Palenie papierosów – wytyczne leczenia uzależnienia

Mimo obserwowanej przez ostatnie dekady zmiany kulturowej i rosnącej mody na niepalenie, nałóg nikotynowy wciąż stanowi istotny problem zdrowotny. 

Badanie przeprowadzone w 2020 roku przez NIZP-PZH wykazało, że regularne palenie tytoniu dotyczy w Polsce 23,1% mężczyzn i 14,9% kobiet (deklaratywnie) a z wyrobów elektronicznych z nikotyną korzysta codziennie 10,8% mężczyzn i 7,1% kobiet.

Światowa Organizacja Zdrowia w raporcie w 2018 roku, wskazała palenie tytoniu jako jeden z głównych problemów zdrowia publicznego i czynników ryzyka odpowiedzialnych za przedwczesną umieralność z powodu chorób niezakaźnych. 

Używanie wyrobów tytoniowych, szczególnie palenie papierosów, jest potwierdzonym w badaniach, dominującym czynnikiem powodującym zachorowania na wiele nowotworów, a także choroby układu sercowo-naczyniowego i układu oddechowego.

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) zidentyfikowała blisko 70 składników dymu tytoniowego, które są zarówno inicjatorami jak i promotorami kancerogenezy.

Dym tytoniowy jest uznany za kancerogen najwyższej klasy, tzn., że nie ma żadnych wątpliwości co do jego rakotwórczego działania. 

Z danych IARC wynika, że dym tytoniowy jest główną przyczyną raka płuca; w krajach uprzemysłowionych około 83–94% nowotworów złośliwych płuca u mężczyzn i ok. 57–80% u kobiet spowodowanych jest paleniem tytoniu.

Wykazano także jednoznaczny związek między paleniem tytoniu a występowaniem raka jamy ustnej i nosowej, zatok, gardła, krtani, przełyku, żołądka, trzustki, jelita grubego, wątroby, nerki, moczowodu, pęcherza moczowego, szyjki macicy, jajnika, białaczki, a także raka piersi u kobiet. 

Uzależnienie od nikotyny jest chorobą, która została ujęta w międzynarodowej klasyfikacji chorób w X rewizji jako zespół uzależnienia od tytoniu (F 17.2) i w XI rewizji jako uzależnienie od nikotyny (6C4A.2). Aby rozpoznać uzależnienie od nikotyny należy zidentyfikować u pacjenta codzienne lub prawie codzienne używanie nikotyny przez co najmniej 3 miesiące, przy czym nikotyna może pochodzić zarówno tytoniu palonego lub podgrzewanego, a także liquidów stosowanych w papierosach elektronicznych.

W Polsce leczenie uzależnienia od nikotyny może i powinno się odbywać w każdej poradni podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), a także w gabinecie lekarza psychiatry w poradni leczenia uzależnień, bądź w specjalistycznej poradni antynikotynowej, w tym w ramach Programu Profilaktyki Chorób Odtytoniowych. 

Według WHO leczenie uzależnienia od nikotyny jest jedną z 6 najskuteczniejszych metod ograniczania epidemii tytoniu, obok monitorowania częstości palenia, ochrony przed narażeniem na dym tytoniowy, ostrzeżeniami zdrowotnymi dotyczącymi szkodliwości tytoniu, wprowadzeniem zakazu reklamy i promocji oraz podnoszeniem podatków na wyroby tytoniowe.

Dlatego też Grupa Ekspertów podjęła pracę nad stworzeniem wytycznych dla wszystkich pracowników opieki zdrowotnej oraz osób zarządzających opieką zdrowotną. Celem wytycznych jest przedstawienie zasad postępowania w zespole uzależnienia od nikotyny w oparciu o aktualne dane naukowe.

Członkowie Grupy Roboczej reprezentowali kompetencje z zakresu: choroby wewnętrzne, kardiologia, pulmonologia, onkologia, medycyna rodzinna, leczenie uzależnienia od tytoniu/nikotyny, reprezentant pacjentów, organizacja systemu ochrony zdrowia w Polsce, zdrowie publiczne, epidemiologia, metodologia.  

Autorzy wytycznych, opracowując i uzgadniając zalecenia, uwzględnili organizację systemu opieki zdrowotnej w Polsce oraz dostępne metody leczenia, zidentyfikowali też następujące bariery w wykorzystaniu/wdrażaniu wytycznych: brak systemu opieki nad pacjentami uzależnionymi od nikotyny, niewystarczająca edukacja w zakresie diagnostyki i leczenia zespołu uzależnienia od nikotyny, brak finansowania leków stosowanych w leczeniu uzależnienia od tytoniu oraz ograniczona dostępność do specjalistycznego poradnictwa. 

Eksperci uznali, że interwencje oceniane w wytycznych są możliwe lub prawdopodobnie możliwe do wdrożenia pod warunkiem stworzenia odpowiedniej konstrukcji systemu leczenia uzależnienia od nikotyny, uwzględniającą i niwelującą wcześniej wymienione bariery. 

Autor: Onkofundacja Alivia, na podstawie Wytyczne postępowania w zespole uzależnienia od tytoniu wraz z ich recenzjami

Źródła:

Wytyczne leczenia uzależnienia od nikotyny

Suplement

NIZP-PZH. Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. Warszwa 2020: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny; 2020.

WHO. European health report 2018: More than numbers – evidence for all. World Health Organisation, Regional Office for Europe; 2018.

Health NCfCDPaHPUOoSa. Reports of the Surgeon General. Atlanta (GA): Centers for Disease Control and Prevention (US); 2014.

IARC. Tobacco smoking. IARC monographs on evaluation of the carcinogenic risk of chemicals to humans. Lyon1986.