Rak pęcherza moczowego

Jednym z najczęściej rozwijających się u ludzi nowotworów złośliwych jest rak pęcherza moczowego, który dotyka przede wszystkim osoby starsze. Ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem i znacznie częściej choroba ta rozpoznawana jest u mężczyzn niż u kobiet. Ostatnie dziesięciolecie wykazało duży wzrost liczby pacjentów onkologicznych zmagających się z tym rodzajem nowotworu. Jakie są objawy raka pęcherza moczowego i jak przebiega jego leczenie?

Rak pęcherza moczowego — co to jest?

Wśród nowotworów złośliwych rak pęcherza moczowego jest jednym z najczęściej występujących. Ryzyko rozwoju wzrasta wraz z wiekiem, a najwyższe staje się po 70. roku życia. Na nowotwór pęcherza moczowego częściej chorują mężczyźni — zachorowalność w tej grupie jest prawie czterokrotnie wyższa niż wśród kobiet. Średnio co roku odnotowuje się ok. 7500 przypadków, a jak podaje Krajowy Rejestr Nowotworów 75-85% to guzy nienaciekające, w których rak ograniczony jest jedynie do pęcherza moczowego.

Pęcherz to część całego układu moczowego, a jego zadaniem jest gromadzenie moczu. Zbudowany jest on z kilku warstw:

• błony śluzowej z tkanką podśluzową,
• błony mięśniowej,
• błony zewnętrznej.

W przypadku pęcherza moczowego prawie 90% wszystkich nowotworów złośliwych wywodzi się z nabłonka przejściowego (rak przejściowonabłonkowy). Obecnie te zmiany chorobowe określa się terminem „rak urotelialny” (ang. urothelial neoplasms). Znacznie rzadziej występują również nowotwory gruczołowe, płaskonabłonkowe (ok. 5%), mięsaki, drobnokomórkowe czy pierwotne chłoniaki.

W momencie rozpoznania rak pęcherza moczowego może mieć postać:

• nieinwazyjną — nie nacieka on błon mięśniowych pęcherza, stanowi większość diagnozowanych przypadków,
• inwazyjną — rak nacieka błony mięśniowe pęcherza.

Znajdujące się w pęcherzu moczowym komórki mogą dawać przerzuty do innych narządów, w tym wątroby czy płuc oraz do kości. Nawet formy nieinwazyjne po ok. 5 latach od wykrycia mogą przechodzić w formę inwazyjną (zdarza się to nawet w ok. 40% przypadków).

Przyczyny raka pęcherza moczowego

Wśród przyczyn rozwoju raka pęcherza moczowego wyróżnia się przede wszystkim czynniki zewnętrzne. Są to:

1. Palenie papierosów — nikotynizm uznaje się za jeden z najważniejszych czynników. Przeprowadzone badania potwierdzają związek między paleniem tytoniu a rozwojem nowotworu pęcherza moczowego (palenie bywa przyczyną aż 50% zachorowań). 
2. Czynniki zawodowe — praca w gałęziach przemysłu, w których pracownicy narażeni są na kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi, jak aminy aromatyczne, smoła węglowa, WWA, barwniki anilinowe czy niektóre metale (arsen, nikiel itp.).
3. Czynniki środowiskowe — zanieczyszczona żywność, np. produkowana w bliskim sąsiedztwie hut miedzi.
4. Przewlekłe i nawracające stany zapalne pęcherza moczowego.
5. Uwarunkowania genetyczne — przede wszystkim nieprawidłowości w protoonkogenach RAS, MYC oraz TP53.

Należy pamiętać, że powyższe czynniki zwiększają ryzyko zachorowania, ale ich brak nie oznacza całkowitej odporności na zachorowanie. 

Rak pęcherza moczowego — objawy

Objawy rozwoju nowotworu pęcherza moczowego bywają mylone z symptomami infekcji tego narządu. Do najczęstszych niepokojących sygnałów należą:

• krwiomocz,
• uczucie parcia na pęcherz moczowy, czasem towarzyszące nieskutecznej próbie oddania moczu,
• ból podczas oddawania moczu, zlokalizowany w okolicy lędźwi i łona,
• częstomocz,
• mogą pojawić się obrzęki regionalnych węzłów chłonnych.

W późniejszym stadium rozwoju raka może pojawić się ból w okolicach miednicy oraz pachwin, obrzęk kończyn dolnych lub bóle kostne.

Diagnostyka raka pęcherza moczowego

Pojawienie się któregokolwiek z wymienionych wyżej objawów powinno być sygnałem do przeprowadzenia diagnostyki. Rozpoczyna się ją zwykle od podstawowych badań, takich jak:

• badanie ogólne moczu, w tym posiew w kierunku rozpoznania chorób infekcyjnych,
• badanie USG dróg moczowych,
• cystoskopia — wzrokowa ocena pęcherza poprzez wprowadzenie wziernika cewką moczową, może być wykonane w znieczuleniu miejscowym.

W przypadku rozpoznania zmiany w obrębie pęcherza moczowego często lekarz decyduje się na pobranie próbki w celu przeprowadzenia biopsji. Dodatkowe badania w diagnostyce nowotworu pęcherza moczowego obejmują również:

• badanie cytologiczne moczu, rzadziej oznaczanie markerów surowiczych,
• badanie urograficzne — RTG jamy brzusznej,
• tomografia komputerowa,
• scyntygrafia w przypadku bólów kostnych.

Przeprowadzone badania w przypadku rozpoznania zmiany nowotworowej pozwalają określić stopień zaawansowania:

1. Stopień 0 – komórki raka na powierzchni nabłonka, nie naciekają.
2. Stopień 1 – komórki naciekają tkankę łączną, ale nie błonę mięśniową.
3. Stopień 2 – guz nacieka błonę mięśniową, ale nie ma przerzutów.
4. Stopień 3 – guz nacieka na okoliczne tkanki.
5. Stopień 4 – pojawiają się odległe przerzuty.

W oparciu o stopień zaawansowania podejmowane są odpowiednie metody leczenia.

Metody leczenia

W zależności od lokalizacji guza oraz jego rodzaju (stopnia zaawansowania), jego złośliwości oraz przerzutów, a także wieku i dyspozycji pacjenta, wybiera się jedną z dostępnych metod leczenia — operacja, radioterapia, immunoterapia lub chemioterapia.

Leczenie chirurgiczne może przebiegać na dwa sposoby. Metoda przezcewkowa (TURT lub TURBT — przezcewkowa resekcja guza pęcherza moczowego) wykonywana jest zwykle w znieczuleniu ogólnym przy użyciu resektoskopu. Wykorzystuje się ją w przypadku raka brodawczakowatego (stopień zaawansowania Ta, Tis, T1 i T2) jako jedyny sposób leczenia lub jako leczenie paliatywne.

Cystektomia to druga z metod leczenia chirurgicznego, która polega na wycięciu całego pęcherza moczowego (rzadziej jego fragmentu). Stosuje się ją w przypadku zaawansowanych stadiów raka o wysokim stopniu złośliwości. Po takim zabiegu wykonuje się również urostomię, aby umożliwić odprowadzanie moczu z organizmu. To chirurgiczne stworzenie połączenia (przetoki) między drogami moczowymi a powierzchnią ciała z pominięciem cewki moczowej.

W razie przeciwwskazań lub braku zgody na przeprowadzenie cystektomii wykorzystuje się radioterapię. Można ją stosować także po zabiegu TURBT oraz gdy rak nacieka na warstwę mięśniową.

Chemioterapia jest leczeniem paliatywnym lub łączy się ją z innymi metodami. Zwykle stosuje się ją przed operacją, aby zmniejszyć rozmiar guza lub zniwelować wznowy pooperacyjne.

Wśród innych, mniej popularnych metod leczenia można znaleźć także:

• immunoterapię,
• leczenie celowane,
• leczenie paliatywne,

Rak pęcherza moczowego — rokowania

Choć śmiertelność w przypadku zachorowania na raka pęcherza moczowego jest w Polsce wyższa niż średnia w UE, rokowania w przypadku nowotworów, które nie naciekają i mają niski stopień złośliwości, są dobre. 

U pacjentów, u których wykryto raka naciekającego, rokowania są uzależnione od stopnia zaawansowania. W przypadku nowotworów wymagających usunięcia narządu szansa na 5-letnie przeżycie to 20%, jednak przy stopniach zaawansowania Ta, Tis oraz T1 jest to już 70%.

Szacuje się, że liczba osób chorujących na raka pęcherza moczowego wzrośnie pod koniec dekady do prawie 11 tysięcy miesięcznie. Warto jednak pamiętać, że zmiana szkodliwych nawyków oraz profilaktyczne badania mogą pomóc rozpoznać chorobę we wczesnym stadium.

Autor: Fundacja Onkologiczna — Alivia

Źródła:

• https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/161892,nowotwory-zlosliwe-pecherza-moczowego
• https://pulsmedycyny.pl/rak-pecherza-moczowego-jak-zoptymalizowac-efektywnosc-diagnostyki-i-leczenia-1153173
• http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2014/09/pnm_2012_311-319.pdf
• https://bibliotekanauki.pl/articles/1032741
• https://journals.viamedica.pl/biuletyn_pto/article/view/56995
• https://www.programedukacjionkologicznej.pl/uploads/42_2021_PEO_CWW_rak_pecherza.pdf