Jak jeść, żeby wspomóc leczenie nowotworu tarczycy? Przeczytaj artykuł na podstawie webinaru, w którym dr inż. Katarzyna Zadka, specjalistka ds. żywienia klinicznego podpowiada, jaka dieta wspomaga leczenie nowotworów tarczycy.
Spis treści:
- Czynniki ryzyka
- Leczenie nowotworów tarczycy
- Dlaczego wsparcie żywieniowe w nowotworach jest ważne?
- Znaczenie białka i żywności medycznej
- Nowotwór tarczycy – dieta w zależności od typu leczenia
- Co może mieć wpływ na przyswajanie składników?
- Przyrost masy ciała po lub w trakcie leczenia tarczycy
- Tłuszcze w diecie w nowotworach tarczycy
- Nawodnienie
- Dieta po zakończeniu leczenia tarczycy
- FAQ Dieta w nowotworach tarczycy
Czynniki ryzyka
Do czynników ryzyka zachorowania na nowotwór tarczycy należą: nadmiar i niedobór jodu, otyłość, insulinoopornośc, zespół metaboliczny. Nie w każdym typie nowotworu największe znaczenie ma poziom jodu. Najczęściej występują nowotwory, które nie są zależne od poziomu jodu. W Polsce prowadzona jest od lat polityka jodowa, czyli zapobieganie niedoborom. Te pierwsze cztery czynniki mają dość silne dowody.
Jeśli chodzi o inne czynniki (nadmierne spożycie przetworzonego, szczególnie czerwonego mięsa, niedobory witaminy D, duża ilość warzyw krzyżowych czy soków owocowych), nie mamy już tak spójnych dowodów.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Leczenie nowotworów tarczycy
Najczęściej jest to leczenie operacyjne. Często włączana jest radio- i chemioterapia, a także w niektórych przypadkach stosowane jest leczenie jodem. Metody leczenie determinują to, w jaki sposób możemy się przygotować do leczenia i jak powinna przebiegać rekonwalescencja. Szczególnie że typów nowotworów jest dość sporo. Najczęstszy typ, brodawkowaty, w mniejszym stopniu zależy od niedoborów jodu, czyli pozostałe czynniki mają większe znaczenie dla jego występowania.
Dlaczego wsparcie żywieniowe w nowotworach jest ważne?
Odpowiednia dbałość o to, co jemy w trakcie leczenia, pomimo trudności spowodowanych na przykład rodzajem terapii, przekłada się lepszą rekonwalescencję. Poprawia się ogólny stan, także stan samopoczucia. Jeżeli żywienie nie jest optymalne, jesteśmy słabi, czujemy się gorzej.
Znaczenie białka i żywności medycznej
Pierwszym z elementów żywienia, spójnym dla wszystkich typów nowotworów, jest zwiększenie ilości spożywanego białka. U pacjentów onkologicznych to zapotrzebowanie rośnie o niemal 70 procent. W wytycznych dla nowotworów tarczycy znajdziemy informację, że ilość energii dostarczana z białka powinna wynosić minimum 25 procent. Także w późniejszej diecie są zalecenia, by zwiększać ilość białka. Po usunięciu tarczycy, gdy przyjmujemy hormony, kolejne etapy żywienia powinny przypominać dietę, którą stosujemy przy niedoczynności tarczycy. Co to oznacza: obniżenie ilości cukrów prostych, większa ilość węglowodanów złożonych, więcej białka, żeby wspomóc regenerację i ograniczyć ewentualny przyrost masy ciała.
Dlaczego białko jest tak istotne?
Białko ma znaczenie w regeneracji ran pooperacyjnych, ponieważ jest podstawowym materiałem budulcowym. Jest bardzo istotne dla układu odpornościowego i funkcjonowania innych hormonów i enzymów, których znaczenie w trakcie leczenia rośnie.
Źródła białka podczas leczenia nowotworów tarczycy
Podstawowym źródłem białka powinny być produkty pochodzenia zwierzęcego, ale możemy również włączyć do diety białka pochodzenia roślinnego. Źródła białka to: produkty mleczne, chude mięso białe, od czasu do czasu chude mięso czerwone oraz ryby chude i tłuste. O ile nie jesteśmy leczeni jodem promieniotwórczym, to ten jod z ryb też będzie działał korzystnie. Jeśli nie mamy apetytu, możemy się wspierać żywnością medyczną zawierającą białko.
Jeżeli pojawia się biegunka lub mamy niestrawność po produktach mlecznych, poszukajmy wersji bezlaktozowych.
Jeżeli w trakcie lub po leczeniu, masa ciała rośnie, to wybierając produkty mleczne, zwróćmy uwagę, żeby to był jogurt naturalny, kefir. Włączajmy produkty bez dodatkowego cukru, ale również o umiarkowanej ilości tłuszczu. Na początku, po operacji, produkty mleczne, które są płynne i delikatnie tłuste, mogą się sprawdzać ze względu na nawilżanie przełyku. W późniejszych etapach pamiętajmy jednak, żeby produkty były o średniej zawartości tłuszczu.
Jak stosować żywność medyczną?
Jeśli lekarz wskaże nam żywność medyczną ze względu na utratę masy ciała lub brak apetytu, to bardzo ważne jest, żeby dobrze ją stosować. Żywność medyczna może być stosowana przez cały okres leczenia, zwłaszcza gdy dochodzi do utraty masy ciała. Jeśli nie smakuje nam w formie gotowej, można ją rozcieńczyć, pić małymi łykami, można na jej bazie przygotować posiłki. Można również skorzystać z białka w proszku, które nie ma smaku, a dodane do klasycznej potrawy, zwiększy wartość żywieniową.
Nowotwór tarczycy – dieta w zależności od typu leczenia
Spożycie jodu
Najpierw zwróćmy uwagę na to, jak będziemy modyfikować sposób żywienia w zależności od typu leczenia. Jeżeli zaplanowane zostało dla nas leczenie jodem radioaktywnym, to optymalny czas przygotowania wynosi dwa tygodnie przed leczeniem. W literaturze spotyka się zakres od tygodnia do czterech tygodni. Staramy się wtedy ograniczyć ilość jodu, którą dostarczamy sobie klasycznie z dietą. Raczej nie planujmy wypoczynku nad morzem. Jeżeli spożywamy jakieś suplementy, które zawierają ten pierwiastek, to zaprzestajemy ich przyjmowania. Staramy się ograniczyć sól, ponieważ każda dostępna w Polsce jest solą, a przynajmniej w 90% solą jodowaną, taką, jaką spożywamy. W czasie przygotowania ograniczamy spożywanie produktów bogatych w jod, takich jak ryby morskie, owoce morza czy algi. Ograniczenie spożywania ryb nie oznacza jednak obniżenia ilości przyjmowanego białka. Wykorzystujmy wtedy inne produkty. Po zakończeniu leczenia wracamy do zwykłej diety zawierającej jod.
Warzywa i owoce – czy należy je ograniczyć?
Warto zwrócić uwagę na warzywa i owoce, zwłaszcza warzywa krzyżowe, czyli kapustę, brukselkę, brokuł, kalafiora, jarmuż. Powinniśmy je spożywać w formie gotowanej. Najlepiej, jeśli je gotujemy bez przykrycia, po to, żeby zmniejszyć działanie substancji, które mogą łączyć się z jodem. Zaleca się, by nie przekraczać czterech porcji takich warzyw w ciągu tygodnia.
Spożycie pozostałych warzyw zależy od naszej aktualnej tolerancji. Jeżeli mamy biegunki w trakcie leczenia, to oczywiście staramy się przyjmować takie produkty, które nie będą działały rozluźniająco. Raczej wybierzemy banana, pieczone jabłko. Jeśli dokuczają nam zaparcia, to sięgniemy po morelę, gruszkę, buraka, by zwiększyć ilość błonnika.
Jeśli stosowana jest u nas chemioterapia, to uważajmy na grejpfruta i sok z grejpfruta, dlatego że może on wchodzić w interakcje z podawanym lekiem.
Witamina D i inne suplementy podczas leczenia nowotworów tarczycy
Bardzo istotnym elementem jest witamina D. Jest ona niezwykle ważna, konieczna jest jej suplementacja. Ilość w diecie będzie niewystarczająca w trakcie leczenia, dlatego też powinna być stosowana suplementacja. Nie jesteśmy w stanie sobie dostarczyć optymalnej ilości, spożywając ryby, bardziej tłuste produkty mleczne czy też jaja, które są naturalnymi źródłami witaminy D, więc ta suplementacja musi być włączona.
Natomiast w przypadkach pozostałych suplementów trzeba sprawdzać konieczność dodatkowego spożycia. Przy obniżonym poziomie żelaza oczywiście może się tak wydarzyć, że suplementacja będzie konieczna. Jeżeli chodzi o cynk i selen, to w tej chwili najnowsze wytyczne mówią o tym, że poziomy spożycia powinny być zapewnione tak, jak w prawidłowo zbilansowanej standardowej diecie.
Co może mieć wpływ na przyswajanie składników?
Po operacji może wystąpić przemijająca niedoczynność przytarczyc. To jest zjawisko dość częste, bo może dotyczyć nawet 50 procent pacjentów. Jaki to generuje problem? Obniżenie stężenia wapnia w organizmie, tak zwana hipokalcemia. Jeżeli się u nas wydarzy, to powinniśmy być pod opieką okulisty, dlatego, że wzrasta ryzyko zaćmy. Żywieniowo powinniśmy monitorować stężenie wapnia w naszym organizmie i w takiej sytuacji wspomniana witamina D, ale także wapń powinny być suplementowane dodatkowo. Dlaczego dodatkowo? Ponieważ często produkty, które zawierają wapń, zawierają też fosfor, którego metabolizm jest zaburzony. Korzystne produkty w diecie, które dostarczą nam wapnia, ale też takie, w których jest prawidłowy stosunek wapnia i fosforu, to na przykład kefir, jogurt naturalny czy mleko.
Uważajmy na produkty bogate w fosfor: przede wszystkim gazowane napoje, konserwy, produkty nabiałowe, ale przetworzone, takie jak sery topione czy przetworzone wędliny, tam, gdzie mamy dodane fosforany. Często znajdziemy na etykiecie taką informację. Co jest istotne – mięso jest źródłem fosforu. Ponieważ staramy się go nie eliminować z diety, warto wiedzieć, że gotowanie usuwa znaczne ilości fosforu z tego produktu. Dobrze, jeśli spożywamy w tym okresie mięso raczej gotowane. Możemy je kroić na mniejsze kawałki, dlatego że wtedy fosfor bardziej wygotuje się z produktu. Uważajmy na bardzo gęste wywary mięsne, które mogą być bogate w ten składnik.
Leczenie tyroksyną a dieta
Istotne w tym leczeniu jest przede wszystkim monitorowanie albumin i prealbumin. Albuminy monitorowane są raczej standardowo, prealbuminy – niekoniecznie. Dawka z reguły będzie i powinna być korygowana na podstawie wyników czy TSH, czy FT4. Jeżeli mamy stosowane takie leczenie, to powinniśmy przede wszystkim pamiętać o spożyciu białka, ale też węglowodanów złożonych, dlatego że to one będą podstawowym źródłem energii. Po operacji może zdarzyć się, że posiłki będą musiały mieć zmienioną konsystencję, początkowo ta dieta ma taką formę płynną. Oczywiście staramy się, żeby ten okres był jak najkrótszy, natomiast dobrze jest później, by te produkty, które są przygotowywane, miały taką bardziej mokrą niż suchą drażniącą konsystencję, dlatego że są wtedy łatwiejsze do przełknięcia. Mięso może być podane w sosie, może to być zupa typu krem, tak żeby te wszystkie produkty, które spożywamy, były łagodne, delikatne, zwłaszcza na początku. W miarę możliwości wracajmy do standardowej konsystencji.
Przyrost masy ciała po lub w trakcie leczenia tarczycy
Istotnym elementem, na który należy zwrócić uwagę, są źródła węglowodanów, między innymi produkty zbożowe. Jeżeli nie dokuczają nam zaparcia, nie mamy z innych przyczyn zaleceń stosowania diety łatwostrawnej, to w takiej sytuacji dobrym wyborem jest stosowanie produktów pełnoziarnistych. Nie u każdego sprawdzi się pieczywo żytnie, bo część osób ma po nim zgagę, źle się po nim czuje. Pomostem między jasnym pieczywem a ciemnym może być na przykład pieczywo typu graham. Ma nieco więcej ważnych składników mineralnych, niż białe pieczywo. Kaloryczność pieczywa białego i ciemnego jest bardzo podobna, natomiast siła sycąca, ze względu na zawartość błonnika, jest wyższa dla pieczywa ciemnego. Z reguły więc spożywamy go mniej.
Starajmy się wybierać produkty z niskim indeksem glikemicznym albo spożywać produkty, które mają wyższy indeks w otoczeniu produktów, które zawierają białko czy tłuszcze. Na przykład, jeżeli spożywamy słodki owoc, warto połączyć go z kefirem czy z twarogiem po to, żeby całkowity ładunek glikemiczny posiłku był nieco niższy. Oczywiście, jeżeli staramy się stosować dietę o niskim indeksie glikemicznym, to unikamy produktów, które są zbożowe, ale słodkie, słodzone. Natomiast nie ma w tej chwili badań, które mówią o tym, że jest konieczność całkowitego eliminowania glutenu. Chyba że mamy stwierdzoną nietolerancję tego składnika albo inne choroby współtowarzyszące autoimmunologiczne, wtedy można się nad tym składnikiem zastanawiać. W pozostałych przypadkach możemy korzystać zarówno ze zbóż glutenowych, jak i bezglutenowych.
Tłuszcze w diecie w nowotworach tarczycy
Tłuszczów nie można całkowicie usunąć z diety. Powinny być spożywane w rozsądnych ilościach. Najkorzystniejsze będą te pochodzenia roślinnego, ponieważ zawierają kwasy tłuszczowe jednonienasycone, wielonienasycone. Z reguły, jeżeli wykorzystujemy je na surowo, mają korzystny wpływ na profil sercowo-naczyniowy. Może mieć to znaczenie, jeżeli na przykład nowotwór tarczycy występuje u osoby z insulinoopornością, z cukrzycą, zespołem metabolicznym. Ryzyko chorób sercowo-naczyniowych jest wtedy wyższe, więc na to zwracamy uwagę.
Nawodnienie
Istotnym elementem jest uzupełnianie płynów. W momencie, kiedy nie smakuje nam zwykła niegazowana woda, bo może się tak zdarzyć, że będzie mieć papierowy, wręcz gorzki posmak, możemy dodawać do niej miętę, sok z cytryny, próbować wody gazowanej. Takie rozwiązania są jak najbardziej dopuszczalne.
Dieta po zakończeniu leczenia tarczycy
Jeżeli jesteśmy po całkowitym usunięciu tarczycy, przyjmujemy hormony, powinniśmy stosować się do zaleceń prawidłowo zbilansowanej diety. Staramy się spożywać produkty z wszystkich grup, natomiast unikamy produktów wysoko przetworzonych, z dużą zawartością cukrów, tłuszczów. Jednym z istotnych elementów, który jest ważny w zachowaniu prawidłowej masy ciała, jest włączenie aktywności, w takim stopniu, jak to możliwe. Choć bywa to bardzo trudne ze względu na towarzyszące często ogólne zmęczenie przy schorzeniach tarczycy. Natomiast jeżeli nie spożywamy znacznych ilości cukrów prostych, powinno być łatwiej nam radzić sobie z tym odczuciem.
FAQ Dieta w nowotworach tarczycy
Jak dobrać dietę w trakcie diagnozy nowotworu tarczycy? Czekam na wyniki biopsji.
Odpowiedź: W takiej sytuacji, gdy nie wiemy, czy będzie prowadzona operacja, dobrze zastosować mechanizmy prehabilitacji: czyli staramy się być w miarę możliwości aktywnym, spacerować. Jeżeli chodzi o prawidłową dietę, to starajmy się jeść warzywa, owoce, produkty zbożowe, ale szczególnie zwracajmy uwagę na produkty bogate w białko.
Jeżeli dojdzie do operacji, to jest to moment, kiedy wzrasta zapotrzebowanie na białko po to, żeby się zagoiły rany. Warto sprawdzić sobie poziom witaminy D, jak on wygląda przed zabiegiem i leczeniem. Na 100% będzie konieczność suplementacji witaminy D, więc na to bym zwróciła szczególną uwagę, czyli białko, witamina D.
Żywność medyczna zawiera jod. Czy jest bezpieczne jej przyjmowanie podczas leczenia tarczycy?
Odpowiedź: Żywność medyczna najczęściej jest kompletna pod względem odżywczym, więc znajdują się w niej też niewielkie ilości jodu. Czy przy jodoterapii należy odstawić żywność medyczną? Zawartości, które się tam znajdują są znacznie niższe, niż w suplementach doustnych, które przyjmujemy, więc traktujemy te zawartości nieco inaczej. Jeżeli tracimy bardzo szybko masę ciała, nie mamy apetytu, nie jemy kompletnie żadnych innych produktów, to wtedy trzeba wybierać tak zwane mniejsze zło. Jeżeli nie możliwości dostarczenia inaczej energii, zostawiamy żywność medyczną. Ponieważ poziom jodu jest w niej na poziomie takim, jak w niektórych produktach spożywczych, które nie są głównym źródłem tego składnika, więc wtedy zostawiamy w diecie żywność medyczną. Jeżeli masa ciała nie spada, to możemy stosować dodatek w postaci białka, które nie zawiera jodu.
Kiedy suplementować jod?
Odpowiedź: Suplementujemy jod, jeżeli mamy stwierdzony niedobór albo pogorszone wyniki hormonów tarczycy. Oznacza się i stężenie jodu i hormony, wszystko łącznie i to lekarz tak naprawdę decyduje o suplementacji. Jeżeli chodzi o Polskę, w tej chwili takich niedoborów jodu już praktycznie nie ma, poza niektórymi kobietami w ciąży czy karmiącymi. Niedobory nie występują powszechnie ze względu na politykę jodową, którą mamy w Polsce, czyli jodowanie soli, które przyniosło pod tym kątem efekt. Jeżeli chodzi o guzki tarczycy czy nowotwory, które się pojawiają, to w tej chwili najczęściej mamy do czynienia z tymi, które nie są tak jodozależne, jak te pozostałe typy, których ilość spadła po wprowadzeniu tego programu jodowania soli. Coraz częściej diagnozujemy powiązania genetyczne z pojawiającymi się nowotworami tarczycy, nie niedobór jodu.
Czy można pić soki w chorobie nowotworowej tarczycy?
Odpowiedź: Nadmiar soków dotyczy czynników rozwoju ryzyka zachorowania, nie diety podczas leczenia. W jednym z opracowań pojawiła się informacja o ryzyku przy nadmiernym spożyciu. Nadmierne spożycie, czyli nie szklanka dziennie, tylko 2 litry, ale to nie jest stuprocentowo udowodniony czynnik. Trzeba podkreślić, że oprócz insulinooporności, otyłości czy właśnie nieprawidłowego stężenia jodu, tak naprawdę czynników w 100 procentach udowodnionych nie ma. Natomiast jeżeli jesteśmy osobą z insulinoopornością, z otyłością i spożywamy nadmierną ilość soku, to dostarczenie cukrów prostych może zwiększać ryzyko nowotworu. Natomiast w trakcie leczenia jak najbardziej możemy spożywać soki owocowo-warzywne w umiarkowanych ilościach, one nawet czasami umożliwiają nam skorzystanie z tych produktów w momencie, kiedy nie możemy ich jeść w całości.
Jak się wspomagać dietą podczas spadków nastroju, ciągłym uczuciu chłodu?
Odpowiedź: Z punktu widzenia dietetyka czynnikami, które mają wpływ na poprawę nastroju, jest między innymi witamina D, niektóre aminokwasy znajdujące się w pełnowartościowym białku. Nie ma natomiast sposobu żywieniowego, żeby zniwelować zaburzenia poziomu TSH. Można zadbać o suplementację witaminy D i różnorodność diety.
Czy można pić zakwas buraczany?
Odpowiedź: Można pół szklaneczki sobie wypić, tylko pamiętajmy, że zakwas buraczany nie jest cudownym lekiem. Co zawiera zakwas buraczany? W zakwasie buraczanym będziemy mieli trochę kwasu foliowego, trochę żelaza. Zaburzenia morfologii, czyli zbyt niską hemoglobinę, możemy mieć z 3 przyczyn: zbyt mało żelaza, witaminy B12 albo kwasu foliowego. Sam sok z buraka nie uzupełni tych niedoborów, może być elementem suplementacji, ale pamiętajmy o źródłach żelaza, takich jak np. produkty zwierzęce. Jeśli nie jemy mięsa, to możemy je zastąpić jajkami. Roślinne źródła żelaza to na przykład natka pietruszki. Burak może być jako dodatek, ale nie zastąpi innych produktów.
Czy po zakończonej radiochemioterapii są jakieś zalecenia żywieniowe? Czy pacjenci do końca życia powinni być pod stałą opieką dietetyka?
Odpowiedź: To kwestia sytuacji przytarczyc, czy nie mamy problemów z poziomem wapnia. Na pewno warto kontrolować spożycie witaminy D. Bardzo ważna jest kontrola spożycia wapnia i też kwestia, z jakim pacjentem mamy do czynienia wyjściowo: czy mieliśmy insulinooporność, czy była otyłość. Im więcej jest różnych czynników dietozależnych, tym bardziej intensywnie należy zająć się tym tematem żywienia.
Czy po usunięciu tarczycy trzeba ograniczać warzywa krzyżowe?
Odpowiedź: Jeżeli stosujemy hormon zewnętrzny, to on będzie się przyswajał na podobnych zasadach tak jak ten nasz wewnętrzny. Dlatego stosuje się to utrzymanie spożycia do czterech porcji w tygodniu. Raczej starajmy się jeść warzywa krzyżowe w formie gotowanej, a podczas gotowania zdejmijmy pokrywkę. Nie eliminujmy całkowicie, tylko po prostu dbajmy o rozsądne spożycie.
dr inż. Katarzyna Zadka – ekspertka w zakresie żywienia klinicznego. Absolwentka Wydziału Nauk o Żywności i Żywieniu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz Podyplomowego Studium Dietetyki i Poradnictwa Żywieniowego na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Ukończyła Akademię Leczenia Żywieniowego Polskiego Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu w Krakowie. Uzyskała tytuł doktora na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie. Pasjonatka dietetyki i technologii żywności. Na co dzień prowadzi spotkania edukacyjne oraz warsztaty dla dorosłych i dzieci z zakresu żywienia. Autorka wielu artykułów, w tym publikacji naukowych – zarówno w obszarze profilaktyki chorób dietozależnych, jak i żywienia klinicznego. Wykładowczyni na studiach podyplomowych poświęconych tematyce well-being i zdrowia w miejscu pracy.
