Kolostomia i ileostomia – rodzaje stomii jelitowej

Wytworzenie stomii od wielu lat jest jednym z podstawowych sposobów leczenia, a nawet ratowania życia – także w onkologii. W przypadku układu pokarmowego może ona być wyłoniona na jelicie grubym lub cienkim, jest to odpowiednio kolostomia oraz ileostomia. Oto wszystko, co należy o nich wiedzieć.

Czym jest kolostomia? Co to jest ileostomia?

Kolostomia jest wyłaniana na jelicie grubym. Oznacza to, że światło jelita grubego jest wyprowadzane na powierzchnię brzucha i mocowane na skórze. Najczęściej znajduje się po lewej stronie brzucha – w dół i na bok od pępka. Znacznie rzadziej jest zlokalizowana w jego górnej części lub w dolnej po prawej stronie. Kolostomia wystaje na ok. 1-1,5 cm. Do przymocowanego do brzucha worka wydalane są gazy i stolec, średnio 1-2 razy na dobę, bardzo rzadko dochodzi do wypływu treści pomiędzy kolejnymi wypróżnieniami.

Tego rodzaju stomia znajduje zastosowanie m.in. gdy:

• guz nowotworowy zamyka światło jelita,
• pacjent choruje na raka jelita grubego,
• konieczne jest wycięcie odbytnicy razem z odbytem,
• musi zostać wykonane zespolenie fragmentów przewodu pokarmowego (kolostomia poprawia wówczas warunki gojenia rany).

Z kolei ileostomię wyłania się na jelicie cienkim. Przeważnie jest zlokalizowana po prawej stronie brzucha, w dół od pępka. Wystaje na ok. 2-3 cm powyżej skóry, a powodem jej wytworzenia zwykle jest konieczność usunięcia jelita grubego (w całości) wraz ze zwieraczami odbytu. Konsystencja treści jelitowej jest półpłynna, wydostaje się niemal przez cały czas, w sposób niekontrolowany. Właściwa objętość stolca mieści się w zakresie 200-600 ml na dobę. Wydalana treść zawiera dużą ilość enzymów, które działają drażniąco na skórę.

Zarówno ileostomia, jak i kolostomia może być wyłoniona na jakiś czas (np. na okres gojenia się rany) lub na stałe, wtedy określa się je mianem ostatecznej lub definitywnej. Pacjenci ze stomią wyłonioną na jelicie grubym mogą borykać się z zaparciami. Z kolei przy stomii na jelicie cienkim problemem bywają biegunki. Bardzo ważne jest więc dbanie o odpowiednią dietę.

Ileostomia i kolostomia – jak wygląda?

Ileostomia może być jednolufowa bądź dwulufowa – w zależności od liczby wykonanych otworów stomijnych. W przypadku jednolufowej na powierzchnię skóry brzucha wyłania się końcówkę zdrowego fragmentu jelita cienkiego, a drugą zszywa się „na ślepo” lub usuwa wraz z dalszą częścią przewodu pokarmowego. Ileostomia dwulufowa polega na wyłonieniu na powierzchnię skóry obu końcówek jelita, w ten sposób powstają dwa otwory. Jeden służy do wydalania treści jelitowej, a drugi wyłącza się z pasażu jelitowego (czyli z przechodzenia przez niego treści pokarmowej). Dwulufowa ileostomia ma najczęściej odwracalny charakter, co oznacza, że gdy leczenie dobiegnie końca, końcówki jelita są ze sobą łączone, aby odtworzyć ciągłość przewodu pokarmowego.

Kolostomia również może zostać wyłoniona jako jednolufowa (końcowa) bądź dwulufowa, inaczej pętlowa. Obie mogą mieć charakter tymczasowy. Gdy dzieje się to w przypadku kolostomii jednolufowej, zwykle przyczyną jest brak możliwości przywrócenia ciągłości jelita grubego w trakcie trwania jednego zabiegu z uwagi na zbyt duże niebezpieczeństwo dla pacjenta.

Kolostomia – co jeść?

Tuż po operacji pacjent z wyłonioną kolostomią dostaje lekkostrawne posiłki o płynnej konsystencji, może to być również żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Zaleca się, aby przez 4-6 tygodni kontynuować dietę łatwostrawną. Opiera się ona na delikatnych dla układu pokarmowego produktach, którymi są np.:

• drobna kasza,
• chude ryby,
• biały ryż,
• pieczywo pszenne,
• drobny makaron,
• chude mięso.

Rozszerzanie diety o kolejne składniki spożywcze powinno odbywać się powoli. Warto wprowadzać je pojedynczo i w niewielkich ilościach, aby obserwować reakcję organizmu. Każdy pacjent ma inną tolerancję na poszczególne produkty, dlatego nie ma jednolitych zaleceń dotyczących tego, o co należałoby rozszerzyć jadłospis w pierwszej kolejności. Są jednak pewne zasady, o których trzeba pamiętać:

• przyjmowanie minimum 5 posiłków dziennie, najlepiej o podobnej porze każdego dnia,
• picie odpowiedniej ilości płynów,
• dokładne gryzienie i żucie pokarmu,
• unikanie produktów wysokoprzetworzonych, pikantnych, wzdymających, ciężkostrawnych,
• unikanie napojów gazowanych i alkoholu.

Dieta przy ileostomii

Podobnie jak przy kolostomii, po wyłonieniu ileostomii wskazane jest regularne spożywanie mniejszych posiłków, co 4-5 godzin. Należy też dbać o nawodnienie organizmu, unikać alkoholu, dużej ilości słodyczy i tłuszczów, a ponadto powoli, dokładnie przeżuwać każdy kęs. Przy skłonnościach do biegunek powinno się unikać warzyw i innych składników z dużą ilością błonnika, suszonych śliwek, soków, kawy. Zalecane są za to fermentowane napoje mleczne, czyli jogurty, kefir i maślanka. Nierzadko niezbędne jest wdrożenie tzw. diety zapierającej, w której są:

• ziemniaki,
• kisiel,
• gotowane ryby i mięsa,
• klarowne zupy,
• gotowana marchew,
• czarne jagody,
• gotowane i pieczone jabłko,
• niezbyt dojrzałe banany.

Posiłki powinny być bogate w białko, wskazane jest spożywanie soli (z uwagi na większą utratę sodu).

Kolostomia i ileostomia – sprzęt stomijny

Co do zasady sprzęt stomijny dzieli się na:

1. Jednoczęściowy – to worek na treść pokarmową, ma specjalny filtr na gazy, a w jego górnej części znajduje się cienka płytka przeznaczona do aplikowania na skórę. W niej umieszczony jest niewielki otwór, który trzeba samodzielnie powiększyć, dopasowując do wymiaru swojej stomii. Worek nakleja się bezpośrednio na skórę, a płytka jest z nim połączona na stałe.
2. Dwuczęściowy – w jego skład wchodzi worek stomijny oraz płytka, którą przykleja się do brzucha. Do niej mocuje się worek. Elementy te nie są więc trwale połączone. Worek należy wymieniać codziennie, a płytkę co ok. 4-6 dni.

Zarówno jednoczęściowe, jak i dwuczęściowe sprzęty stomijne są dostępne w różnych rozmiarach, dlatego każdy pacjent może dobrać ten w pełni odpowiadający indywidualnym preferencjom. Co więcej, poza beżowymi workami w sprzedaży znajdują się również przezroczyste, pozwalające na stałą obserwację stomii.

Sprzęt stomijny jest refundowany przez NFZ w 100%. Jego refundacja odbywa się na podstawie Karty Zaopatrzenia Comiesięcznego oraz zlecenia, które może być wystawione na 1-3 miesiące. Trzeba potwierdzić je w oddziale NFZ (odpowiednim dla miejsca zamieszkania). Kolejne zlecenia wypisuje lekarz POZ, pielęgniarka stomijna lub chirurg. Realizuje się je w stacjonarnych sklepach medycznych lub drogą wysyłkową.

Jak dbać o stomię?

Bardzo ważne jest to, aby utrzymywać w czystości skórę wokół stomii i chronić ją przed podrażnieniami. Do mycia okolic brzucha należy używać odpowiedniego preparatu, o pH zbliżonym do pH skóry – aby uniknąć nadmiernego przesuszenia naskórka. Istotnym punktem jest właściwe docięcie otworu worka, tak aby pasował do wyłonionej stomii. Umytą skórę trzeba dokładnie osuszyć. Niewskazane jest używanie tłustego kremu bądź balsamu nawilżającego, zamiast tego można sięgnąć po specjalny kosmetyk nawilżający dla stomików. Warto pamiętać też o regularnej depilacji – włoski mogą utrudniać przyczepienie worka.

Osoba z kolostomią bądź ileostomią może bez przeszkód brać prysznic i kąpiel. Worki wymienia się w pomieszczeniu z umywalką oraz toaletą, do której opróżniana jest zawartość. Po wszystkim konieczne jest staranne umycie rąk. Aby zyskać większą pewność, że worek utrzyma się na swoim miejscu, można zastosować dodatkowo pastę uszczelniająco-gojącą.

W obu rodzajach stomii dostępne są worki w wersji zamkniętej i otwieranej. Pierwsze wymienione sprawdzają się najlepiej u kolostomików, przy dobrze uformowanym i wydalanym 1-2 razy dziennie stolcu. Worki otwierane są przystosowane do wielokrotnego opróżnienia, dlatego sięgają po nie głównie ileostomicy. Niemniej mogą się przydać także przy kolostomii, na czas biegunki.

Co oznacza kolostomia i ileostomia? Czy stomia wymaga dużych zmian w życiu?

Wyłonienie kolostomii bądź ileostomii może początkowo wywoływać niepewność czy strach. Jednak z czasem pielęgnacja stomii lub też wymiana worka staje się rutynową czynnością. Warto podkreślić, że stomicy mogą podróżować, uprawiać sporty, pracować i kontynuować życie seksualne.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia

Źródła:

• https://www.termedia.pl/Journal/-134/pdf-35403-1?filename=file-content-in-pdf.pdf
• https://wyd.edu.pl/images/Czasopisma_naukowe/Pielegniarstwo/Pielkegniarstwo1/pilegniarstwo21/IwP_2019_2/IwP_2019_2_Gesicka_Rychlewska_Siemianowska.pdf
• https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/zywienie-po-wylonieniu-ileostomii/