Gastroskopia w onkologii

Gastroskopia – co to za badanie, jak się przygotować i kiedy je wykonać?

Gastroskopia to jedno z najczęściej wykonywanych badań endoskopowych w gastroenterologii. Choć perspektywa połknięcia „rurki” może budzić niepokój, warto wiedzieć, że jest to procedura szybka, bezpieczna i niezwykle skuteczna w diagnostyce chorób przewodu pokarmowego. To właśnie gastroskopia pozwala wcześnie wykryć zmiany nowotworowe żołądka i przełyku, a tym samym uratować życie.

Co to jest gastroskopia i do czego służy?

Gastroskopia (inaczej panendoskopia) polega na wprowadzeniu przez usta lub nos cienkiego, giętkiego aparatu z kamerą – endoskopu – do górnego odcinka przewodu pokarmowego. Lekarz może obejrzeć w powiększeniu przełyk, żołądek i dwunastnicę, a obraz jest od razu widoczny na monitorze.

Badanie pozwala rozpoznać m.in.:

• guzy i nowotwory układu pokarmowego,
• stan przedrakowy (dysplazję),
• choroby zapalne i wrzody,
• refluks i powikłania zgagi,
• polipy i żylaki przełyku,
• uchyłki,
• zmiany nienowotworowe.

Co więcej, gastroskopia ma także wymiar terapeutyczny. W trakcie zabiegu można od razu:

• pobrać wycinki do badania histopatologicznego;
• przeprowadzić test ureazowy, który pozwala na wykrycie obecności bakterii Helicobacter pylori, powszechnie uznawanej za czynnik ryzyka wrzodów i nowotworów żołądka;
• usunąć polipy;
• zatamować krwawienie
• czy poszerzyć zwężenia. 

Pobranie wycinków jest bezbolesne dla pacjenta, a czas badania wydłuża się jedynie nieznacznie. Dzięki temu jedno badanie może pełnić zarówno funkcję diagnostyczną, jak i leczniczą.

Kwalifikacja i wskazania – kiedy lekarz zleca gastroskopię?

Do gastroskopii kwalifikuje lekarz – najczęściej rodzinny, gastroenterolog, onkolog lub chirurg. Wskazaniem są przewlekłe lub nasilające się objawy, które nie ustępują po zastosowanym leczeniu, takie jak:

• bóle w nadbrzuszu,
• zgaga,
• refluks,
• trudności w przełykaniu,
• nudności i wymioty, 
• niezamierzona utrata masy ciała,
• smoliste stolce,
• krwawienia z przewodu pokarmowego.

Badanie wykonuje się także kontrolnie, np. po operacjach bariatrycznych, leczeniu wrzodów czy u osób z wysokim ryzykiem raka żołądka. Standardowo zaleca się gastroskopię profilaktyczną po 40-50. roku życia, a u pacjentów z obciążonym wywiadem rodzinnym lub ze zdiagnozowanym przewlekłym zanikowym zapaleniem żołądka – nawet częściej, co 2-3 lata. W przypadku pacjentów po leczeniu onkologicznym gastroskopię należy powtarzać co roku.

Istnieją również pewne przeciwwskazania do wykonania gastroskopii. Należą do nich podejrzenie perforacji przewodu pokarmowego, a także pewne względne stany nagłe, takie jak zawał mięśnia sercowego, ostra niewydolność oddechowa lub poważne zaburzenia krzepnięcia krwi. W przypadku tych ostatnich, decyzję o wykonaniu badania podejmuje lekarz, oceniając potencjalne korzyści względem ryzyka.

Na czym polega gastroskopia i jak długo trwa?

Badanie gastroskopowe jest zazwyczaj procedurą szybką i przebiega według standaryzowanego protokołu. Pacjent układany jest na lewym boku. Do ust wkłada się specjalny ustnik, który zapobiega zaciśnięciu zębów na endoskopie. Kluczowe jest spokojne oddychanie przez nos, bo to ułatwia wprowadzenie aparatu. Lekarz wprowadza endoskop, a pacjent, zgodnie z instrukcjami, przełyka jego końcówkę.

Czas trwania zależy od celu badania. Gastroskopia diagnostyczna trwa zwykle 10-15 minut, natomiast badanie z pobraniem wycinków lub zabiegami dodatkowymi – nawet do 20-30 minut. Czas badania zależy także od współpracy pacjenta i od wykrytych zmian.

Specjaliści z Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii podkreślają, że dłuższe i dokładniejsze badanie zwiększa szansę na wykrycie wczesnych zmian nowotworowych.

Resekcja endoskopowa – kiedy jest możliwa?

W przypadku bardzo wczesnego raka żołądka (gdy zmiana dotyczy tylko błony śluzowej) lekarze mogą zalecić resekcję endoskopową. To zabieg wykonywany podczas gastroskopii – bez otwierania jamy brzusznej – polegający na usunięciu fragmentu błony śluzowej wraz ze zmianą nowotworową.

Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Onkologii Medycznej (ESMO) taką metodę leczenia można zastosować, jeśli guz:

• jest niewielki (do 2 cm),
• nie nacieka głębszych warstw ściany żołądka,
• nie ma cech owrzodzenia,
• w badaniu histopatologicznym wykazuje korzystne cechy (tzw. niski stopień złośliwości).

Istnieją także poszerzone kryteria, które pozwalają na wykonanie resekcji endoskopowej przy nieco większych zmianach, jeśli nie przekraczają one pewnej głębokości nacieku lub wykazują odpowiedni stopień zróżnicowania komórek nowotworowych.

Ponieważ złośliwość nowotworu ocenia się dopiero po badaniu mikroskopowym usuniętej zmiany, resekcja endoskopowa może odbyć się po pierwszej gastroskopii z pobraniem wycinka. Kluczowe jest, by ostatecznie usunąć zmianę w całości, pozostawiające zdrowe marginesy tkanek.

W praktyce klinicznej stosuje się dwie metody:

• EMR (endoskopowa mukozektomia) – zwykle w przypadku bardzo małych zmian (do ok. 10–15 mm),
• ESD (endoskopowa dyssekcja podśluzówkowa) – rekomendowana przez Europejskie Towarzystwo Endoskopii Przewodu Pokarmowego (ESGE) w większości przypadków wczesnych raków żołądka, bo umożliwia dokładniejsze i szersze wycięcie zmiany.

Przygotowanie do badania – proste zasady

Odpowiednie przygotowanie wpływa na bezpieczeństwo i jakość badania. Resztki pokarmowe w żołądku mogą uniemożliwić dokładną ocenę błony śluzowej, a także zwiększać ryzyko aspiracji i powikłań. Dlatego jest niezwykle ważne, abyś nie bagatelizował wytycznych dotyczących przygotowania się przed badaniem.

Najważniejsze zasady:

• w dniu poprzedzającym badanie zjedz lekką kolację, bez nabiału;
• bądź na czczo – minimum 8 godzin bez jedzenia;
• nie pij nic najlepiej 4 godziny przed badaniem – w przypadku porannego badania dopuszczalna jest szklanka niegazowanej wody do 2-3 godzin przed gastroskopią, natomiast jeśli badanie zaplanowano na godziny popołudniowe, możesz wypić małe ilości wody do 3 godzin przed badaniem;
• większość leków możesz przyjąć rano, popijając niewielką ilością wody, wyjątek stanowią leki przeciwcukrzycowe i niektóre przeciwkrzepliwe (konieczna konsultacja z lekarzem);
• na 6 godzin przed badaniem nie pal papierosów i nie żuj gumy;
• przed badaniem wyjmij protezy zębowe.

Znieczulenie czy bez? Jak zwiększyć komfort pacjenta

Gastroskopia jest badaniem bezbolesnym, ale bywa nieprzyjemna. Może powodować odruch wymiotny, wrażenie problemów z nabraniem oddechu, sama manipulacja wziernikiem może być również dotkliwa, szczególnie dla wrażliwych osób. Wtłaczane do żołądka powietrze może powodować uczucie pełności i odbijanie. Pacjenci mają do wyboru dwie opcje:

• znieczulenie miejscowe – najczęstsze; gardło spryskuje się lidokainą, co zmniejsza odruch wymiotny,
• znieczulenie ogólne (analgosedacja) – stosowane u pacjentów bardzo zestresowanych, z silnym odruchem wymiotnym lub gdy badanie ma trwać dłużej. Wymaga wcześniejszej konsultacji z anestezjologiem i wykonania dodatkowych badań (morfologia, elektrolity, EKG).

Po badaniu pacjent nie może prowadzić samochodu przez co najmniej 12-24 godziny. Pierwszy posiłek warto zjeść dopiero dwie godziny po gastroskopii.

Dla bardzo zestresowanych osób lub tych z silnym odruchem wymiotnym istnieje jeszcze trzecia opcja: gastroskopia przeznosowa. Endoskop jest cieńszy i wprowadzany przez nos.

Skierowanie i dostępność – NFZ czy prywatnie?

Gastroskopię można wykonać zarówno w placówce posiadającej kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, jak i prywatnie. Skierowanie na badanie refundowane przez NFZ wystawia lekarz. Badanie jest bezpłatne, ale czas oczekiwania zależy od placówki.

Jeśli chcesz wykonać gastroskopię prywatnie, skierowanie nie jest potrzebne. Ceny wahają się od 100 do nawet 1000 zł. Wiele zależy od rodzaju wybranego znieczulenia i tego, czy będą wykonywane w trakcie zabiegi terapeutyczne. Atutem jest krótszy czas oczekiwania i możliwość wyboru znieczulenia ogólnego.

Kiedy gastroskopia jest badaniem kontrolnym?

Zalecenia ESMO dotyczące gastroskopii różnią się w zależności od profilu ryzyka danej osoby. W krajach o niskiej częstości występowania raka żołądka nie zaleca się rutynowych badań endoskopowych populacji osób bezobjawowych.

Natomiast w regionach, gdzie bardzo dużo osób choruje na raka żołądka, takich jak kraje Azji Wschodniej (Chiny, Japonia, Korea Południowa), wdrożono programy badań przesiewowych populacji i endoskopii, które doprowadziły do wyższych wskaźników wykrywalności raka żołądka we wczesnym stadium i zmniejszenia śmiertelności.

Zgodnie z wielodyscyplinarnymi europejskimi i brytyjskimi wytycznymi dotyczącymi endoskopii zaleca się endoskopową obserwację z biopsjami co 3 lata w przypadku osób:

• z metaplazją jelitową (IM),
• niekompletną metaplazję jelitową,
• które mają w rodzinie przypadki raka żołądka,
• przewlekłym lub zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka związanym z infekcją H. pylori.

Jeśli istnieje podejrzenie rodzinnego zespołu nowotworowego, specjaliści rekomendują wizytę u genetyka, który oceni ryzyko i pomoże ustalić, jak często wykonywać gastroskopię.

U pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową zaleca się regularne badania kontrolne w celu wykrycia objawów postępu choroby przed znacznym pogorszeniem stanu klinicznego. Częstość wykonywania gastroskopii powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta i stadium choroby.

Osobom, które przeżyły raka, zaleca się regularne badania kontrolne, by wcześnie wykryć nawrót choroby. Czasem może to być kontrolna gastroskopia co pół roku, a czasem raz w roku. Wszystko zależy od rodzaju raka, jego zaawansowania i innych czynników, które lekarz bierze pod uwagę.

Czy placówka ma znaczenie przy podejrzeniu nowotworu?

Tak. W przypadku podejrzenia raka najważniejsze jest doświadczenie lekarza i jakość pracowni endoskopowej. Gastroskopia wykonana starannie, z możliwością pobrania wycinków i szybkiego przesłania ich do doświadczonego laboratorium zwiększa szansę na wczesne rozpoznanie.

Powikłania, choć rzadkie (statystycznie występują raz na kilka tysięcy badań), mogą obejmować krwawienie w miejscu pobrania wycinka lub perforację ściany przewodu pokarmowego. Poważniejsze komplikacje są jeszcze rzadsze i zazwyczaj związane z zabiegami terapeutycznymi, takimi jak usuwanie polipów.

Dlatego przy podejrzeniu nowotworu warto wybierać ośrodki z zapleczem onkologicznym i dobrze wyposażoną pracownią endoskopową.

Terminy badań – wkrótce na Onkoskaner.pl

Wiemy, że w kontekście diagnostyki onkologicznej, czas ma fundamentalne znaczenie. Fundacja Alivia prowadzi portal Onkoskaner.pl, który zbiera informacje o czasie oczekiwania na badania refundowane przez NFZ w całej Polsce. Dzięki temu możesz łatwo sprawdzić, gdzie wykonasz badania najszybciej.

Już wkrótce w Onkoskanerze dostępne będą również szczegółowe dane o terminach gastroskopii.

Podsumowanie

Gastroskopia to bezpieczne i skuteczne badanie, które pozwala wcześnie wykryć choroby przewodu pokarmowego – w tym nowotwory. Świadomość, jak wygląda procedura, jak się przygotować i w jakiej placówce najlepiej ją wykonać, daje pacjentowi poczucie kontroli i bezpieczeństwa.

Fundacja Alivia wspiera pacjentów onkologicznych, oferując narzędzia do sprawdzania terminów badań, dostęp do wiedzy o terapiach i pomoc w uzyskaniu wsparcia finansowego. W diagnostyce raka liczy się każdy dzień, a gastroskopia może być tym badaniem, które uratuje życie.

Więcej o badaniach diagnostycznych i leczeniu nowotworów dowiesz się z Bazy Wiedzy o Raku.

Autorka: Martyna Piotrowska

Źródła:

• Nowotwór żołądka Diagnostyka | Krajowy Rejestr Nowotworów
• K. Kurek, A. Baniukiewicz,  A. Białek, H. Bołdys,  M.F. Kamiński, B. Kotowski, T. Marek, J. Milewski,  M. Smoczyński, A. Dąbrowski, Wskaźniki jakości w endoskopii górnego odcinka przewodu  pokarmowego – Wytyczne grupy roboczej Polskiego Towarzystwa  Gastroenterologii, Gastroenterologia Praktyczna 3/2014.
• Na czym polega badanie gastroskopii? | Polska Fundacja Gastroenterologii
• Badania endoskopowe w diagnostyce onkologicznej | Onkonet
• Gastric cancer: ESMO Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment and follow-up☆ – Annals of Oncology
• Gastroskopia – jak przebiega, jak się przygotować | Znany Lekarz
• Gastroskopia – wskazania do badania | Kto Ma Lek
• Gastroskopia – wskazania, jak wygląda, ile trwa, czy boli, jak się przygotować? | Wylecz ToZalecenia  sekcji standaryzacji nadzoru po leczeniu onkologicznym   polskiego towarzystwa onkologicznego   w zakresie aktywnego nadzoru onkologicznego („follow-up”) u chorych  z rozpoznaniem złośliwych nowotworów żołądka – Wytyczne Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, 10.2024 r.