Wśród wszystkich nowotworów złośliwych tym najczęściej występującym u kobiet na całym świecie jest rak piersi. Liczba zachorowań wciąż rośnie, także w Polsce. Trudno wskazać jedną bezpośrednią przyczynę rozwoju choroby, ponieważ w tej kwestii istnieje kilka (dobrze nam znanych) czynników, które mają fundamentalne znaczenie. Jakie są objawy raka piersi i jak wygląda leczenie?
Rak piersi – jak często i co to jest?
Statystyki nie pozostawiają złudzeń. Rak piersi to nie tylko najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet (co 8 kobieta na świecie zachoruje), ale również druga tuż po raku płuca przyczyna zgonów w tej grupie. W Polsce rocznie wykrywa się ponad 20 000 przypadków tego nowotworu. Należy przy tym podkreślić, że choroba ta jest diagnozowana także u mężczyzn – wyraźnie rzadziej, bo co roku jest to ok. 140 przypadków. Jak pokazują dane gromadzone przez IARC (Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem), najwyższy wskaźnik zachorowalności na nowotwór złośliwy piersi występuje w krajach Europy oraz w Ameryce Północnej. Niemniej w innych państwach, określanych mianem niskich i średnich dochodów, również odnotowuje się wzrost zachorowalności.
Kobiece piersi (gruczoły piersiowe) to parzysty narząd mający stożkowaty lub okrągły kształt. Na szczycie narządów znajduje się kompleks brodawka-otoczka potocznie nazywany brodawką sutkową lub sutkiem. U mężczyzn piersi są w stanie nierozwiniętym. Na budowę piersi składają się:
- naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy,
- tkanka łączna,
- podskórna, międzygruczołowa oraz zagruczołowa tkanka tłuszczowa,
- tkanka gruczołowa.
Nowotwór piersi najczęściej wywodzi się z przewodów mlecznych, choć może rozwinąć się także ze zrazików, czyli płatów tworzących gruczoł piersiowy (jest ich 15-20). Są też przypadki, gdy zlokalizowany jest on w tkance mięśniowej lub innej wchodzącej w skład budowy tego narządu.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Według obowiązującej klasyfikacji WHO, której aktualizacja ukazała się w 2019 roku, zmiany rozrostowe piersi dzieli się na kilka kategorii. Wśród nich znajdują się m.in.:
- gruczolaki,
- gruczolistość oraz łagodne zmiany stwardniające,
- łagodne nabłonkowe proliferacje oraz prekursory,
- nowotwory brodawkowate,
- guzy nabłonkowo-mięśniowonabłonkowe,
- nienaciekająca neoplazja zrazikowa,
- naciekający rak piersi,
- DCIS (rak przewodowy in situ),
- nowotwory neuroendokrynne,
- nowotwory rzadkie oraz typu gruczołu ślinowego.
Przyczyny raka piersi
Wyróżnia się czynniki, które zwiększają ryzyko raka piersi. Należą do nich przede wszystkim:
- Wiek – zachorowania najczęściej dotyczą osób po 50. roku życia.
- Płeć – jest to choroba diagnozowana głównie u kobiet.
- Czynniki hormonalne – długa ekspozycja na kobiece hormony – estrogeny, te produkowane przez organizm, czyli mowa tu o sytuacji wczesnego wieku pierwszej miesiączki i późnym ostatniej, ale również gdy pierwsza ciąża jest po 35 roku życia lub gdy sztuczne estrogeny są dostarczone do organizmu, czyli w przypadku stosowania hormonalnej terapii zastępczej. Dane dotyczące doustnej antykoncepcji hormonalnej są niejednoznaczne.
- Obciążenia genetyczne – dotyczy szczególnie mutacji w genach BRCA1/2, która zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi do ponad 80%.
- Styl życia – ma olbrzymi wpływ na rozwój raka piersi. Istnieją przekonujące dowody na to, że w grupie osób spożywających alkohol i z nadwagą rak piersi występuję częściej. A szeroko rozumiana zdrowa dieta redukuje ryzyko choroby.
- Gęstość tkanki gruczołowej – tzw. gęsta tkanka gruczołowa zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu.
- Obecność niektórych łagodnych zmian w piersiach.
Warto pamiętać, że nawet jeśli u danej osoby nie występują wymienione wyżej czynniki, nie oznacza to, że na pewno nie zachoruje.
Rak piersi – objawy
Zwykle nowotwór złośliwy piersi bardzo długo nie daje charakterystycznych objawów. Z tego powodu bardzo ważną rolę odgrywa profilaktyka czyli badania obrazowe piersi, jak mammografia czy USG, a w pewnych sytuacjach rezonans magnetyczny piersi. Samobadanie piersi jest przejawem świadomości zdrowotnej, ale nie zwalnia z wykonania badań obrazowych, ponieważ nie jest to formą profilaktyki. W początkowym stadium rozwój choroby przebiega bezobjawowo, dlatego u chorych niewykonujących badań profilaktycznych jest on wykrywany w późniejszym stopniu zaawansowania.
Jednym z głównych objawów raka piersi jest twardy guzek, który można z łatwością wyczuć palcami. Może być on niebolesny, a zwykle znajduje się w górnej bocznej części gruczołu piersiowego (a więc w górnym zewnętrznym kwadrancie). Pozostałe symptomy to:
- zmiana napięcia skóry, obrysu, kształtu, wielkości piersi,
- owrzodzenie lub wciągnięcie brodawki,
- asymetria piersi,
- powiększone pachowe węzły chłonne, a później też szyjno-nadobojczykowe,
- obrzęk kończyny górnej,
- pieczenie, świąd brodawki,
- stan zapalny piersi, czyli rozlane zaczerwienienie skóry i jej wzmożona temperatura/ciepłota
- zmiany w obrębie skóry piersi lub brodawki przypominające niewielkie dołeczki, drobne zagłębienia(tzw. skórka pomarańczy).
Należy też wspomnieć, że pojawienie tych objawów może powodować wystąpienie kolejnych tzw. objawów związanych z psychiką. W przypadku rozpoznania nowotworu pojawia się lęk, zaburzenia nastroju, obniżenie samooceny czy epizody depresyjne.
Diagnostyka raka piersi – co warto wiedzieć?
Diagnostyka w nowotworach złośliwych piersi obejmuje przede wszystkim badania obrazowe, takie jak:
- mammografia i USG z oceną dołów pachowych
Jeżeli w trakcie badań obrazowych zostanie wykryta zmiana budząca podejrzenie zmiany nowotworowej, kolejnym krokiem jest biopsja, która może być:
- cienkoigłowa,
- gruboigłowa,
- chirurgiczna
Wszystkie biopsje są procedurami ambulatoryjnym, jak sama nazwa wskazuje cienko- i gruboigłowa pobiera wycinek zmiany podejrzanej z pomocą igły, a chirurgiczna – skalpela chirurgicznego.
Dodatkowo lekarz może skierować na:
- RTG lub TK klatki piersiowej,
- USG lub TK jamy brzusznej,
- TK mózgowia,
- PET-TK.
Dobór badań zależy od zgłaszanych dolegliwości, zaawansowania guza pierwotnego i tzw. biologii raka.
Markery nowotworowe nie mają istotnego znaczenia w diagnostyce i nie są pomocne w postawieniu diagnozy.
Warto wykonać również pełne badanie ginekologiczne jako uzupełnienie diagnostyki.
Metody leczenia
Leczenie raka piersi może być radykalne, czyli istnieje możliwość wyleczenia z choroby lub paliatywne, gdy nie ma szansy na usunięcie raka z organizmu chorego (wtedy gdy obecne są przerzuty). Leczenie paliatywne nie wyklucza wieloletniego przeżycia.
Poniższe informacje dotyczą raka piersi leczonego radykalnie.
Leczenie raka piersi jest złożone. Zazwyczaj łączy się leczenie systemowe z metodami miejscowymi. Wybór terapii zależy od takich aspektów jak stopień zaawansowania choroby czy typ nowotworu. Leczeniem systemowym jest chemioterapia, terapie celowane (np. przeciwciała czy cząstki blokujące konkretne białka) oraz hormonoterapia. Do metod miejscowych zalicza się chirurgię i radioterapię.
Mylące może być rozpoznanie raka zrazikowego in situ (przedinwazyjnego), gdyż obecnie nie uznaje się go za zmianę przedrakową i zaleca się głównie obserwację i regularne badania kliniczne w przypadku takiego rozpoznania patomorfologicznego. Jednak gdy jest to rak przewodowy in situ (DCIS, w stadium 0 rozwijający się w przewodach mlekowych), leczeniem z wyboru staje się usunięcie zmiany i chirurg w pewnych sytuacjach może odstąpić od resekcji węzłów chłonnych, uzupełnione radioterapią lub amputacja piersi. (więcej o stadiach zaawansowania nowotworów przeczytasz tu)
Zastosowanie znajdują też następujące metody:
- Leczenie z oszczędzeniem piersi – jego skuteczność na wczesnym etapie rozwoju choroby jest na podobnym poziomie co odjęcie całego gruczołu piersiowego. Polega na usunięciu fragmentu piersi, przeprowadzeniu diagnostyczno-leczniczego zabiegu w okolicy pachowych węzłów chłonnych i pooperacyjnej radioterapii.
- Amputacja piersi – usunięcie całej piersi, zwykle razem ze skórą, która pokrywa gruczoł. Amputacja może być prosta, podskórna (także z zachowaniem kompleksu otoczka-brodawka), radykalna metodą Halsteda, radykalna zmodyfikowana.
Zarówno chemioterapia, jak i hormonoterapia mogą być zastosowane przed operacją oraz po. Metody te stosuje się również w sytuacji, gdy niemożliwe jest usunięcie piersi lub jej fragmentu, aby doprowadzić do operacyjności zmiany Leczenie systemowe to także terapia celowana, którą przeprowadza się również przed i po operacji.
Należy wspomnieć także o zabiegach wykonywanych w obrębie pachowych węzłów chłonnych. Gdy podejrzewa się przerzuty do tej okolicy (patologicznie zmienione węzły chłonne w badaniu obrazowym), zastosowanie znajduje usunięcie węzłów (czyli limfadenektomia pachowa). Przy braku takich podejrzeń wykonuje się biopsję węzła wartowniczego, która polega na usunięciu węzła chłonnego dołu pachowego odpowiedzialnego za zbieranie chłonki z obszaru guza.
W ciągu ostatnich lat coraz częściej pada decyzja o wykorzystaniu przedoperacyjnego leczenia systemowego. Jego rodzaj uzależniony jest od biologicznego podtypu raka, do którego nawiązujące klasyfikacja przyjęta w 2011 roku. Pozwoliło to na bardziej precyzyjny dobór skutecznych metod. Od tego momentu mówi się o następujących podtypach nowotworu piersi:
- Luminalny A – hormonozależny, towarzyszy mu powolny przebieg i dobre rokowania. Podstawa leczenia to hormonoterapia, czasami dodatkowo stosowana jest chemioterapia.
- Luminalny B – hormonozależny, jest nieco bardziej agresywny od typu A. Zastosowanie znajduje tu hormonoterapia lub chemioterapia, a gdy obecna jest nadekspresja receptora HER2 – terapia celowana mająca na celu zablokowanie tego receptora.
- HER2 dodatni nieluminalny – towarzyszą mu gorsze rokowania i dynamiczny przebieg, często daje przerzuty. W leczeniu wykorzystuje się przeciwciała blokujące receptor HER2 w skojarzeniu z chemioterapią.
- Potrójnie ujemny – najgorzej rokujący podtyp nowotworu złośliwego piersi, charakteryzuje się brakiem ekspresji receptora HER2 i receptorów hormonalnych. W tym przypadku zastosowanie znajduje chemioterapia, którą kojarzy się z immunoterapią (leczeniem, które aktywuje układ odpornościowy pacjenta do walki z chorobą nowotworową). W tym przypadku istnieje ryzyko szybkiego nawrotu po leczeniu radykalnym choroby.
Rak piersi – rokowania
Jest kilka czynników mających wpływ na rokowania w raku piersi. Należą do nich nie tylko typ nowotworu czy wielkość guza, ale również liczba zajętych węzłów chłonnych czy obecność receptora HER2. Gdy choroba zostanie wykryta bardzo wcześnie (w 0 lub I stopniu rozwoju) i nie doszło do przerzutów, pacjentki mają szansę na wiele lat życia. Ważne jest więc to, w jakim momencie zostanie postawiona diagnoza. Najlepsze rokowania towarzyszą rakowi luminalnemu (hormonozależnemu, który stanowi ok. 70% przypadków zachorowań), a najgorsze potrójnie ujemnemu, charakteryzującemu się dużym ryzykiem przerzutów m.in. do płuca czy wątroby, ale nie wyklucza to wyleczenia na wiele lat
Rak piersi to choroba, w przypadku której mamy wpływ na wybrane czynniki ryzyka. Regularne badania profilaktyczne, zmiana diety, utrzymanie prawidłowej masy ciała, aktywność fizyczna mogą mieć istotny wpływ na zdrowie.
Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia
Konsultacja: dr n. med. Małgorzata Pieniążek
Źródła:
- http://onkologia.zalecenia.med.pl/pdf/zalecenia_PTOK_tom1_05_Rak%20piersi_20201014.pdf
- https://journals.viamedica.pl/palliative_medicine_in_practice/article/download/PMPI.2018.0003/46609
- https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/162061,rak-piersi
- https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-piersi-u-kobiet-czym-jest
- https://cnol.kobiety.med.pl/pl/anatomia-i-morfologia-gruczolu-piersiowego/
- https://journals.viamedica.pl/biuletyn_pto/article/view/70836
Materiał powstał we współpracy z firmą Novartis, w ramach kampanii „Jedna opcja to za mało”. PL2307074151
