Oparzenia słoneczne u pacjentów onkologicznych

Oparzenia słoneczne u pacjentów onkologicznych – jak ich uniknąć i co robić w razie problemów?

Słońce kojarzy się z przyjemnością, relaksem i odpoczynkiem. Jednak dla osób w trakcie lub po leczeniu onkologicznym może stać się źródłem poważnych problemów. Skóra osłabiona terapią jest bardziej wrażliwa, a oparzenia słoneczne pojawiają się szybciej i goją się wolniej. Warto wiedzieć, jak się przed nimi chronić i co zrobić, jeśli mimo wszystko dojdzie do oparzenia.

Dlaczego słońce może być groźniejsze podczas leczenia onkologicznego?

Zastanawiasz się, czy chorując na raka, możesz się opalać? 

U osób zdrowych nadmiar słońca zwykle kończy się zaczerwienieniem skóry, pieczeniem czy łuszczeniem. U pacjentów onkologicznych takie skutki mogą być znacznie poważniejsze. Leczenie przeciwnowotworowe – chemioterapia, radioterapia, leki celowane czy immunoterapia – często zwiększa wrażliwość skóry na promieniowanie UV, dlatego opalanie po chemioterapii czy radioterapii jest przeciwwskazane.

Uszkodzona lub wysuszona skóra staje się mniej odporna, a procesy gojenia przebiegają wolniej. W praktyce oznacza to, że nawet krótki pobyt na słońcu może skończyć się bolesnym oparzeniem. Uszkodzenia DNA wywołane promieniowaniem UV i osłabienie układu odpornościowego dodatkowo mogą zwiększyć ryzyko powstania raka skóry.

Nie bez znaczenia jest także fakt, że skóra w miejscu napromienianym w czasie radioterapii pozostaje wrażliwa jeszcze długo po zakończeniu leczenia. Jej warstwa ochronna jest osłabiona, dlatego szybciej ulega podrażnieniu, a regeneracja wymaga więcej czasu.

Podobnie blizny po operacjach onkologicznych są także wrażliwe na słońce, co może prowadzić do odbarwień, przebarwień lub oparzeń słonecznych.

Jak rozpoznać oparzenie słoneczne?

Oparzenia słoneczne u pacjentów onkologicznych mogą przebiegać gwałtowniej i mieć silniejsze objawy. Na początku pojawia się zaczerwienienie i uczucie gorąca w nasłonecznionym miejscu. Potem może dojść do obrzęku, a w cięższych przypadkach do powstawania pęcherzy wypełnionych płynem. Skóra staje się bolesna w dotyku, może swędzieć lub piec. 

W miejscu poddanym wcześniej radioterapii reakcja może być bardziej nasilona – pęcherze i nadżerki pojawiają się szybciej, a gojenie trwa dłużej.

Jakie leki na raka zwiększają ryzyko poparzeń?

Niektóre terapie onkologiczne powodują tzw. fototoksyczność, czyli nadmierną reakcję skóry na promieniowanie UV.

Do najczęściej wymienianych leków zwiększających to ryzyko należą:

• chemioterapeutyki: metotreksat, doksorubicyna, fluorouracyl, bleomycyna, cyklofosfamid,
• leki immunosupresyjne (osłabiające działanie układu odpornościowego): azatiopryna, cyklosporyna,
• leki hormonalne: tamoksyfen stosowany w leczeniu raka piersi,
• leki przeciwgrzybicze: gryzeofulwina,
• antybiotyki: tetracykliny (np. doksycyklina) i fluorochinolony (np. cyprofloksacyna),
• leki przeciwzapalne: ibuprofen, naproksen,
• retinoidy: izotretynoina (stosowana m.in. w leczeniu trądziku).

Niektóre z tych leków są stosowane bezpośrednio w terapii nowotworów, inne pacjenci mogą przyjmować równolegle, np. w leczeniu infekcji czy bólu. Fotouczulenie może pojawić się nawet po krótkim pobycie na słońcu, dlatego jeśli stosujesz którykolwiek z wymienionych leków (lub inny, o którym nie jesteś pewien), zapytaj swojego lekarza lub farmaceuty, czy musisz szczególnie chronić skórę i jak długo po zakończeniu leczenia zachować ostrożność.

Jak skutecznie chronić skórę przed oparzeniami słonecznymi?

Skóra po radioterapii wymaga dodatkowej ochrony, a najlepiej, żeby w ogóle nie wystawiać jej bezpośrednio na słońce.

Podstawową zasadą jest unikanie ekspozycji w godzinach, kiedy promieniowanie jest najsilniejsze, czyli mniej więcej między 10:00 a 16:00. Warto planować spacery i aktywność na świeżym powietrzu wczesnym rankiem lub późnym popołudniem. Jeśli musisz wyjść w ciągu dnia, zakryj jak największą część ciała przewiewnym ubraniem z długimi rękawami i nogawkami. Ochronę głowy zapewni kapelusz z szerokim rondem, a oczu – okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV.

Jeśli masz taką możliwość, przebywaj w cieniu albo używaj parasola, markiz lub innych osłon przeciwsłonecznych, aby zminimalizować narażenie na słońce.

Równie istotne jest stosowanie kremów z filtrem przeciwsłonecznym o wysokim faktorze (SPF 30 lub wyższym, najlepiej SPF 50). Preparat należy nałożyć na odsłonięte partie skóry około pół godziny przed wyjściem i ponawiać aplikację co dwie godziny, a także po kąpieli lub intensywnym poceniu się.

Dobry  krem przeciwsłoneczny jest hipoalergiczny, niekomedogenny (nie zatyka porów) i wodoodporny. Wybieraj filtry mineralne (tlenek cynku, tlenek tytanu), ponieważ są łagodniejsze dla wrażliwej skóry. Najlepsze będą produkty, które zapewniają szerokie spektrum ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB, a także światłem niebieskim o wysokiej energii (HEV).
Zwróć też uwagę, czy w składzie nie ma drażniących substancji, np. parabenów, ftalanów, alkoholu, sztucznych zapachów. Nie używaj produktów przeterminowanych. Te otwarte w poprzednim sezonie już też prawdopodobnie nie zapewnią deklarowanej na opakowaniu ochrony.

Zdecydowanie unikaj solarium lub innych sztucznych źródeł promieniowania UV, które mogą zwiększać ryzyko uszkodzeń skóry i powstania raka skóry.

Co zrobić, gdy dojdzie do oparzenia słonecznego?

Przede wszystkim schowaj się w pomieszczeniu i osłoń podrażnione miejsce. Skórę warto schłodzić letnią (nie zimną) wodą lub chłodnym, wilgotnym kompresem. Pomoże to zmniejszyć obrzęk i złagodzić ból.

Następnie można zastosować łagodny bezzapachowy preparat nawilżający, np. z pantenolem lub aloesem, który wspiera regenerację. Pić dużo wody, aby uniknąć odwodnienia – oparzenia zwiększają utratę płynów.

W przypadku bardzo dużych pęcherzy lub umiejscowionych w newralgicznych miejscach: nie rozrywaj ich, ale przekłuj u podstaw jałową igłą lub skieruj się z nimi do gabinetu. Unikaj ryzyka zakażenia, szczególnie w sytuacji, gdy pęcherz pęknie samoistnie. Miejsce oparzone z pęcherzami wymaga codziennego delikatnego mycia żelem myjącym i osuszania przez dotyk. A jeśli pojawią się objawy ogólne, tj. gorączka, dreszcze, nasilony ból, wyciek ropny, to skontaktuj się z lekarzem. U pacjentów w trakcie leczenia onkologicznego nawet niewielkie uszkodzenie skóry może prowadzić do poważniejszych powikłań.

O czym warto pamiętać na co dzień?

Nawet w pochmurne dni promieniowanie UV dociera do powierzchni ziemi i może uszkadzać skórę, powodując oparzenia słoneczne. Potraktuj więc ochronę przeciwsłoneczną jako element codziennej rutyny – podobnie jak mycie rąk czy przyjmowanie leków.

W przypadku terapii onkologicznej nadwrażliwość skóry na słońce może utrzymywać się jeszcze wiele tygodni, a nawet miesięcy po zakończeniu leczenia. Regularna ochrona to prosty sposób, aby uniknąć bólu, przebarwień i przedłużonego gojenia.

Podsumowanie

Dla pacjentów onkologicznych ochrona przeciwsłoneczna zmniejsza ryzyko bólu, infekcji i trudnego gojenia ran. Wystarczy kilka prostych zasad: planowanie wyjść o odpowiedniej porze, noszenie przewiewnych ubrań, stosowanie kremów z filtrem i unikanie bezpośredniego nasłonecznienia miejsc po radioterapii.

Słońce bywa zdradliwe: oparzenia pojawiają się z opóźnieniem, a fototoksyczność może wystąpić nawet po krótkim pobycie na zewnątrz, dlatego chroń skórę codziennie i w sposób zaplanowany korzystaj z letniej pogody.

Podobne artykuły znajdziesz w Bazie Wiedzy o Raku. Sprawdź, prawdopodobnie znamy odpowiedź na inne nurtujące Cię pytania.

Autorka: Martyna Piotrowska

Konsultacja: dr hab. n. med. Joanna Czuwara

Źródła: Artykuł napisany na podstawie materiałów wewnętrznych Fundacji Alivia