Na rozwój raka pęcherza moczowego, podobnie jak innych nowotworów wpływ mają zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i czynniki środowiskowe. W przypadku nowotworu pęcherza moczowego związek między czynnikami środowiskowymi a zapadalnością jest jednak bardziej wyraźny niż w innych chorobach nowotworowych. Największym czynnikiem ryzyka jest palenie papierosów, ale zagrożone są również osoby narażone na inne czynniki chemiczne.
Rak pęcherza a palenie papierosów
Palenie tytoniu jest najlepiej udowodnionym czynnikiem ryzyka raka pęcherza moczowego. Ok. 50% zachorowań na ten typ nowotworu jest spowodowane właśnie paleniem tytoniu (papierosów, cygar lub fajek).
Ryzyko zachorowania u osób palących jest 3,3-krotnie wyższe niż u osób niepalących, a w przypadku raka przejściowokomórkowego (najczęstszy rodzaj nowotworu pęcherza) ryzyko jest nawet 4-krotnie wyższe. Do grup ryzyka zaliczani są także bierni palacze, jednak w tym przypadku konieczne są dalsze badania określające ryzyko zachorowania.
Dym tytoniowy zawiera ok. 60 rakotwórczych substancji, wywołujących mutacje genetyczne (m.in. uszkadzają mechanizmy naprawy DNA). Poza bezpośrednim wpływem palenia tytoniu, palacze są również bardziej narażeni na inne toksyny środowiskowe, ponieważ substancje zawarte w dymie upośledzają mechanizmy odpowiedzialne za eliminację toksyn.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Znaczenie mają również predyspozycje genetyczne. Osoby, które mają zmiany w genach odpowiedzialnych za detoksykację lub procesy naprawcze DNA, i jednocześnie palą papierosy są szczególnie narażone na rozwój raka pęcherza moczowego.
U osób, które rzucą palenie ryzyko raka pęcherza moczowego spada o 30% przez kilka kolejnych lat, jednak nawet po 20 latach od zaprzestania palenia ryzyko może być większe, niż u tych, którzy nigdy nie palili. Dlatego najlepiej w ogóle nie zaczynać palić. Jednocześnie lepiej rzucić późno niż wcale. Zaprzestanie palenia zmniejsza też ryzyko nawrotów i progresji u pacjentów, u których nowotwór już wystąpił.
Rak pęcherza a aminy aromatyczne
Aminy aromatyczne to grupa związków, na które szczególnie narażone są osoby pracujące w przemyśle (przemysł farbiarski, gumowy, skórzany, tekstylny). Jedna z amin aromatycznych – anilina, stosowana jest do produkcji barwników azowych, wykorzystywanych również w produkcji żywności.
Już pod koniec XIX wieku zauważono związek między rakiem pęcherza a narażeniem na anilinę w przemyśle barwników, a w latach 50. XX wieku wykazano, że u pracowników produkujących barwniki, którzy mieli styczność z barwnikami przez skórę, ryzyko zgonu z powodu raka pęcherza moczowego jest 30-krotnie wyższe niż w populacji ogólnej.
Rak pęcherza a związki WWA
WWA czyli wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne powstają najczęściej podczas niepełnego spalania związków organicznych. Obecne są w spalinach samochodowych, w plastikowych i gumowych produktach oraz w gotowanym mięsie.
Wiele badań udowodniło związek ekspozycji na WWA z rakiem płuc i skóry, ale niektóre dane wskazują też na związek z rakiem pęcherza moczowego. Osoby narażone na wpływ WWA (np. kierowcy ciężarówek, zatrudnieni przy pracach asfaltowych, dachowych, przy produkcji aluminium) chorują na raka pęcherza moczowego 1,2 – 2,3 razy częściej niż populacja ogólna.
Rak pęcherza a nitrozoaminy
Nitrozoaminy mogą powstawać w żołądku przy podwyższonej wartości pH (3–5), przy obecności środków konserwujących, takich jak azotyny lub azotany. Łatwo ulegają przekształceniu do kationu nitreniowego, który ma właściwości rakotwórcze.
Rak pęcherza a związki arsenu i kadmu
W latach 60. XX wieku w Tajwanie doszło do skażenia wody pitnej związkami arsenu. 20 lat później notowano 10-krotny wzrost zachorowań na raka pęcherza moczowego wśród mieszkańców, którzy spożywali zanieczyszczoną wodę. Badania wykazały, że czynnikiem ryzyka raka pęcherza jest stężenie arsenu w wodzie pitnej powyżej 0,2 mg/l.
Większą częstość zachorowania na raka pęcherza zaobserwowano też w Hiszpanii wśród osób mieszkających w bliskiej odległości od elektrowni i spalarni oraz w Belgii wśrod mieszkańców terenów zanieczyszczonych kadmem.
Rak pęcherza a leki
Rak pęcherza moczowego może być wywołany również zażywaniem niektórych leków. Wykazano silny związek między rakiem pęcherza a chlornafazyną, obecnie wycofaną z użycia a kiedyś stosowaną m.in. w leczeniu chłoniaka Hodgkina.
Na rozwój raka pęcherza moczowego może wpływać również metenamina, stosowana w infekcjach dróg moczowych, cyklofosfamid i izofosfamid stosowane w chemioterapii nowotworów oraz leki przeciwcukrzycowe z grupy pochodnych tiazolidynodionu (pioglitazon i rozyglitazon).
Ryzyko rozwoju raka pęcherza zwiększa też zażywanie rośliny Aristolochia fangchi, która zawarta jest w niektórych chińskich tabletkach na odchudzanie.
Rak pęcherza a pestycydy
Spośród pestycydów ryzyko rozwoju raka pęcherza moczowego zwiększa diuron oraz pestycydy chloroorganiczne (m.in. DDT, wycofany z rynku). W przypadku tych drugich duże znaczenie ma interakcja gen-środowisko. Najbardziej narażone na ryzyko zachorowania są osoby, które wystawione były na wpływ pestycydów chloroorganicznych a jednocześnie mają tzw. genotyp zerowy GSTM1.
Rak pęcherza moczowego, podobnie jak inne typy nowotworów nie zawsze jest możliwy do uniknięcia. Warto jednak pamiętać, jakie czynniki mogą zwiększyć ryzyko jego wystąpienia i starać się ich unikać.
Autor: Maja Kochanowska
Źródło: Długosz A., Gąsior J., Guzik A. (2015). Wpływ czynników środowiskowych na rozwój raka pęcherza moczowego. Journal of Oncology, 65 (1), 35–41.
