygotować je wykorzystując alternatywne techniki kulinarne np. gotując w niewielkiej ilości wody lub na parze. Świeże owoce i warzywa powinny być spożywane wielokrotnie w ciągu dnia, najlepiej 1-2 sztuki do każdego z pięciu posiłków.

Węglowodany złożone powinny zagościć w codziennym menu. Produkty z całych ziaren doskonale usprawnią pracę jelit oraz dostarczą niezbędnych witamin i minerałów. Szczególnie wartościowe jest pieczywo pełnoziarniste, graham, z dodatkiem soi, słonecznika, otrąb czy siemienia lnianego. Kasza gryczana, ryż brązowy, makarony z mąki razowej mogą stanowić doskonały dodatek węglowodanowy do drugich dań. Wspaniałą alternatywą jest śniadanie, w którym znaleźć się mogą płatki owsiane, jęczmienne lub otręby. Unikać należy pieczywa pszennego, cukierniczego oraz słodzonych płatków śniadaniowych.

Tabela 1. Lista istotnych korzyści i możliwego działania szkodliwego modyfikacji sposobu żywienia osób z nowotworem piersi, jelita grubego, płuc i prostaty.

Aby odbudować wycieńczony leczeniem onkologicznym organizm należy uwzględnić w każdym posiłku produkt, który będzie źródłem łatwo przyswajalnego białka. Chude i półtłuste mleko oraz sery, mleczne napoje fermentowane (kefir, jogurt, maślanka, zsiadłe mleko) oraz jaja, produkty sojowe i ryby mogą być doskonałym jego źródłem.

Należy unikać produktów spożywczych zawierających kwasy tłuszczowe typu trans-. Tłuszcze takie znajdują się między innymi w: gotowych wyrobach cukierniczych, chlebie tostowym, cieście francuskim, słodyczach i chipsach. Wyroby cukiernicze i słodycze oprócz tłuszczy trans mogą zawierać również nasycone tłuszcze zawarte w oleju kokosowym czy palmowym. Warto zmniejszyć spożycie olejów, zawierających kwasy tłuszczowe omega-6 (olej kukurydziany, słonecznikowy, z pestek winogron) na rzecz oliwy z oliwek i oleju rzepakowego.

Warto wybierać gatunki mięsa o jak najniższej zawartości tłuszczu. Szczególnie zalecany jest drób bez skóry (indyk, kurczak), cielęcina, królik. Unikać należy wędlin kupowanych w sklepie, o nie znanym składzie- za wyjątkiem szynki drobiowej. Ważne jest również ograniczenie bądź całkowite wykluczenie z diety mięsa peklowanego i wędzonego. Wołowina, wieprzowina i jagnięcina to gatunki mięs, które należy ograniczyć do 500g (po ugotowaniu) na tydzień.

Należy pamiętać o odpowiedniej podaży płynów – minimum 2l/ dobę. Woda mineralna, świeżo wyciskane soki z owoców i warzyw- to doskonałe rozwiązanie. Nie wskazane są słodkie, gazowane napoje oraz mocna kawa i alkohol. Wartościowe jest picie minimum 1 filiżanki zielonej herbaty każdego dnia, bez dodatku cukru.

5g czyli 1 łyżeczka – taka ilość soli dozwolona jest w codziennym jadłospisie. Należy uwzględnić zarówno sól dodawaną do potraw, jak i tę już zawartą w gotowych produktach, o której bardzo często zapominamy. Jest ona ukryta w wędlinach, serach, konserwach mięsnych i rybnych oraz kostkach rosołowych.

Przygotowując codzienne posiłki należy dobierać odpowiednie techniki kulinarne, które nie będą obciążały pracy przewodu pokarmowego w czasie rekonwalescencji , powinno się: gotować na parze, w niewielkiej ilości wody, dusić bez uprzedniego obsmażenia, piec w piekarniku w rękawie lub w naczyniu żaroodpornym. Przeciwwskazane jest obsmażanie i smażenie oraz pieczenie bez foli- w takich przypadkach dochodzi do wytworzenia związków o charakterze karcynogennym.

Pod żadnym pozorem nie wolno spożywać żywności nadpsutej i spleśniałej, gdyż zawiera rakotwórcze aflatoksyny. Takie produkty należy wyrzucić – zbędnym jest wycinanie spleśniałych fragmentów owoców czy warzyw, gdyż toksyna ta znajduje się w całym surowcu, a nie tylko w części, która jest nadpsuta.

Zalecane jest spożywanie jak najmniej przetworzonych produktów. Istotne jest również czytanie etykiet – im krótszy skład produktu, tym lepiej! Bardzo często producenci dodają do produktów szereg zupełnie niepotrzebnych konserwantów, które skumulowane w organizmie, mogą aktywować i powodować wznowę choroby nowotworowej.

Osoby po zakończonym leczeniu onkologicznym, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby, powinny spożywać żywność o właściwościach przeciwutleniających:

• warzywa i owoce stanowią źródło polifenoli, które wykazują ochronne właściwości zdrowotne w przypadku nowotworów, jak i chorób układu krążenia,
• rośliny kapustowate, za sprawą genisteiny i diindolylmetanu (DIM) cechują się wysokim potencjałem przeciwnowotworowym,
• rośliny czosnkowe zaliczane do flawonoidów również zawierają liczne składniki ochronne,
• zielona herbata za sprawą bogatej kompozycji polifenoli uznawana jest za produkt o działaniu przeciwnowotworowym

Żywienie, które ma na celu zapobieżenie nawrotom choroby powinno opierać się na zasadach zdrowego stylu życia. Codzienna dieta, w początkowych fazach powrotu do zdrowia powinna uwzględniać zwiększoną podać produktów białkowych oraz owoców i warzyw, aby wyrównać niedobory powstałe w wyniku stosowanych terapii. Następnie należy komponować swój jadłospis w oparciu o zasady zdrowego odżywiania.

Autorem artykułu jest mgr Małgorzata Solecka – dietetyk kliniczny,
specjalista ds. żywienia i edukacji pacjentów onkologicznych.
Artykuł objęty jest prawem autorskim. Wszystkimi prawami do tekstu oraz jego fragmentów dysponuje Autorka. Prosimy o nie powielanie tekstu ani jego fragmentów bez Jej zgody.

Piśmiennictwo:
I. Gajewska D., Kozłowska L., Lange E., „i wsp”: Dietoterapia 1, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009
II. Jarosz M.: Nowotwory złośliwe. Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania? Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
III. Chavallier L.: 51 zaleceń dietetycznych w wybranych stanach chorobowych, Wydawnictwo Elsevier&Partner , Wrocław 2010