Immunoterapia – czym jest, kiedy się ją wykorzystuje, najważniejsze fakty

Immunoterapia nowotworów to sposób leczenia, który jest coraz powszechniej wykorzystywany. Działa inaczej w porównaniu np. do chemioterapii. Pacjenci, w przypadku których wskazane jest zastosowanie takiej metody, nie zawsze wiedzą, czego mogą się spodziewać. Co należy wiedzieć o immunoterapii? Czy towarzyszą jej działania niepożądane? Oto zbiór najważniejszych informacji dotyczących tego sposobu leczenia.

Immunoterapia – co to takiego?

Immunoterapia jest innowacyjną metodą leczenia nowotworów. Sprawia, że wzmacnia się układ odpornościowy chorego i może wytwarzać przeciwciała niszczące komórki nowotworowe. Tym samym organizm staje się silniejszy. Co istotne, w tym przypadku zniszczeniu nie ulegają inne komórki.

Jak twierdzą naukowcy, w przyszłości immunoterapia może być wykorzystywana w celu leczenia nawet co drugiego nowotworu. Obecnie można ją zastosować  u niektórych pacjentów, u których został zdiagnozowany m.in.:

• rak nerki,
• czerniak,
• drobnokomórkowy i niedrobnokomórkowy rak płuca,
• rak jelita grubego,
• nowotwór regionu głowy i szyi,
• chłoniak Hodgkina,
• rak wątroby,
• rak żołądka i przełyku,
• nowotwór krwi.

Immunoterapia działa inaczej niż chemioterapia czy radioterapia. Jej zadaniem jest stymulowanie układu odpornościowego do walki z chorobą i wpływanie na jego naturalną odpowiedź na nowotwór. Z kolei chemio-, radioterapia czy terapia ukierunkowana molekularnie wpływają bezpośrednio na komórki nowotworowe, hamując ich wzrost i namnażanie się.

Jak wygląda immunoterapia?

Immunoterapia, nazywana też immunoonkologią, opiera się na podawaniu odpowiednio dobranych leków immunokompetentnych. Preparaty te pobudzają komórki układu odpornościowego do walki z chorobą. Leki immunoterapeutyczne w większości przypadków podaje się dożylnie, rzadziej podskórnie.

Wyróżnia się trzy podstawowe strategie leczenia, którymi są:

1. Immunoterapia adoptywna – polega na podawaniu pacjentom komórek układu odpornościowego aktywowanych w warunkach in vitro (tzn. w warunkach laboratoryjnych). Najpierw pobierane są one z jego organizmu (np. z guza), a następnie poddawane modyfikacjom i aktywacji. Później drogą dożylną trafiają do ciała chorego. Ma to nasilić rozpoznawanie komórek nowotworowych i cytotoksyczność (zdolność do zahamowania wzrostu i mnożenia się komórek raka).
2. Immunoterapia bierna – opiera się na wykorzystaniu przeciwciał monoklonalnych, które łączą się na powierzchni komórek z antygenami. Są to niewielkie cząsteczki wytwarzane w laboratorium. Przeciwciała monoklonalne to białka produkowane przez ludzki organizm. Można je ukierunkować w taki sposób, aby oddziaływały na specyficzne antygeny występujące na komórkach nowotworowych.
3. Immunoterapia czynna – polega na stymulowaniu układu immunologicznego osoby chorej. Dzieli się ją na immunoterapię:

• Swoistą – wykorzystuje tzw. szczepionki antygenowe. To w odpowiedni sposób spreparowane komórki lub antygeny nowotworowe. Terapię tę określa się też mianem celowanej. Jej działanie sprowadza się do skierowania układu odpornościowego na wybrany rodzaj komórek, aby je skutecznie zwalczał.
• Nieswoistą – inaczej niespecyficzną. Leczenie wykorzystuje immunostymulatory pochodzenia wirusowego lub bakteryjnego, a także cytokiny. W ten sposób dochodzi do uogólnionej aktywacji mechanizmów odpornościowych.

Wśród wymienionych rodzajów immunoterapii najczęściej stosowaną oraz najlepiej poznaną jest ta wykorzystująca przeciwciała monoklonalne.

Kto się kwalifikuje do immunoterapii? Kiedy się ją stosuje?

Obecnie immunoterapia stosowana jest jedynie w leczeniu wybranych nowotworów, niemniej ich lista stopniowo się wydłuża. To m.in. rak płuc, żołądka, jelita grubego, przełyku czy czerniak. Ten sposób leczenia to pierwsza terapia w onkologii, która nie jest ukierunkowana na konkretny typ nowotworu. Można więc wciąż rozszerzać wskazania do jej zastosowania.

Do immunoterapii kwalifikowani są pacjenci w dobrym ogólnym stanie zdrowia. Nie jest ona wskazana przy wyniszczonym chorobą organizmie, ponieważ leczenie nie jest wówczas skuteczne (dodatkowo go obciąża). Podejmując decyzję, czy w danym przypadku immunoterapia jest właściwym wyborem, bierze się pod uwagę wiele czynników, w tym prognostycznych. Istotne jest również to, czy ośrodek i pracujący w nim personel jest dostatecznie wyspecjalizowany w tego typu terapiach.

Nie zawsze przeprowadzenie takiej terapii jest możliwe – są sytuacje, kiedy jest to niebezpieczne dla pacjenta. Dlatego niezbędne jest przekazanie lekarzowi wszystkich szczegółów na temat swojego stanu zdrowia i zdiagnozowanych chorób towarzyszących, a zwłaszcza autoagresywnych (mogą ulec znacznemu zaostrzeniu po wdrożeniu terapii). Należą do nich m.in.:

• Hashimoto,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• stwardnienie rozsiane,
• miastenia.

Przeciwwskazaniem do zastosowania immunoterapii jest również zakażenie HIV. Wynika to z faktu, że w tym przypadku nie jest znane bezpieczeństwo takiego leczenia. Konieczne jest poinformowanie o wszystkich chorobach i infekcjach, nawet jeśli wydawać by się mogło, że nie mają one żadnego związku z nowotworem czy samymi sposobami leczenia.

Immunoterapia w walce z rakiem a pozostałe metody

Immunoterapia to obecnie metoda wykorzystywana przede wszystkim jako uzupełnienie chemioterapii, radioterapii czy leczenia chirurgicznego – tak jest w większości przypadków. Niemniej jest to dziedzina, która intensywnie się rozwija. Według przewidywań w przyszłości terapia ta może stać się dominująca, a tym samym zacząć przeważać nad chemioterapią.

W zakresie immunoterapii onkologicznej wciąż prowadzone są różne badania kliniczne. Sprawdzana jest jej skuteczność w leczeniu określonych rodzajów raka i na różnych etapach ich zaawansowania. Już teraz metoda ta często stosowana jest w pierwszej linii leczenia wraz z chemioterapią, co przynosi pacjentom dużo większe korzyści niż wdrożenie samej chemioterapii (tak jest np. przy zaawansowanym płaskonabłonkowym niedrobnokomórkowym raku płuca).

Czy immunoterapia jest refundowana?

W naszym kraju wiele leków stosowanych w ramach immunoterapii jest objętych refundacją. 

W kolejce do refundacji NFZ czekają kolejne preparaty, a także wskazania w przypadku leków już refundowanych. Początek 2023 roku przyniósł nowe możliwości w zakresie refundacji dla immunoterapii. Od stycznia dorośli pacjenci chorujący na niedrobnokomórkowego raka płuca z ekspresją PD-L1 < 50% mogą zostać poddani leczeniu w pierwszej linii terapiami skojarzonymi – ipilimumabem i niwolumabem wraz z dwoma cyklami chemioterapii. Ponadto osobom z niedrobnokomórkowym rakiem płuca z wysoką ekspresją PD-L1 został udostępniony inny lek, atezolizumab, a tym z nieoperacyjnym międzybłoniakiem opłucnej podwójna immunoterapia w pierwszej linii.

Można podejrzewać, że zmian na liście refundacyjnej będzie więcej, tak jak miało to miejsce w 2022 roku. Wówczas Ministerstwo Zdrowia regularnie informowało o kolejnych zmianach refundacyjnych, które dotyczyły m.in. pacjentów z rakiem wątroby, nerkowokomórkowym, gardła, krtani czy jamy ustnej.

Immunoterapia – skutki uboczne

Immunoterapia tak jak inne metody leczenia nowotworów niesie za sobą pewne działania niepożądane. Jednak w przeciwieństwie np. do chemioterapii nie powoduje choćby wypadania włosów. Pacjenci najczęściej zgłaszają takie dolegliwości i problemy jak:

• uczucie zmęczenia,
• drażliwość, zmiany w zachowaniu,
• zmiana masy ciała,
• zaburzenia widzenia i bóle głowy,
• zmniejszona objętość moczu,
• wysypka, świąd, pęcherze na skórze,
• ból w nadbrzuszu,
• duszność, kaszel, trudności w oddychaniu,
• biegunka lub luźne, miękkie bądź wodniste stolce.

Wszelkie działania niepożądane należy zgłaszać lekarzowi. Kiedy są one nasilone, konieczne może okazać się wstrzymanie immunoterapii na pewien czas lub jej zakończenie – gdy bilans korzyści znajduje się po stronie przerwania leczenia i zastosowania innych dostępnych rozwiązań. Mimo to opisywana metoda jest szansą dla wielu pacjentów onkologicznych na podjęcie skutecznej walki z chorobą i wieloletnie przeżycie.

U części chorych immunoterapia prowadzi do całkowitego wyleczenia nowotworu. Prowadzone badania kliniczne dają nadzieję na zapewnienie skutecznego i bezpiecznego leczenia osobom z różnymi postaciami raka, zarówno w początkowym, jak i bardziej zaawansowanych stadiach.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia

Źródła:

https://alivia.org.pl/wiedza-o-raku/immunoonkologia-przelom-w-leczeniu-nowotworow/

https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/immunoterapia-w-walce-z-nowotworami/

https://journals.viamedica.pl/oncology_in_clinical_practice/article/download/41706/28697

https://www.gov.pl/web/zdrowie/obwieszczenia-ministra-zdrowia-lista-lekow-refundowanych