Diagnozę „rak szyjki macicy” słyszy w Polsce ponad 2500 kobiet rocznie. Główną przyczyną rozwoju tego nowotworu jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), najczęściej typami 16 oraz 18. Wirusem HPV można zarazić się drogą płciową. Duża liczba partnerów seksualnych lub współżycie z partnerami seksualnie niemonogamicznymi zwiększa więc ryzyko zakażenia. Wirus HPV może prowadzić do rozwoju nieprawidłowych komórek w obrębie szyjki macicy – zmian przedrakowych. Są one niemal w 100% wyleczalne, jednak nieleczone z czasem mogą przekształcić się w komórki nowotworowe. Proces ten trwa dość długo, dlatego szczyt zachorowań przypada pomiędzy 45 a 55 rokiem życia. Wczesne stadia raka szyjki macicy oraz zmiany przedrakowe nie dają objawów, dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań przesiewowych. Innymi nowotworami, które mogą powstać w wyniku zakażenia HPV są nowotwór prącia, sromu, pochwy, odbytu oraz głowy i szyi.
Szczepienia przeciw HPV
Szczepienia ochronne pozwalają w sposób bezpieczny nabyć odporność na dany patogen – w tym przypadku wirusa HPV. Dane z licznych badań klinicznych wskazują, że szczepionka przeciwko HPV zmniejsza ryzyko rozwinięcia się zmian przednowotworowych szyjki macicy. Rekomenduje się, aby szczepienie to było przeprowadzane zarówno wśród chłopców jak i dziewczynek w wieku 9-14 lat, czyli przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. W przypadku osób dorosłych, szczepienie zaleca się mężczyznom do 21. roku życia i kobietom do 26. roku życia. W Polsce szczepienie przeciwko HPV znajduje się w wykazie zalecanych szczepień ochronnych i jest dedykowane osobom w wieku od 12 lat.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Od 1 listopada 2021 szczepionka Cervarix znajduje się na liście leków refundowanych. Refundacja przysługuje od ukończenia 9.roku życia zarówno dziewczynkom jak i chłopcom w celu profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu oraz raka szyjki macicy i raka odbytu. Niestety nie zostało zrealizowane założenie Narodowej Strategii Onkologicznej o uruchomieniu bezpłatnych szczepień HPV. Szczepionka będzie dostępna dla pacjentów z 50% odpłatnością (dopłata pacjenta 138,18 zł).
Przykładem na skuteczność szczepień ochronnych w połączeniu z badaniami przesiewowymi może być Australia – jeden z pierwszych krajów, w którym wprowadzono program szczepień przeciwko HPV. Zapoczątkowano go w 2007 roku. Szacuje się, że przed 2030 rokiem rak szyjki macicy wśród Australijek może zostać uznany za wyeliminowany jako problem zdrowia publicznego.
Badania przesiewowe
Badaniem przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy jest cytologia. Polega ono na pobraniu za pomocą specjalnej szczoteczki wymazu z błony śluzowej szyjki macicy. Szczoteczka umieszczana jest w probówce ze specjalnym płynnym podłożem i transportowana do laboratorium. W laboratorium dokonuje się mikroskopowej oceny pobranych komórek, co pozwala stwierdzić, czy są wśród nich zmiany przedrakowe lub (rzadziej) nieprawidłowe komórki nowotworowe. Warto podkreślić, że zmiany przednowotworowe są wyleczalne w niemal 100%.
Opisana powyżej metoda to cytologia na podłożu płynnym (LBC – ang. Liquid-Based Cytology). Odmienny sposób przygotowania wymazu do badania stosuje się w przypadku cytologii konwencjonalnej. Pobrany wymaz jest umieszczany bezpośrednio na szkiełku mikroskopowym, utrwalany za pomocą specjalnych odczynników i w tej postaci transportowany do laboratorium. LBC jest nowsza od cytologii konwencjonalnej i pozwala uzyskać próbki o lepszej jakości, co przekłada się na jej większą wartość diagnostyczną. Część badań wskazuje również na większą czułość LBC w stosunku do cytologii konwencjonalnej. Jest to metoda rekomendowana m.in. przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników i Polskie Towarzystwo Patologów.
W Polsce program profilaktyki raka szyjki macicy kierowany jest do kobiet w wieku 25-59 lat. Standardowo badanie cytologiczne powinno być powtarzane co 3 lata. W przypadku kobiet obciążonych czynnikami ryzyka (tj. infekcja HIV, HPV, leczenie immunosupresyjne) wskazane jest natomiast wykonywanie badania co rok.
W ramach Programu profilaktyki szyjki macicy badanie można wykonać bez skierowania i bezpłatnie. Wystarczy zgłosić się do dowolnej poradni położniczo-ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z NFZ lub wybranej poradni POZ, posiadającej umowę na świadczenia położnej POZ w programie profilaktyki raka szyjki macicy. Dzwoniąc na darmową infolinię NFZ – Telefoniczną Informację Pacjenta 800 190 590 można dowiedzieć się o najbliższej takiej placówce.
Jak przygotować się do cytologii?
- umówić się na badanie nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki,
- nie stosować żadnych leków dopochwowych na co najmniej 4 dni przed badaniem,
- od ostatniego badania ginekologicznego/ badania USG przezpochwowego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień.
Wyniki cytologii
Jeśli wynik cytologii nie wykazał nic niepokojącego, badanie należy powtórzyć za kolejne 3 lata (w przypadku kobiet obciążonych czynnikami ryzyka – za rok). Jeśli stwierdzono niepokojące zmiany w wymazie, lekarz powinien skierować pacjentkę na kolposkopię – dokładniejsze badanie szyjki macicy wykonywane specjalnym urządzeniem optycznym.
Nowa opcja – badanie molekularne w kierunku HPV
Choć cytologia pozostaje podstawowym stosowanym w Polsce badaniem skriningowym w kierunku raka szyjki macicy, być może za kilka lat rekomendacje w tym zakresie ulegną zmianie. W ubiegłym roku w Narodowym Instytucie Onkologii rozpoczęto bowiem pilotażowy program zastosowania badania molekularnego w kierunku HPV jako nowego testu przesiewowego. Program ma być realizowany do 2021 roku i obejmie łącznie 33 tysięcy kobiet w wieku 30-59 lat. Celem badania molekularnego jest wykrycie materiału genetycznego wirusa brodawczaka, który obecny jest w niemal wszystkich komórkach zmienionych nowotworowo lub w stadium przedrakowym. Należy wyraźnie zaznaczyć, że dodatni wynik badania molekularnego nie jest równoznaczny z diagnozą choroby lub wykryciem zmian przedrakowych.
Dotychczas przeprowadzone badania porównujące cytologię i badanie molekularne wykazały, że nowa metoda charakteryzuje się większą czułością, czyli zdolnością do wykrycia nieprawidłowych komórek. Jej wadą jest jednak większy odsetek wyników fałszywie pozytywnych, które mogą prowadzić do niepotrzebnego podejmowania dalszych procedur. Ponadto test ten wykrywa również zakażenia, które mogą nigdy nie doprowadzić do rozwoju choroby.
W zaleceniach American Cancer Society podane są różne warianty skriningu w kierunku raka szyjki macicy: z zastosowaniem badania w kierunku wykrycia wirusa lub cytologii lub obydwu tych metod razem. Wyraźnie podkreślono jednak, że niezależnie od tego, za pomocą którego testu wykonywane jest badanie, najważniejsze by przechodzić je regularnie. Wyniki prowadzonego obecnie w NIO pilotażu pozwolą dokonać ostatecznej oceny, czy wprowadzenie zmian w Programie Profilaktyki Raka Szyjki Macicy jest zasadne i korzystne dla zdrowia polskich kobiet.
Autorka: Natalia Tarłowska
Hall, Michaela T., et al. „The projected timeframe until cervical cancer elimination in Australia: a modelling study.” The Lancet Public Health 2019
www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/
www.nfz-szczecin.pl/6gjgl_profilaktyka_raka_szyjki_macicy.htm
