Leczenie celowane uznaje się za szansę dla wielu pacjentów na skuteczną walkę z nowotworami złośliwymi. Obejmuje ono różne narzędzia diagnostyczne, leki oraz terapie. To stosunkowo nowa metoda, z którą wiązane są bardzo duże nadzieje. Co należy wiedzieć o leczeniu celowanym? Na czym polega i kiedy znajduje zastosowanie?
Co to jest leczenie celowane?
Leczenie celowane to inaczej leczenie ukierunkowane molekularnie lub indywidualizowane, zwane też medycyną personalizowaną. Jego wprowadzenie stało się możliwe dzięki szeregowi badań pokazujących mechanizmy, które przyczyniają się do powstawania nowotworów oraz ich wzrostu. W ramach takiej terapii pacjent otrzymuje leki, które są w odpowiedni sposób dobrane na podstawie tzw. czynników predykcyjnych – pozwalają na określenie, jak duże jest prawdopodobieństwo uzyskania korzyści w ramach podjętego leczenia.
Istotną rolę odgrywają tu odmienności molekularne i genetyczne w komórkach nowotworowych. To od nich jest uzależniony wybór właściwych leków dla danego pacjenta. Nie u wszystkich chorych zaburzenia molekularne i genetyczne są takie same, nawet jeśli mają oni postawioną podobną diagnozę, np. rak jelita grubego. Stąd zastosowanie jednego wybranego leku u każdej osoby z danym nowotworem nie zawsze będzie w pełni skuteczne.
Aby terapia zapewniła oczekiwane efekty, niezbędne jest odpowiednie przygotowanie. Polega ono na dokonaniu szczegółowej oceny genetycznej komórek raka. To pozwala na precyzyjne dopasowanie leczenia do nowotworu. W tym przypadku wszystko jest starannie zaplanowane.
Załóż zbiórkę na 1,5% podatku!
Pokryj koszty leków, badań, prywatnych konsultacji oraz dojazdów. Nie ma żadnego haczyka!
Jak wygląda leczenie celowane?
Cechą wyróżniającą leczenie ukierunkowane molekularnie jest precyzja. Najpierw wykonuje się badanie profilu nowotworu, wykorzystując w tym celu różne metody zaliczane do biologii molekularnej. Następnie, na podstawie zebranych informacji, przygotowuje się terapię zindywidualizowaną, w ramach której pacjent otrzymuje leki. Do najczęściej wykorzystywanych należą inhibitory kinaz tyrozynowych (to preparaty z końcówką -nib) oraz monoklonalne przeciwciała, czyli leki z końcówką -mab. Leczenie celowane działa głównie na komórki nowotworowe, w porównaniu np. do chemioterapii jego wpływ na zdrowe komórki jest znacznie mniejszy. Podawane choremu leki precyzyjnie uderzają w raka. Inhibitory kinaz tyrozynowych mają za zadanie hamować działanie wybranych enzymów, które uczestniczą w procesach przemiany w komórkach. Z kolei monoklonalne przeciwciała łączą się z określonym białkiem, co prowadzi do jego zniszczenia, mogą również stymulować układ odpornościowy, aby je zwalczył.
Leczenie celowane w onkologii – kiedy znajduje zastosowanie?
Mimo że leczenie celowane jest stosunkowo nową metodą, wykorzystuje się je już w terapii wielu nowotworów. To m.in. rak:
Takie postępowanie znajduje zastosowanie również w przypadku czerniaka, ostrej białaczki limfoblastycznej czy GIST, czyli nowotworów podścieliskowych przewodu pokarmowego. Trzeba jednak zaznaczyć, że terapia celowana nie jest wykorzystywana u wszystkich pacjentów. Kluczowe jest wykonanie badań genetycznych i sprawdzenie, czy są podstawy do tego, aby wdrożyć taki sposób leczenia. Nierzadko są one bezpłatne – jest to uzależnione m.in. od tego, czy leki stosowane w ramach terapii także są refundowane. W razie konieczności możliwe jest wykonanie badań genetycznych samodzielnie, odpłatnie (wówczas nie jest potrzebne skierowanie).
Czas oczekiwania na wyniki to średnio 2-4 tygodnie. Po ich otrzymaniu należy skonsultować się ze swoim onkologiem. Lekarz prowadzący zdecyduje, czy możliwe jest wykorzystanie leczenia celowanego i jakie substancje czynne zostaną zastosowane.
Czy leczenie celowane raka jest pozbawione działań niepożądanych?
Mimo że terapia celowana molekularnie działa głównie na komórki nowotworowe, nie da się całkowicie pozbawić jej działań niepożądanych. Jednocześnie trzeba podkreślić, że tu toksyczność jest mniejsza niż np. przy chemioterapii. Pacjenci mogą odczuwać różne dolegliwości, nawet jeśli podawany jest im ten sam lek. Bardzo ważne, aby leczenie przebiegało pod nadzorem doświadczonych onkologów – może się zdarzyć, że na skutek zgłaszanych działań niepożądanych konieczne będzie tymczasowe przerwanie lub całkowite zrezygnowanie z terapii.
Do najczęściej obserwowanych objawów i dolegliwości należą:
- zmiany skórne – w tym wysypka, suchość i pęknięcia skóry, nadwrażliwość na słońce, świąd, przebarwienia, zmiany płytki paznokcia,
- biegunka – zazwyczaj może wystąpić w ciągu pierwszych 2 tygodni terapii, choć dużo zależy m.in. od stopnia zaawansowania choroby i rodzaju leku,
- powikłania endokrynologiczne – niedoczynność lub nadczynność tarczycy,
- powikłania kardiologiczne – nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia (niewydolność serca), powikłania zakrzepowo-zatorowe,
- zaburzenia metaboliczne – hiperglikemia, hipomagnezemia (niedobór magnezu), hipertrójglicerydemia i hipercholesterolemia (odpowiednio wzrost stężenia trójglicerydów i cholesterolu).
Dokładny typ działań niepożądanych uzależniony jest od rodzaju przyjmowanego leku. Nie należy się jednak obawiać takich skutków leczenia jak wypadanie włosów. Terapia celowana działa na wybrane grupy komórek z określonymi, charakterystycznymi zaburzeniami molekularnymi.
Leczenie celowane nowotworów – przyszłość
Pojawienie się terapii celowanej sprawiło, że leczenie nowotworów zyskało zupełnie nową jakość. To dziedzina medycyny, która wciąż się rozwija, dzięki czemu coraz więcej pacjentów onkologicznych uzyskuje szansę na długie życie. Oczywiście nie jest to sposób leczenia dający 100% pewność pokonania raka – chorzy nie mogą otrzymać takiej gwarancji, niezależnie od zastosowanej terapii. Niemniej jest to metoda postępowania nowotworowego z dużym potencjałem.
Część leków wykorzystywanych w ramach leczenia celowanego jest objęta refundacją Narodowego Funduszu Zdrowia. Lista jest na bieżąco aktualizowana i rozszerzana o kolejne preparaty. Ta nowoczesna terapia przyczyniła się do dużego postępu w medycynie, a jest wynikiem pracy wielu specjalistów – nie tylko lekarzy, ale też genetyków, biologów czy biotechnologów. Do jej najważniejszych zalet należą zmniejszenie ryzyka wystąpienia działań niepożądanych (w porównaniu do innych metod) oraz możliwość zoptymalizowania leczenia.
Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia
Źródła:
https://journals.viamedica.pl/oncology_in_clinical_practice/article/download/9343/7960
https://www.doz.pl/czytelnia/a12824-Terapia_celowana_-_nowa_metoda_leczenia_nowotworow
https://journals.viamedica.pl/oncology_in_clinical_practice/article/viewFile/9321/7941
