Rak gruczołu krokowego (prostaty)

Rak gruczołu krokowego jest w Polsce drugim co do częstości występowania, po raku płuca, nowotworem u mężczyzn. Ponadto szacuje się, że każdego roku diagnozuje się o 2-2,5% więcej zachorowań w porównaniu do poprzedniego. Może mieć to związek m.in. z wydłużeniem średniej długości życia. Im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym większe są szanse na podjęcie skutecznego leczenia i to z wykorzystaniem mniej radykalnych metod.

Rak prostaty – co to jest?

Rak prostaty jest nowotworem złośliwym dotykającym mężczyzn. Rozwija się w prostacie (inaczej sterczu lub gruczole krokowym), która zlokalizowana jest w miednicy, w pobliżu pęcherza moczowego. Najczęściej chorobę diagnozuje się u pacjentów powyżej 50. roku życia, a zwłaszcza między 60. a 70. rokiem życia. U młodszych mężczyzn rak prostaty występuje rzadko – w ich przypadku często jest bardziej agresywny i przebiega gwałtowniej.

Wyróżnia się cztery kliniczne postacie tego nowotworu:

1. Wykryta przypadkowo – choroba zostaje zdiagnozowana u pacjenta, u którego nie była ona podejrzewana.
2. Ukryta – rak zostaje zdiagnozowany na skutek poszukiwań pierwotnego ogniska nowotworowego. Chory nie ma wyczuwalnych palpacyjnie zmian prostaty, a występujące u niego dolegliwości są wywołane przez przerzuty odległe.
3. Utajona – pacjent nie zgłasza dolegliwości, ale guz zostaje wykryty w badaniu per rectum (przez odbytnicę).
4. Jawna – chory odczuwa objawy, a w badaniu per rectum lekarz wyczuwa guz stercza.

Najczęściej występuje rak gruczołowy, w 99% przypadków tzw. typ zrazikowy. Do pozostałych należą nowotwory: przewodowy, drobnokomórkowy, gruczołowo-płaskonabłonkowy, śluzotwórczy, sygnetowatokomórkowy – wiążą się one zwykle ze złymi rokowaniami.

Prostata to nieparzysty męski narząd, czynnościowo zaliczany do układu płciowego. W większości gruczoł krokowy zbudowany jest z miąższu gruczołowego. Odpowiada za produkowanie wydzieliny stanowiącej nośnik dla plemników – jest mętna i ma białawy odcień, a do tego charakterystyczny zapach. Płyn ten wydobywa się podczas szczytowania przy stosunku płciowym.

Przyczyny raka prostaty

Dokładne przyczyny raka gruczołu krokowego nie zostały poznane, jednak udało się wyróżnić czynniki zwiększające ryzyko jego rozwoju. Są to:

• wiek – choroba dotyka przede wszystkim mężczyzn powyżej 50. roku życia,
• otyłość i nadwaga,
• palenie papierosów,
• spożywanie dużej ilości mięsa i tłuszczów nasyconych,
• wysoki poziom testosteronu.

Poza wymienionymi czynnikami środowiskowymi istnieją też czynniki genetyczne. Rak prostaty pojawia się m.in. w rodzinach, w których występuje mutacja genu BRCA (związana także ze wzrostem ryzyka rozwoju raka piersi i jajnika u kobiet).

Rak prostaty – objawy

Obecnie większość raków gruczołu krokowego wykrywana jest w stadium bezobjawowym. U osób powyżej 50. roku życia zaleca się wykonywanie raz w roku badania per rectum (przez odbytnicę). Nieprawidłowy wynik jest bezwzględnym wskazaniem do wykonania USG przezodbytniczo i biopsji gruczołu krokowego. Chorzy są także diagnozowani w związku z podwyższonym stężeniem PSA (to swoisty antygen sterczowy, czyli glikoproteina produkowana przez komórki nabłonka gruczołowego stercza) lub trafiają do urologa z powodu objawów łagodnego przerostu gruczołu krokowego. W przypadku rozwoju nowotworu mogą, podobnie jak w przeroście gruczołu krokowego, pojawić się dolegliwości związane z oddawaniem moczu, np. trudności w opróżnianiu pęcherza czy częstomocz.

W nowotworach zaawansowanych mogą pojawiać się bóle podbrzusza czy zaburzenia oddawania moczu i stolca. Zajęcie węzłów chłonnych może prowadzić do (zwykle jednostronnego) obrzęku kończyny dolnej i/lub genitaliów.

Każdy mężczyzna powinien przede wszystkim obserwować siebie. Jeśli zauważy jakiekolwiek problemy związane z oddawaniem moczu, powinien bezwzględnie powiedzieć o nich lekarzowi! Prawdopodobnie skieruje on wówczas pacjenta na diagnostykę, która będzie obejmowała także oznaczenie antygenu PSA.

Ok. 5-10% raków gruczołu krokowego wykrywanych jest w stadium zaawansowanych. Ponieważ nowotwór ten początkowo powoduje przerzuty głównie do kości, to mogą pojawić się dolegliwości ze strony układu kostnego, takie jak ból, rzadziej złamania.

Diagnostyka raka prostaty

W diagnostyce nowotworu stercza bardzo pomocne jest badanie przez odbytnicę, czyli per rectum. Lekarz ocenia wówczas gruczoł i sprawdza, czy ma guzkową, nierówną powierzchnię – jeśli tak, może to wskazywać na rozwijającego się raka. Inne wykorzystywane badania to:

• Ocena stężenia PSA – u większości pacjentów stężenie swoistego antygenu sterczowego jest zwiększone, choć zdarzają się wyjątki. Niemniej trzeba pamiętać, że podobna sytuacja dotyczy też innych chorób gruczołu krokowego.
• TRUS – inaczej ultrasonografia przezodbytnicza, pozwala na ewentualne uwidocznienie guzów.  Umożliwia ona również uwidocznienie wewnętrznej struktury oraz granicy gruczołu.
• Biopsja – może być gruboigłowa lub cienkoigłowa, najczęściej jest wykonywana przezodbytniczo. Pozwala na potwierdzenie obecności komórek nowotworowych w obrębie prostaty.
• Tomografia komputerowa – dotyczy okolicy miednicy i jamy brzusznej, pozwala na ocenę węzłów chłonnych, kości miednicy, narządów zlokalizowanych w tym obrębie oraz części kręgosłupa. Badanie nie jest stosowane rutynowo, ponieważ nie daje możliwości precyzyjnej oceny zaawansowania choroby, a jej czułość w wykryciu zmienionych chorobowo węzłów chłonnych to ok. 50-60%.
• Scyntygrafia – pozwala na ocenę układu kostnego, wykonuje się ją w sytuacji, kiedy pacjent zgłasza objawy typowe dla przerzutów kostnych.

Metody leczenia

Są trzy główne metody leczenia raka gruczołu krokowego, którymi są: operacja, radioterapia, a także chemioterapia lub terapia hormonalna (leczenie systemowe). Ta pierwsza, polegająca na usunięciu prostaty, może odbywać się w sposób klasyczny (dojściem załonowym), laparoskopowo bądź przy użyciu chirurgii robotowej. Nie jest to metoda zalecana w przypadku pacjentów w podeszłym wieku i tych, u których guz przekracza anatomiczne granice gruczołu krokowego.

Operacja i radioterapia zaliczane są do tzw. leczenia radykalnego. Ta druga znajduje zastosowanie także w przypadku bardziej zaawansowanej choroby, ale bez istniejących przerzutów odległych. Najczęściej napromienianie odbywa się z wykorzystaniem zewnętrznych źródeł energii, to teleradioterapia. Istnieje jednak również możliwość zastosowania brachyterapii, która polega na wprowadzeniu promieniotwórczych źródeł bezpośrednio do obrębu guza.

W sposób radykalny nie można wyleczyć nowotworu naciekającego i z przerzutami. Wówczas pacjent poddawany jest:

• Hormonoterapii – komórki nowotworu stercza przeważnie pobudza się poprzez testosteron. Leczenie polega na zmniejszaniu jego wpływu na chorobę, co można osiągnąć na kilka sposobów. Może to być obustronne usunięcie jąder lub zażywanie odpowiednich leków, to tzw. blokada androgenowa.
• Chemioterapii – stosuje się leki, które ograniczają dalszy rozwój choroby i jej agresywność. To jeden ze sposobów paliatywnego leczenia. Można go rozważyć u chorych, u których nie pojawiają się efekty przy stosowaniu innych metod paliatywnych, a przy tym są w stosunkowo dobrej kondycji zdrowotnej i nie mają obciążeń w obrębie układu krwiotwórczego, krążenia czy wątroby i nerek.

Rak prostaty – rokowania

Tak jak i w pozostałych chorobach nowotworowych, na rokowania duży wpływ ma moment rozpoznania raka. Niemniej trzeba podkreślić, że są one stosunkowo dobre. Obecnie odsetek 5-letnich przeżyć wynosi w Polsce ok. 67%.

Warto podjąć kroki w celu zapobiegania rozwojowi raka gruczołu krokowego. Najistotniejszy wpływ na to ma dieta ubogotłuszczowa i bogata w produkty roślinne. Mężczyźni powinni również pamiętać o systematycznym wykonywaniu badań profilaktycznych po ukończeniu 50. roku życia.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia

Źródła:

• https://journals.viamedica.pl/oncology_in_clinical_practice/article/viewFile/9349/7966
• https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/100849,rak-gruczolu-krokowego
• https://www.termedia.pl/Journal/-3/pdf-17678-20?filename=Radioterapia%20raka%20gruczo%C5%82u.pdf
• https://fizjoterapeuty.pl/anatomia/prostata.html
• https://www.termedia.pl/Prostate-carcinoma,3,38,1,1.html