Immunoterapia w leczeniu nowotworów jako ważny trend w onkologii

Układ immunologiczny (odpornościowy) chroni przed szeregiem zagrożeń zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Bez niego nikt nie byłby w stanie przetrwać. Potrafi skutecznie walczyć ze złośliwymi komórkami, które atakują organizm. W procesie onkogenezy, czyli powstawania nowotworu w komórkach guza dochodzi do kumulacji licznych mutacji, tak zwanych błędów w DNA. Układ odpornościowy musi poradzić sobie również z takimi komórkami.

Immunoterapia jest bardzo ciekawym obszarem do prowadzenia badań nad nowotworami. Obecnie wielu lekarzy, naukowców prowadzi badania nad sposobami stosowania immunoterapi w leczeniu nowotworów. Jest to bardzo ważny trend w onkologii, który z pewnością zdominuje leczenie chorób nowotworowych.

Należy zwrócić szczególną uwagę, iż immunoterapia nowotworów uważana jest za jedną z najlepszych strategii terapeutycznych w onkologii.

Poniżej omówiono najczęściej wykorzystywane metody immunoterapi nowotworów.

Przeciwciała monoklonalne

Przeciwciała monoklonalne (mAbs – od angielskiego monoclonal antibody) to przeciwciała (rodzaj białek, które łączą się z innymi białkami, zwanymi antygenami), które stymulują odpowiedź immunologiczną przeciw nowotworowi i jednocześnie doprowadzają lek do komórek nowotworowych. Stosowanie przeciwciał monoklonalnych jest jedną z najczęstszych metod immunoterapii nowotworów, jednak naukowcy wciąż rozwijają tę metodę. Jedną z jej wad jest to, że układ odpornościowy może zareagować przeciwko mAbs i doprowadzić do ich zniszczenia albo uciążliwych skutków ubocznych terapii. Dlatego rozwijane są nowe formy przeciwciał monoklonalnych, które rzadziej wywołują niechciane reakcje układu immunologicznego. Naukowcy próbują też łączyć dwie części przeciwciał monoklonalnych, a także sprawdzają czy zastosowanie tylko części przeciwciała doprowadzi do lepszych rezultatów terapii

Lekami opartymi na przeciwciałach monoklonalnych są m.in. lek na chłoniaka Hodgkina Adcetris (brentuximab vedotin) i Kadcyla (ado-trastuzumab emtansine) na raka piersi.

Zabiegi ukierunkowane na punkty kontrolne układu immunologicznego

Układ odpornościowy ma białka kontrolne (takie jak PD-1 i CTLA-4), które pomagają powstrzymać go przed atakowaniem innych komórek w ciele. Komórki nowotworowe często korzystają z tych punktów kontrolnych, co sprawia, że układ odpornościowy ich „nie widzi”. Celowanie w punkty kontrolne szybko staje się ważną częścią leczenia niektórych nowotworów, między innymi czerniaka i niedrobnokomórkowego raka płuc. Na chwilę obecną zatwierdzonych zostało kilka metod leczenia, nad pozostałymi przeprowadzane są badania kliniczne. Pozostałe badania dotyczą łączenia inhibitorów punktów kontrolnych z innymi rodzajami leków stosowanych w leczeniu nowotworów.

Do leków, które działają na białka PD-1 lub CTLA-4 należą m.in. Opdivo (niwolumab) oraz Yervoy (ipilimumab). Leki te są rodzajem przeciwciał monoklonalnych.

Wirusy onkolityczne

Są to wirusy, które zabijają komórki nowotworowe. Rozprzestrzeniają się wyłącznie w tkance nowotworowej. Dzięki temu tkanki zdrowe pozostają nienaruszone. Cechują się również bardzo dużą efektywnością. Zdarza się jednak, że wirusy onkolityczne mogą mieć pewne trudności aby dotrzeć do komórki nowotworowej i ją zainfekować. Dzieje się tak dlatego, że po drodze muszą zmierzyć się i pokonać naturalne mechanizmy. Terapia wirusami onkolitycznymi musi być prowadzona w taki sposób aby wirusy te dotarły do komórek nowotworowych zanim rozpozna je i zniszczy sprawnie działający układ immunologiczny.

Nowsze szczepionki na raka

Szczepionka to preparat zawierający antygen. Antygen ten najczęściej pochodzi z mikroorganizmów lub komórek nowotworowych i indukuje on specyficzną odpowiedź immunologiczną, skierowaną przeciwko określonemu antygenowi. Wyróżnia się dwa typy szczepionek przeciwnowotworowych: profilaktyczne (np. szczepionka przeciwko wirusowi HPV, który wywołuje m.in. raka szyjki macicy) i terapeutyczne.

Szczepionki terapeutyczne podaje się osobom, które już zachorowały na nowotwór. Tworzy się je z zabitych komórek nowotworowych pobranych od pacjenta albo z samych antygenów. Prowadzone są też badania nad zastosowaniem tzw. komórek dendrytycznych (rodzaj komórek układu odpornościowego). Lek Provenge (sipuleucel-T) na raka prostaty (zarejestrowany tylko w USA) oparty jest właśnie na komórkach dendrytycznych.

Szczepionki obecnie nie są jeszcze głównym rodzajem leczenia raka, a szkoda. Naukowcy próbowali opracować szczepionki, aby walczyć z rakiem od dziesięcioleci, ale okazało się to trudniejsze, niż początkowo sądzono, ponieważ układ odpornościowy jest bardzo złożony. Poza tym komórki nowotworowe mają różne sposoby unikania układu odpornościowego. Utrudnia to wtedy stworzenie odpowiedniej szczepionki.

Do najbardziej powszechnych nowotworów, w których prowadzone są badania nad szczepionkami zalicza się:

• guzy mózgu (zwłaszcza glioblastoma – glejak)
• rak piersi
• rak szyjki macicy
• rak jelita grubego
• rak nerki
• rak płuc
• chłoniak
• czerniak
• rak trzustki
• rak prostaty

Terapia komórkami CAR-T (komórki T z chimerycznymi receptorami antygenu)

Jest to obiecujący nowy sposób na uzyskanie komórek odpornościowych zwanych komórkami (limfocytami) T, które odpowiednio zmodyfikowane, będą walczyć z nowotworem. W tej technice limfocyty T są usuwane z krwi pacjenta i genetycznie zmieniane w laboratorium, aby mieć specyficzne receptory antygenu (nazywane chimerycznymi receptorami antygenu lub CAR) na ich powierzchni. Receptory te przyłączają się do białek na powierzchni komórek rakowych. Komórki T są następnie mnożone w laboratorium i oddawane pacjentowi, gdzie mogą teraz wyszukiwać komórki rakowe i przeprowadzać precyzyjny atak przeciwko nim.

Metodą tą można już leczyć pewne typy białaczek i chłoniaków: lek Kymriah (tisagenlecleucel) oraz Yescarta (axicabtagene ciloleucel).

Autor: Agata Ernst

• What’s new in cancer immunotherapy research?
• M. Ząbek. Nowoczesne leki onkologiczne. Laboratorium, 2007, 10, 38-40.
• K. Sosińska-Mielcarek, J. Jassem. Przeciwciała monoklonalne w leczeniu nowotworów litych. Onkologia w praktyce klinicznej, 2005, 1, 4, 225-232.
• H.P. Rang, M.M. Dale, J.M. Ritter. Farmakologia kliniczna, Redakcja naukowa wydania polskiego – prof. M. Wielgosz, Lublin 2001
• Drug Reference | CancerQuest
• Europejska Agencja Leków
• Zastosowanie wirusów onkolitycznych w terapii przeciwnowotworowej
• NCI’s Role in Immunotherapy Research
• What is immunotherapy