Leczenie nowotworów to nie tylko chemioterapia, naświetlania, zabiegi operacyjne, czy nowoczesne leki. W przypadku niektórych chorób nowotworowych krwi stosuje się przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych. Czym są komórki macierzyste, na czym polega ich transplantacja, i w jakich chorobach się ją stosuje?
Na czym polega przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych?
Krwiotwórcze komórki macierzyste charakteryzują się zdolnością do nieograniczonej liczby podziałów, samoodnowy i przekształcania w inne komórki krwi i układu chłonnego. Przeszczepieniem (transplantacją) krwiotwórczych komórek macierzystych nazywamy procedurę polegającą na podaniu biorcy komórek macierzystych układu krwiotwórczego dawcy w celu zastąpienia nimi układu krwiotwórczego biorcy. Transplantacje dzielimy na allogeniczne, haploidentyczne i autologiczne. Podczas transplantacji allogenicznych dawcą może być rodzeństwo lub osoby niespokrewnione zgodne w antygenach głównego układu zgodności tkankowej (u ludzi zwanego HLA). Dzieci i rodzice mogą być dla siebie wzajemnie dawcami, wówczas zgodna jest tylko połowa haplotypów HLA, takie przeszczepienie nazywamy haploidentycznym. W przypadku autotransplantacji biorcą i dawcą jest ta sama osoba. Krwiotwórcze komórki macierzyste pozyskuje się najczęściej z krwi obwodowej poprzez ich stymulację i spontaniczne przesunięcie ze szpiku do krwi (pomagają w tym leki zwane czynnikami stymulującymi wzrost kolonii granulocytów).
Transplantacja autologiczna – autotransplantacja
Kluczowym elementem terapeutycznym poprzedzającym autotransplantację jest stosowanie wysokodawkowanej chemioterapii, której zadaniem jest zniszczenie komórek nowotworowych. Podczas chemioterapii dochodzi także do zniszczenia w organizmie innych komórek, które są w trakcie podziałów (dlatego dochodzi do wypadania włosów jako efektu niszczenia ich cebulek, niepłodności związanej z uszkodzeniem komórek płciowych czy też uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego). Zastosowanie wysokich dawek chemioterapii powoduje także nieodwracalne uszkodzenie krwiotworzenia. Dlatego w odpowiednim czasie (po zmniejszeniu się stężenia leków we krwi) dla przywrócenia czynności krwiotwórczej szpiku niezbędne jest podanie w postaci dożylnej infuzji – pobranych wcześniej i poddanych zamrożeniu – własnych komórek krwiotwórczych chorego.
Wysokie dawki melfalanu z autotransplantacją stosuje się u chorych na szpiczaka plazmocytowego jako uzupełnienie chemioterapii pierwszej linii, takie leczenie pozwala na wydłużenie czasu wolnego od progresji choroby o około 3 lata. Procedurę proponuje się chorym do 70-tego roku życia, niekiedy starszym w dobrej ogólnej kondycji bez chorób współistniejących. Drugim najczęstszym wskazaniem do autotransplantacji są chłoniaki. Do chłoniaków zaliczamy kilkadziesiąt różnych chorób, część z nich to agresywne choroby np. chłoniak z komórek płaszcza, chłoniak limfoblastyczny czy chłoniak z obwodowych limfocytów T. Wówczas autotransplantację stosujemy po pierwszej linii chemioterapii jako uzupełnienie leczenia. W przypadku chłoniaków mniej agresywnych, procedura autotransplantacji ma zastosowanie jako etap konsolidujący leczenie drugiej linii, z chwilą nawrotu choroby. Wysokodawkowana chemioterapia z autotransplantacją wiąże się z wydłużeniem czasu wolnego od progresji oraz wydłużeniem całkowitego przeżycia pacjentów, jest atrakcyjną i skuteczną formą terapii, nawet w erze nowych leków hematoonkologicznych.
Załóż zbiórkę na 1,5% podatku!
Pokryj koszty leków, badań, prywatnych konsultacji oraz dojazdów. Nie ma żadnego haczyka!
Przeszczepienia allogeniczne i haploidentyczne
Allogeniczne przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych polega na dożylnej infuzji komórek krwiotwórczych od rodzeństwa, dawcy niespokrewnionego lub dawcy haploidentycznego. W omawianej procedurze wykorzystuje się efekt immunoterapii, który polega na wykorzystaniu układu immunologicznego dawcy do walki z nowotworem. Efekt ten nazywamy „przeszczep przeciwko białaczce”. Zdarza się, że nowy układ immunologiczny może traktować komórki ciała chorego jako obce, wówczas występuje reakcja organizmu zwana „chorobą przeszczep przeciwko gospodarzowi”. Celem jej prewencji po allotransplantacji stosuje się leczenie immunosupresyjne. Przed przeszczepieniem chory otrzymuje przez 3-5 dni chemioterapię. Rodzaj podanej chemioterapii zależy od choroby hematologicznej, wieku pacjenta, występowania chorób współistniejących. U młodszych chorych podawane są dawki chemioterapii, które powodują nieodwracalne uszkodzenie czynności krwiotwórczej szpiku, jest to tzw. chemioterapia ablacyjna. U starszych chorych można zastosować chemioterapię o zredukowanej intensywności, ułatwi ona wszczepienie nowych komórek krwiotwórczych i częściowo zniszczy chorobę hematologiczną. Natomiast efekt immunologiczny, przyczyni się do kontroli choroby nowotworowej. Najczęstszymi wskazaniami do allogenicznego przeszczepienia krwiotwórczych komórek macierzystych są ostre białaczki oraz zespoły mielodysplastyczne. Transplantacje allogeniczne znajdują także zastosowania w leczeniu chemiowrażliwej wznowy w zakresie licznych chorób hematoonkologicznych, niektórych chorób autoimmunologicznych, guzów litych i zespołu niedoborów odporności. Procedura ta daje szansę na całkowite wyleczenie z choroby.
Autor: dr n. med. Agnieszka Szeremet
Artykuł powstał w ramach kampanii edukacyjnej „Szpiczak i inne choroby hematoonkologiczne” dzięki wsparciu firmy Janssen.
