Nowotwory złośliwe jądra występują rzadko i stanowią jedynie 1% wszystkich nowotworów złośliwych u mężczyzn. Wśród młodych mężczyzn w wieku 15-40 lat stanowią jednak jeden z najczęstszych rodzajów raka. Choroba w większości przypadków rozwija się z komórek produkujących plemniki. Rokowania pacjentów różnią się w zależności od typu nowotworu i stadium zaawansowania lecz na ogół są dobre, szczególnie gdy choroba wykryta jest odpowiednio wcześnie.
Podstawowy podział nowotworów jądra obejmuje nasieniaki i nienasieniaki. Występują one z podobną częstością. Najczęściej występują nasieniaki klasyczne, rzadziej, u starszych mężczyzn – nasieniaki spermatocytarne. Czterema najczęściej diagnozowanymi nowotworami nienasieniakowymi są: rak zarodkowy, guz pęcherzyka żółtkowego, nabłoniak kosmówkowy i potworniak. Często obserwuje się nowotwory jąder będące połączeniem kilku wymienionych typów.
Objawy raka jądra
Pierwszym i często jedynym objawem rozwoju nowotworu jest wyczuwalny, niebolesny guzek w obrębie jądra i/lub powiększenie się jądra. Mężczyzna może mieć również uczucie pociągania i ciężaru w obrębie moszny. U części pacjentów pojawia się ból. Rzadko może pojawić się powiększenie gruczołów sutkowych.
Załóż zbiórkę na 1,5% podatku!
Pokryj koszty leków, badań, prywatnych konsultacji oraz dojazdów. Nie ma żadnego haczyka!
Nowotwór może również rozwijać się bezobjawowo aż do wystąpienia przerzutów. Choroba w bardziej zaawansowanym stadium może objawiać się m.in.:
– bólem dolnego odcinka kręgosłupa i/lub brzucha (jeśli przerzuty nastąpiły do węzłów chłonnych),
– dusznością, bólem w klatce piersiowej, kaszlem i krwiopluciem (jeśli przerzuty nastąpiły do płuc).
Powiększenie jądra może towarzyszyć również innym schorzeniom m.in. torbielom najądrzy, wodniakom i zapaleniu jądra. Objawy takie jak gorączka, wyciek z cewki moczowej czy też powiększenie węzłów pachwinowych sugerują zapalenie o podłożu infekcyjnym. W przypadku zaobserwowania wymienionych objawów konieczna jest więc konsultacja lekarska i odpowiednia diagnostyka. Jeśli występują u Ciebie objawy sugerujące nowotwór jądra, zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu lub urologa.
Czynniki ryzyka
Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju nowotworu jądra należą:
– historia nowotworu jądra u bliskiego krewnego,
– niezstąpienie jądra do moszny (wnętrostwo),
– niedorozwój jądra,
– zmiany pozapalne (np. po zapaleniu jąder w przebiegu wirusowego zapalenia ślinianek przyusznych),
– zespół feminizujących jąder,
– zespół Klinefeltera.
Badania w kierunku wykrywania raka jądra
Diagnozę potwierdza się po przeprowadzeniu badania fizykalnego (stwierdzenie przez lekarza obecności guza w jądrze), badania obrazowego USG oraz poziomu markerów nowotworowych (substancji produkowanych przez komórki nowotworowe). Wykonanie biopsji (pobranie za pomocą cienkiej igły fragmentu guza) nie jest konieczne. Badanie histopatologiczne przeprowadza się dopiero po chirurgicznym usunięciu jądra. Biopsja może być zlecona w przypadku, gdy diagnoza nie jest pewna.
Analiza poziomu markerów nowotworowych – poziomu alfa-fetoproteiny (AFP), ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (HCG) oraz dehydrogenazy mleczanowej (LDH) – pomagają ustalić typ nowotworu. Nasieniaki rzadko podnoszą poziom HCG i nie wpływają na poziom AFP, podczas gdy nienasieniaki mogą podnosić poziom zarówno AFP jak i HCG. Co ciekawe, HCG jest hormonem, którego stężenie wzrasta w ciąży, dlatego jest on wykrywany przez wszystkie testy ciążowe. Badanie poziomu markerów nowotworowych jest również wykorzystywane do oceny skuteczności podjętego leczenia oraz w badaniach kontrolnych po jego zakończeniu.
Jeśli na podstawie tych badań zostanie zdiagnozowany nowotwór jądra, pacjent powinien być skierowany na tomografię komputerową, aby sprawdzić, czy pojawiły się przerzuty do innych narządów. W przypadku przeciwwskazań do wykonania tomografii (np. uczulenie na środki kontrastowe) zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego. Rezonans magnetyczny może być również zlecony w przypadku podejrzenia rozsiewu nowotworu do mózgu.
Przeprowadzenie badań obrazowych i poziomu markerów nowotworowych umożliwia ustalenie stopnia zaawansowania choroby. Stopień I oznacza, że nowotwór ograniczony jest tylko do jądra. W przypadku kolejnych stopni nastąpił rozsiew choroby – w stopniu II do węzłów chłonnych, a w stopniu III do innych narządów. Najczęstszą lokalizacją zmian przerzutowych są węzły chłonne przestrzeni zaotrzewnowej.
Jak się leczy raka jądra?
Standardem leczenia raka jądra jest chirurgiczne usunięcie jądra (orchidektomia). W zależności od stopnia zaawansowania choroby może być również konieczne usunięcie węzłów chłonnych w jamie brzusznej. Niepodejmowanie dalszych etapów leczenia takich jak chemioterapia czy radioterapia jest możliwe, gdy guz jest mały, a ryzyko nawrotu choroby niewielkie. Nawrót choroby po orchidektomii występuje u około 6% pacjentów z grupy niskiego ryzyka.
Jądra są organem odpowiedzialnym nie tylko za produkcję nasienia, lecz również męskiego hormonu – testosteronu. Usunięcie jądra może więc skutkować obniżeniem jego poziomu, co powodujem.in. spadek popędu seksualnego i masy mięśniowej, chroniczne zmęczenie. W takiej sytuacji możliwe jest włączenie testosteronowej terapii zastępczej. W celach estetycznych pacjent może również rozważyć wszczepienie protezy jądra.
W około 15% przypadków nasieniaków stopnia I mogło dojść do rozsiewu komórek nowotworowych lecz nie występują jeszcze wyraźne objawy postępu choroby. Z tego powodu może być konieczne włączenie chemioterapii po orchidektomii – jest to tzw. chemioterapia adjuwantowa. Leczenie adjuwantowe zmniejsza prawdopodobieństwo nawrotu choroby i zwiększa szanse na trwałe wyleczenie. W przypadku bardzo zaawansowanego procesu chorobowego chemioterapia może być rozpoczęta przed orchidektomią.
Po chirurgicznym usunięciu jąder, w przypadku przeciwwskazań do chemioterapii, może być włączona radioterapia. Stosuje się ją najczęściej w przypadku nasieniaków, nie ma natomiast zastosowania w leczeniu nienasieniaków. Celem radioterapii jest zniszczenie komórek nowotworowych w węzłach chłonnych, co ma zapobiec rozsiewowi choroby do innych organów.
Rak jądra – rokowanie
Rokowanie mężczyzn chorujących na nowotwory jądra jest dobre. Odsetek 5-letnich przeżyć (po tym czasie ryzyko nawrotu choroby jest niewielkie) wśród mężczyzn we wczesnym stadium choroby wynosi niemal 100%. Odsetek ten jest znacznie mniejszy wśród pacjentów z przerzutami w momencie rozpoznania i wynosi 48%. U około 3-4% pacjentów leczonych z powodu nowotworu jądra po pewnym czasie rak rozwinie się również w drugim, niezajętym dotąd jądrze. Większe ryzyko nawrotu obserwuje się u pacjentów, którzy zostali zdiagnozowani w wieku poniżej 30 lat.
Zachowanie płodności przy raku jądra
Ze względu na konieczność usunięcia zajętego nowotworowo jądra oraz obciążającego wpływu chemioterapii i/lub radioterapii pacjenci planujący w przyszłości dzieci powinni rozważyć skorzystanie z banku nasienia. Ponadto już w momencie diagnozy u niemal połowy pacjentów z rakiem jądra występują nieprawidłowości w wynikach badań nasienia oraz funkcjonowaniu komórek odpowiedzialnych za syntezę testosteronu, co może być przyczyną problemów z płodnością. Próbka nasienia powinna być zabezpieczona jeszcze przed zabiegiem orchidektomii, ewentualnie przed rozpoczęciem chemio- i/lub radioterapii.
Autorka: Natalia Tarłowska
Źródła:
Skowrońska-Gardas, A., et al. Onkologia podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.
Laguna, M. P., et al. „EAU guidelines on testicular cancer.” EAU Guidelines (2020).
www.kco.katowice.pl/article/nowotwory-zarodkowe-germinalne-jader
www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/176301,diagnostyka-guzow-moszny
