Czym są badania przesiewowe i programy profilaktyczne?

Wiedza o raku
8 lutego, 2023
Alivia

Badania przesiewowe odgrywają istotną rolę w diagnostyce chorób, nie tylko nowotworowych, i stanowią kluczowy element obniżania zgonów w poszczególnych grupach. Choć są tak ważne, wciąż liczba pacjentów korzystających z tego typu profilaktyki pozostaje niewystarczająca. Czym są badania przesiewowe, kiedy się je wykonuje i do jakich osób są skierowane?

Na czym polegają badania przesiewowe?

Głównym celem badań przesiewowych (określanych również jako skrining) jest wykrycie choroby na wczesnym etapie rozwoju, często jeszcze przed pojawieniem się pierwszych objawów. Dzięki temu możliwe jest podjęcie odpowiedniego leczenia. Badania przesiewowe dotyczą określonych grup, które z danego powodu zagrożone są większym ryzykiem rozwoju choroby. Najczęstszym stosowanym kryterium jest wiek, ale mogą to być także inne czynniki np. płeć.

Przygotowaliśmy pakiet benefitów oraz darmowych usług, dzięki którym mierzenie się z rakiem będzie łatwiejsze. Daj nam szansę! Kliknij tutaj i przekonaj się, co możemy dla Ciebie zrobić!

Profilaktyczne badania stosuje się tylko w określonych przypadkach, nie wykonuje się ich do rozpoznania wszystkich chorób. Przeprowadza się je przede wszystkim gdy:

istnieją skuteczne sposoby na wczesne wykrycie choroby,
wykorzystywane metody wykrywania choroby są tanie i łatwo dostępne, aby można było objąć nimi duże grupy pacjentów,
wybrane metody rozpoznawania schorzenia są bezpieczne.

Jeśli spełnione zostają powyższe kryteria, wyznacza się typ pacjentów, którzy będą kwalifikować się do danego badania przesiewowego. W tym celu określa się, w której grupie wykrywa się najwięcej przypadków, a więc kto jest najbardziej narażony na zachorowanie. Do tego wykorzystywane są:

Dołącz do nas!

Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!

dane epidemiologiczne,
dane na temat rozwoju konkretnej choroby,
dane określające przebieg choroby.

Na podstawie informacji o samej chorobie, jak i czynnikach ją wywołujących (może to być wiek, ale również kwestie środowiskowe), tworzy się grupę osób, które mogą zostać objęte badaniem przesiewowym.

Badania przesiewowe w onkologii

Obecnie badania przesiewowe wykorzystuje się w onkologii do wykrywania trzech rodzajów nowotworów — raka piersi, szyjki macicy oraz jelita grubego. Zgodnie z zaleceniami WHO wykonywanie łatwo dostępnych badań pozwala wykryć chorobę w fazie przedobjawowej lub in situ. Inne przypadki nowotworów, przede wszystkim rak płuc, wiążą się z niską skutecznością skriningu w profilaktyce lub wymagają użycia zaawansowanych, kosztownych metod. Z tego względu w Polsce prowadzi się jedynie trzy programy wykrywające wyżej wymienione przypadki.

Warto pamiętać, że wyniki badań przeprowadzonych w ramach skriningu nie są jednoznaczne z postawieniem diagnozy. Wymagają one jedynie skierowania pacjenta na dalsze, bardziej zaawansowane i specjalistyczne badania, które ewentualnie potwierdzą rozwój zmian nowotworowych.

Chorujesz na raka i potrzebujesz środków na leczenie? A może szukasz porady dietetyka lub konsultacji z psychologiem? Mamy to, czego potrzebują pacjenci. Pozwól sobie pomóc! Kliknij i poznaj nasze możliwości!

Badania przesiewowe w profilaktyce raka piersi

Obecnie badaniem przesiewowym do wykrywania raka piersi we wczesnym stadium jest mammografia. Wykonuje się ją za pomocą promieni rentgenowskich, co daje możliwość zauważenia zmian, zanim staną się wyczuwalne lub pojawią pierwsze objawy. Wychwycenie choroby w tak wczesnym stadium daje pacjentkom nawet 90% szans na ponad 5-letnie przeżycie od postawienia diagnozy.

Czynniki wpływające na ryzyko rozwoju choroby obejmują różnorodne kwestie, od predyspozycji genetycznych po styl życia, wczesną menstruację czy późną menopauzę. Zagrożenie wzrasta jednak także wraz z wiekiem. Z tego powodu w Polsce przeprowadza się badania przesiewowe w kierunku raka piersi w grupie kobiet między 45. a 74. rokiem życia. Mają one możliwość zgłoszenia się na bezpłatne badanie raz na 2 lata. Przeprowadza się je w wybranych placówkach lub specjalnych mammobusach. Aby wykonać badanie, nie jest potrzebne skierowanie.

Skrining przeprowadza się w grupie kobiet, które z dużym prawdopodobieństwem przeszły już menopauzę. Po tym okresie struktura piersi ulega zmianie, przeważa w nich tkanka tłuszczowa, dzięki czemu łatwo można zauważyć zmiany nowotworowe na badaniu obrazowym.

Skrining w raku szyjki macicy

Nowotwór szyjki macicy rozwija się powoli i może nie dawać żadnych objawów nawet przez kilka lat. Dlatego badania przesiewowe odgrywają ważną rolę w diagnostyce i profilaktyce. W krajach skandynawskich czy w Wielkiej Brytanii liczba zgonów spowodowanych tym typem nowotworu spadła w ostatnich latach między innymi dzięki skriningowi. W Polsce wciąż mniej niż 30% kobiet wykonuje regularne badania.

W przypadku raka szyjki macicy badaniem przesiewowym jest cytologia. Pobrany od pacjentki wymaz sprawdza się pod mikroskopem w celu wykrycia komórek nowotworowych. Darmowe badanie cytologiczne przysługuje kobietom w wieku 25-64 lat raz na 3 lata. Nie jest potrzebne skierowanie, wystarczy zgłosić się do poradni ginekologicznej, która podpisała umowę z NFZ.

Kobiety przed 25. a po 18. roku życia, które rozpoczęły współżycie lub po 21. roku życia również powinny zgłaszać się na badanie cytologiczne, aby móc wcześnie rozpoznać ewentualne zmiany nowotworowe. Nie są to jednak badania prowadzone w ramach programów skriningowych.

Badania przesiewowe raka jelita grubego

Badaniem przesiewowym, które pozwala wykryć wczesne stadium rozwoju raka jelita grubego, jest kolonoskopia.

Bezpłatną kolonoskopię wykonuje się osobom między 50. a 65. rokiem życia. Pacjenci z tej grupy nie muszą wykazywać objawów choroby i w ostatnich 10 latach nie mieli wykonywanej kolonoskopii.

Druga grupa, której przysługuje jednorazowe darmowe badanie skriningowe raka jelita grubego to osoby w wieku 40-49 lat, których krewny pierwszego stopnia miał diagnozę tego rodzaju nowotworu.

Kolonoskopia polega na ocenie jelit w celu wykrycia polipów. Nieleczone mogą się rozrastać i przechodzić w zmiany nowotworowe. Wcześnie wykryte polipy można usunąć, niwelując ryzyko rozwoju raka jelita grubego.

Skuteczność badań przesiewowych

W Polsce liczba pacjentów decydujących się na udział w przysługującym im badaniach skriningowych wciąż pozostaje niska. Jednak przykłady z innych krajów, gdzie nastąpił szybki spadek umieralności na wyżej wymienione nowotwory, potwierdzają, że jest to skuteczny sposób na wczesne wykrywanie choroby, skuteczną diagnostykę i szansę na długie życie.

Badania przesiewowe są znacznie lepszą metodą rozpoznawania raka niż inne sposoby, w tym samobadanie piersi czy standardowe badanie lekarskie.

Autor: Fundacja Onkologiczna — Alivia

Źródła: