Żywienie chorych z nowotworem jelita grubego

Nowotwory jelita grubego i odbytu są jednymi z najczęściej występujących nowotworów na świecie. Zachorowania odnotowuje się dwukrotnie częściej u mężczyzn. Szacuje się, że nowotwory jelita grubego stanowią czwartą, najczęstszą przyczynę zgonów nowotworowych, a ich leczenie stanowi wyzwania dla specjalistów wielu dziedzin. 

Jak się odżywiać, aby chronić się przed nowotworem jelita grubego

W rozwoju nowotworu jelita grubego istotne znaczenie mają czynniki środowiskowe, do których należą przede wszystkim spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa, nadmierne spożycie alkoholu oraz otyłość. Potencjalnie rakotwórcze działanie mogą wykazywać również produkty bogate w cukry proste oraz tłuszcze zwierzęce. 

Wśród czynników ochronnych wymieniane są głównie produkty o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego oraz produkty bogate w wapń. Korzystne działanie w profilaktyce raka jelita grubego mogą odgrywać również: spożycie ryb, niskoskrobiowych warzyw, owoców oraz odpowiednia podaż witaminy D. 

Żywność oraz stan odżywienia wpływają nie tylko na ryzyko wystąpienia nowotworu, ale również na przebieg już istniejącej choroby nowotworowej. Właściwa dieta u pacjenta z nowotworem jelita grubego może przyczynić się do zwiększenia skuteczności leczenia, poprawy tolerancji terapii leczniczej oraz zmniejszenia ryzyka wystąpienia powikłań. 

Leczenie operacyjne raka jelita grubego a dieta

Sposób przygotowania do operacji może różnić się w zależności od placówki medycznej, w której będzie prowadzony zabieg. Przez wiele lat częstą praktyką było intensywne oczyszczanie jelita przed operacją, stosowanie diety płynnej, leków przeczyszczających lub też oczyszczania mechanicznego. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi zawartymi w specjalnie opracowanym protokole – rutynowe przygotowanie jelita do zabiegu nie zawsze jest zalecane. Wyjątek od tej reguły stanowią konieczności wyłonienia ileostomii odbarczającej, niskiej przedniej resekcji odbytnicy, techniki endoskopowej transanal endoscopic microsurgery (TEM), hybrydowej techniki transanal total mesorectal excision (TaTME). 

Najważniejsze elementy przygotowania żywieniowego do operacji stanowią: 

• rezygnacja z palenia tytoniu i nadużywania alkoholu,
• poprawa stanu odżywienia.

Wskazane jest wykluczenie spożywania potraw ciężkostrawnych. Dodatkowo, pokarmy stałe należy wykluczyć na 6 godzin przed operacją natomiast płyny dwie godziny przed zabiegiem. 

W okresie pooperacyjnym, od momentu rozpoczęcia żywienia doustnego, stosowane jest stopniowe włączanie produktów spożywczych, zaczynając od diety płynnej. Następnie włączane są produkty lekkostrawne o zmienionej konsystencji, np. owsianki, zupy, jogurty czy budyń. W zależności od tolerancji i objawów ze strony przewodu pokarmowego wprowadzane są kolejne produkty o coraz twardszej konsystencji aż do momentu powrotu do zwyczajowego sposobu odżywiania. W przypadku złej tolerancji podawanych produktów można wrócić do stosowania diety płynnej. 

Odżywianie w czasie chemioterapii

Zasady stosowane w przypadku chemioterapii znajdziesz tutaj https://alivia.org.pl/wiedza-o-raku/zywienie-w-trakcie-chemio-ilub-radioterapii/

Ogólne zasady odżywiania przy nowotworze jelita grubego i odbytnicy

Dieta powinna być dopasowana indywidualnie do potrzeb chorego, uwzględniać jego aktualny stan odżywienia, rodzaj stosowanych terapii leczniczych oraz stopień wydolności przewodu pokarmowego. W dietoterapii należy uwzględnić również występowanie i nasilenia specyficznych objawów ze strony przewodu pokarmowego takich jak: biegunka, wymioty, wzdęcia, uczucie niepełnego wypróżnienia, utrata apetytu, ból przy defekacji, anemia, bóle brzucha.

Ze względu na ryzyko wystąpienia niedożywienia istotnym elementem diety chorego jest pełnowartościowe białko. Źródłem białka w diecie mogą być chude mięsa, jaja, rośliny strączkowe (w zależności od tolerancji pacjenta), ryby, niemodyfikowane produkty sojowe oraz zboża. Tłuszcz w diecie chorego z nowotworem powinien być przyjmowany w ograniczonych ilościach. Dieta o wysokiej zawartości tłuszczów wpływa na zwiększenie ryzyka wystąpienia wielu chorób metabolicznych, a także wpływa niekorzystnie na sam proces nowotworowy. Wskazane jest spożywanie przede wszystkim nienasyconych kwasów tłuszczowych. Korzystne może okazać się włączenie do diety ryb przynajmniej 3 razy w tygodniu. Wskazane źródła tłuszczu stanowią również oliwa z oliwek, awokado, olej rzepakowy i lniany. Należy ograniczyć przyjmowanie tłuszczów nasyconych (masła, majonezu, oleju słonecznikowego i kukurydzianego, czerwonego mięsa) oraz unikać potraw smażonych. Niewskazane jest przyjmowanie produktów gotowych, zup i sosów w proszku, kostek rosołowych, ciastek i herbatników ze względu na wysoką zawartość niekorzystnych kwasów tłuszczowych.

Węglowodany stanowią główne źródło energii dla organizmu. W diecie chorego z nowotworem zaleca się spożywanie węglowodanów złożonych  (pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz warzywa) oraz unikanie cukrów prostych (cukier, wyroby cukiernicze, ciastka, cukierki, ketchup, gotowe sosy i zupy w proszku, płatki śniadaniowe, słodzone wyroby mleczne). 

Kontrowersyjnym składnikiem pokarmowym u pacjentów z nowotworem jelita grubego może wydawać się błonnik. Funkcją błonnika pokarmowego znajdującego się w warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach oraz nasionach i orzechach polega na wspieraniu oczyszczania jelita, pobudzaniu perystaltyki i wydłużaniu uczucia sytości. Nie potwierdzono dotychczas, że u chorych
z nowotworem jelita grubego należy ograniczać podaż błonnika pokarmowego, jeżeli nie wskazują na to objawy i samopoczucie pacjenta. 

Ważne składniki odżywcze i ich źródła

• witamina E – oleje roślinne, nasiona, pestki, orzechy,
• karoten – warzywa i owoce o intensywnych kolorach (zielonym, żółtym, pomarańczowym
  i czerwonym),
• witamina D – tłuste ryby morskie, wysokiej jakości suplementy diety,
• witamina C – warzywa (natka pietruszki, papryka, kapusta, chrzan), owoce (owoce jagodowe, wiśnie, kiwi, cytrusy),
• wapń – produkty mleczne, ryby, migdały, mak, słonecznik, nasiona roślin strączkowych, brokuły,
• cynk – owoce morza, orzechy, nabiał, jaja, mięso,
• selen – orzechy brazylijskie, ryby, kakao, kasza gryczana, jaja, kakao.

Produkty przeciwwskazane: 

• alkohol, 
• cukier, słodzone napoje gazowane,
• pieczywo cukiernicze, 
• żywność wysoko przetworzona (parówki, chipsy, kremy, sery topione itp.), 
• potrawy i produkty smażone, obsmażane,
• słone przekąski. 

Należy dbać o przyjmowanie posiłków regularnie oraz unikanie spożywania pokarmów o dużej objętości podczas jednego posiłku. Należy zwracać uwagę na świeżość produktów spożywczych, nie spożywać produktów z objawami psucia, spleśniałych lub o wątpliwej dacie przydatności do spożycia. Kluczowym elementem służącym do oceny skuteczności stosowanej diety jest obserwacja stanu odżywienia. Dieta jest jednym bardzo ważnych elementów decydujących o skuteczności leczenia, dlatego warto udać się po profesjonalną opiekę dietetyczną zarówno w czasie trwania, jak i po zakończeniu leczenia choroby nowotworowej. 

Dieta Śródziemnomorska korzystna dla pacjentów z rakiem jelita grubego

Liczne doniesienia wskazują, że stosowanie diety śródziemnomorskiej może przynieść korzyści pacjentom z nowotworem jelita grubego. Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się dużym spożyciem owoców, warzyw i węglowodanów złożonych; częstym spożyciem ryb i owoców morza oraz niskim spożyciem mięsa i jego przetworów. Bogactwo substancji aktywnych pochodzących z warzyw i owoców oraz odpowiednia ilość błonnika pokarmowego pozwalają przypuszczać, że dieta śródziemnomorska będzie miała działanie neutralizujące toksyczne działanie chemioterapii oraz zmniejszała nasilenie stanu zapalnego u pacjentów z nowotworem jelita grubego. Korzystne działanie diety zależy jednak od indywidualnie dopasowanych rozwiązań i tolerancji pacjenta. 

Autorka: Elwira Gliwska

Źródła:

Bakker, Nathalie, et al. „Eight years of experience with enhanced recovery after surgery in patients with colon cancer: impact of measures to improve adherence.” Surgery 157.6 (2015): 1130-1136.

Farinetti, Alberto, et al. „Mediterranean diet and colorectal cancer: A systematic review.” Nutrition 43 (2017): 83-88.

Gawor E., Nowotwór jelita grubego  – postępowanie dietetyczne. Gerontologia Współczesna 4/2014, vol. 2

Kałądkiewicz E., Doboszyńska A., Dietoprofilaktyka raka jelita grubego. Onkologia w Praktyce Klinicznej 2012, tom 8, nr 5, 171–177

Kim, Min Ki, et al. „Comparison of the effects of an ERAS program and a single-port laparoscopic surgery on postoperative outcomes of colon cancer patients.” Scientific reports 9.1 (2019): 1-8. 

Mattioli, Anna Vittoria, Alberto Farinetti, and Roberta Gelmini. „The beneficial effect of Mediterranean Diet on Colon-rectal Cancer.” (2018): 1-1.

Statystyki zachorowań http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-jelita-grubego-c18-21/

Zhong, Yuan, et al. „Association between Mediterranean diet adherence and colorectal cancer: a dose-response meta-analysis.” The American Journal of Clinical Nutrition 111.6 (2020): 1214-1225.