Prawdą jest, iż nie istnieje żaden rodzaj diety, który w sposób zadowalający dla każdego pacjenta zniwelowałby występowanie skutków ubocznych leczenia przeciwnowotworowego, a tym bardziej wyleczył nowotwór. Jednak w chwili obecnego postępu wiedzy żywieniowej, pewne składniki pokarmowe możemy tak dobierać aby stanowiły uzupełnienie leczenia systemowego oraz zmniejszały nasilenie występowania skutków ubocznych leczenia przeciwnowotworowego. Terapia przeciwnowotworowa w sposób znaczący obciąża organizm, podczas leczenia dochodzi do licznych zmian metabolicznych, fizycznych oraz psychicznych. Dobrze odżywiony organizm w tym czasie staje się silniejszym konkurentem do walki.
Wiele efektów ubocznych leczenia onkologicznego ze strony przewodu pokarmowego możemy zredukować przy pomocy diety. Rola diety będzie polegała głównie na zmniejszeniu ryzyka wystąpienia wyniszczenia nowotworowego.
Utrata apetytu
Brak apetytu oraz nadwrażliwość na niektóre smaki jest najczęstszym efektem ubocznym leczenia onkologicznego. W wyniku występowania zaburzeń smaku z jadłospisu należy wyeliminować produkty, które powodują dyskomfort u pacjenta. Najczęściej są to: produkty kwaśne lub słodkie, mięso czerwone oraz produkty zawierające kofeinę. Chorzy bardzo często odczuwają również metaliczny posmak w ustach, ważne aby wtedy do posiłków dodawać zioła, przyprawy oraz sok z cytryny. W wyniku występowania braku apetytu wskazane jest wypijanie pół godziny przed posiłkiem wody z sokiem z cytryny oraz przygotowywanie małych porcji posiłku, tak aby w każdej chwili gdy chory odczuje głód mógł zjeść wartościowy posiłek. Zaleca się również urozmaicenie jadłospisu poprzez wprowadzanie nowych, ciekawych potraw. Jeżeli stan zdrowia pozwala, ważne aby spożywać posiłek wraz z bliskimi, w dobrze wywietrzonym pomieszczeniu, korzystając przy tym z mniejszej zastawy stołowej. Warto również wzbogacać posiłki specjalnymi odżywkami przeznaczonymi specjalnie dla pacjentów onkologicznych. Bardzo często produkty te mają płynną formę, przyjemny smak oraz wykazują bardzo dużą ilość składników odżywczych w swoim składzie.
Nudności, wymioty
U niektórych pacjentów w okresie terapii dochodzi do pojawienia się nudności oraz wymiotów. Ich występowanie zależy głównie od rodzaju leczenia, na tym etapie ważne jest aby zapobiegać im jeszcze przed zabiegiem chemioterapii i/lub radioterapii, by nie doszło u pacjenta do wytworzenia niechęci do jedzenia. Występowanie tych dolegliwości jest bardzo uciążliwe dla chorego, gdyż utrudnia mu przyjmowanie pożywienia, a tym samym pogorsza jakość jego życia. W tym czasie bardzo ważne jest, aby pacjent unikał zapachów, które powodują u niego odruch wymiotny, spożywał przestudzone potrawy, gdyż mają mniej intensywny zapach. Zaleca się wypijanie małych ilości chłodnych oraz klarownych płynów. „W okresie występowania nudności organizm łatwo przyswaja produkty takie jak: sok jabłkowy lub winogronowy, nektary owocowe, rozcieńczone soki owocowe, lizaki z mrożonej wody z sokiem, galaretki, mus jabłkowy, płatki owsiane, owoce z puszki”.
Załóż zbiórkę na 1,5% podatku!
Pokryj koszty leków, badań, prywatnych konsultacji oraz dojazdów. Nie ma żadnego haczyka!
Biegunka, zaparcia
Kolejnym bardzo uciążliwym efektem ubocznym leczenia i powodującym duży dyskomfort u chorego jest występowanie biegunek oraz zaparć. W tych przypadkach dieta może całkowicie wyeliminować problem lub znacznie zmniejszyć jego nasilenie. Długotrwała biegunka przyczynia się do poważnego odwodnienia organizmu, a w konsekwencji bardzo osłabia organizm. Najważniejsze jest aby w tym czasie zwiększyć podaż płynów do 3 litrów na dobę oraz wykluczyć spożycie produktów pobudzających skurcze jelit np. tłuste, smażone, grillowane potrawy, produkty pełno zbożowe oraz surowe warzywa i owoce. W tym czasie zaleca się również wyeliminować produkty bogate w sorbitol (np. gumy do żucia, dżemy, galaretki), który ma działanie przeczyszczające. Wskazana jest w tym czasie dieta kleikowa, a posiłki powinny być bogate w potas i sód aby uzupełnić minerały tracone w trakcie biegunki. W czasie występowania zaparć dieta opiera się głównie na spożywaniu pokarmów bogatych w błonnik, największym źródłem tego składnika są: świeże owoce i warzywa, pełnoziarniste pieczywo oraz suszone owoce, makarony razowe, mielone siemię lniane. Należy zwiększyć ilość wypijanych płynów 2,5-3 litrów oraz unikać produktów sprzyjającym powstawaniu zaparć (czekolada, kakao, biały ryż).
Zmiany masy ciała
Na każdym etapie rozwoju jak i leczenia choroby może dojść do znacznego zmniejszenia masy ciała, dzieje się tak głównie w wyniku ograniczenia spożycia pokarmów. Nadmierna utrata masy ciała może doprowadzić do niedożywienia, a w konsekwencji do wyniszczenia nowotworowego. Aby temu zapobiec pacjentom zaleca się częste spożywanie niewielkich porcji posiłków. Bardzo ważne aby nie pić płynów podczas posiłku. Między głównymi posiłkami spożywać drobne przekąski np. owoce, kisiel, jogurt. Należy zwiększać kaloryczność posiłków, bez zwiększania ich objętości poprzez:
- dodatek do sosów i zup pełnotłustych jogurtów, mleka w proszku,
- dodatek 1 małej łyżeczki masła, oleju rzepakowego, oliwy z oliwek do potraw spożywanych na ciepło,
- dodatek bitej śmietany do deserów
Zwiększyć spożycie pełnowartościowego białka, którego dobrym źródłem są jaja. Przede wszystkim należy spożywać ulubione potrawy, jeżeli nie powodują one żadnych dolegliwości, w gronie najbliższych osób. Aby poprawić apetyt zaleca się 30 minutowy spacer przed posiłkiem lub wykonać kilka prostych ćwiczeń.
Uczucie szybkiego nasycenia po posiłku
U bardzo wielu chorych leczonych onkologicznie dochodzi do powstawania uczucia szybkiego nasycenia oraz pełności po posiłku. Problem ten powoduje ograniczenie ilości przyjmowanych posiłków i w znaczny sposób może pogorszyć stan odżywienia pacjenta. Ważne aby pacjent, u którego doszło do wystąpienia szybkiego nasycenia spożywał 6-8 posiłków dziennie o bardzo małych ilościach. Płyny przyjmował drobnymi łykami, zawsze pomiędzy posiłkami. Unikał produktów długo zalegających w żołądku oraz wzdymających np. nasion roślin strączkowych, warzyw kapustnych oraz cebulowych. Należy unikać potraw i produktów tłustych, bogatych w cukier, a zastępować je produktami bogatymi w białko oraz z pełnego przemiału. Należy wykluczyć z diety: kakao, kawę, czekoladę, mocny alkohol, ostre przyprawy np. pieprz, chilii, curry oraz ostrą paprykę. Mleko zastąpić mlecznymi produktami fermentowanymi np. kefirem, jogurtem.
Wszystkie powyższe wskazówki skierowane są do ogółu pacjentów, należy zawsze pamiętać, aby ewentualne zmiany żywieniowe konsultować z lekarzem prowadzącym oraz dietetykiem, tak aby przyniosły one zamierzone efekty.
Ważne aby podczas trwania całego procesu leczenia jak i po jego zakończeniu zapewnić organizmowi dobrze zbilansowaną i racjonalną dietę, która może przyczynić się do zwiększenia efektywności stosowanych terapii oraz przyśpieszyć okres powrotu do zdrowia.
Małgorzata Solecka – dietetyk
Specjalista w żywieniu i edukacji pacjentów onkologicznych
Członek Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej
- Gajewska D., Kozłowska L., Lange E., „i wsp”: Dietoterapia 1, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009
- Jarosz M.: Nowotwory złośliwe. Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania? Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
