Życie z diagnozą nowotworu może być wyzwaniem, zarówno fizycznym, jak i emocjonalnym. Jednym z powszechnych problemów, które towarzyszą leczeniu onkologicznemu, jest bezsenność. Niestety, może ona negatywnie wpływać na jakość życia i ogólną kondycję pacjenta, dlatego zrozumienie jej przyczyn i wdrożenie leczenia staje się naglącą kwestią.
Jako bezsenność określa się grupę stanów, takich jak trudności w zasypianiu, utrzymaniu ciągłości snu lub zbyt wczesne wybudzanie się, co prowadzi do niedoborów snu i jego niskiej jakości.
Bezsenność jest powszechna u pacjentów onkologicznych i występuje aż dwukrotnie częściej niż w populacji ogólnej. Nierzadko pozostaje nierozpoznana i źle leczona, chociaż istnieją sprawdzone narzędzia diagnostyczne do oceny bezsenności w praktyce klinicznej.
Bywa, że bagatelizujemy zaburzenia snu, ale chroniczny brak nocnego wypoczynku może mieć negatywne konsekwencje dla zdrowia i psychiki. Wpływa na układ immunologiczny, neuroendokrynny, funkcje poznawcze, ogólne samopoczucie i jakość życia.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Dlatego Europejskie Towarzystwo Onkologii Medycznej ESMO w swoim przewodniku praktyk klinicznych u dorosłych pacjentów z rakiem i bezsennością zaleca leczenie zaburzeń snu zarówno w trakcie terapii nowotworu, po jej zakończeniu, jak i podczas leczenia paliatywnego.
Co powoduje bezsenność podczas leczenia raka?
Czynniki ryzyka obejmują predyspozycje genetyczne, stresory związane z chorobą nowotworową i leczeniem, oraz czynniki utrwalające, takie jak niezdrowe nawyki. Najczęstsze źródła bezsenności u pacjentów onkologicznych to:
- Stres i niepokój, które sprawiają, że trudniej się zrelaksować i zasnąć;
- Ból i dyskomfort mogące utrudniać znalezienie wygodnej pozycji do snu;
- Leki onkologiczne, zwłaszcza u pacjentek z rakiem piersi, mogą wpływać na równowagę hormonalną, co z kolei może zaburzać sen;
- Leczenie onkologiczne często wymaga dostosowania do nowego rytmu życia, co może wymagać modyfikacji codziennych nawyków związanych ze snem i przełamania rutyny.
Diagnostyka bezsenności u pacjentów onkologicznych
Wszyscy pacjenci z chorobą nowotworową powinni być regularnie badani pod kątem bezsenności na wszystkich etapach leczenia. Diagnoza opiera się na kryteriach z DSM-5-TR, ICD-11 i ICSD, a ocena wymaga wywiadu klinicznego lub wypełnienia kwestionariuszy, takich jak Indeks Nasilenia Bezsenności (ISI) czy Kwestionariusz Jakości Snu Pittsburgh (PSQI).
Jeśli masz trudności ze snem, ważne, aby skonsultować się z lekarzem, ponieważ diagnostyka bezsenności podczas leczenia onkologicznego obejmuje:
- Wywiad medyczny
Lekarz przeprowadzi wywiad, aby zrozumieć, czy bezsenność wynika z czynników związanych z leczeniem nowotworu.
- Badanie fizykalne
Lekarz oceni ogólny stan zdrowia, poziom bólu lub dyskomfortu.
- Badania dodatkowe
W niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak badania hormonalne czy diagnostykę obrazową, aby zidentyfikować potencjalne przyczyny bezsenności.
Psychologiczne formy leczenia bezsenności podczas terapii onkologicznej
Zintegrowane podejście do leczenia bezsenności u pacjentów onkologicznych obejmuje zarówno czynniki wyzwalające, jak i podtrzymujące ten problem. Skupia się na holistycznym podejściu, które uwzględnia aspekty psychiczne i behawioralne wpływające na sen.
1. Terapia Poznawczo-Behawioralna Bezsenności (CBT-I) to podejście skoncentrowane na zmianie myślenia i nawyków związanych ze snem. Podczas sesji terapeutycznych pacjent uczy się identyfikować i modyfikować negatywne myśli oraz zachowania, które utrudniają zasypianie i utrzymanie snu. Terapia CBT-I jest skuteczna w redukcji bezsenności i poprawie jakości snu, co potwierdzają dowody naukowe.
2. W przypadkach, gdy tradycyjna terapia twarzą w twarz nie jest możliwa, ESMO proponuje terapię CBT-I online (eCBT-I). Pacjent korzysta z treści i ćwiczeń terapeutycznych umieszanych na platformach online, co daje elastyczność pracy nad poprawą snu. Niestety, w polskojęzycznej części Internetu nie znaleźliśmy takich kursów, ale z pewnością przydatnym narzędziem będzie terapia w aplikacji Goodsleeper, oparta na założeniach CBT-I.
Współautorka aplikacji dr n. med. Małgorzata Fornal-Pawłowska jest również autorką książki Pokonaj bezsenność w 6 krokach z terapią poznawczo-behawioralną, która w prosty sposób wprowadza w założenia terapii poznawczo-behawioralnej bezsenności.
3. ESMO w swoim przewodniku wspomina również o Krótkiej Terapii Behawioralnej Bezsenności (BBT-I). Jest to skondensowana forma terapii behawioralnej, która skupia się na eliminowaniu niezdrowych nawyków związanych ze snem. Odpowiednia szczególnie dla pacjentów w trakcie intensywnego leczenia nowotworowego, BBT-I ma na celu szybkie wprowadzenie zmian mających poprawić sen. Niestety, do tej pory stosowana wyłącznie w badaniach.
4. Wśród zalecanych interwencji psychologicznych znalazła się również terapia oparta na Uważności (MBT). To alternatywa dla osób, którym nie odpowiada podejście behawioralno-poznawcze. Terapia oparta na uważności skupia się na świadomości teraźniejszości, pomagając pacjentowi akceptować myśli i uczucia związane z bezsennością i chorobą, co może pomóc obniżyć stres i poprawić sen.
Podobnie jak w przypadku CBT, pacjenci mogą skorzystać z terapii opartej na uważności w formie osobistej wizyty, jak i z pomocą aplikacji. Autor aplikacji Headspace wypuścił wspólnie z Netflixem serię krótkich filmów, które wprowadzają do praktyki uważności z wykorzystaniem prostych ćwiczeń.
Farmakoterapia bezsenności pacjentów onkologicznych
Podczas gdy leczenie raka jest ogólnie związane ze zmęczeniem, leki przeciwnowotworowe mogą sprzyjać bezsenności. Dlatego też, jeśli to możliwe i zatwierdzone przez lekarza onkologa, unikaj przyjmowania wieczorem leków, które powodują bezsenność.
Pomimo rosnącego zainteresowania podejściami niefarmakologicznymi, leki nasenne pozostają najczęstszym sposobem leczenia bezsenności. Są to przede wszystkim agoniści receptora benzodiazepinowego, w tym zarówno klasyczne benzodiazepiny, jak i ostatnio opracowane niebenzodiazepinowe „leki Z”.
Środki te działają uspokajająco poprzez celowanie w receptor kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) typu A, wzmacniając działanie GABA. Leki nasenne nie powinny jednak być długoterminowym rozwiązaniem. Zaleca się, by nie przyjmować ich dłużej niż dwa tygodnie.
Innym środkiem zalecanym pacjentom jest melatonina, zwłaszcza gdy jednym z czynników wpływających na sen jest zakłócenie rytmu dobowego. Melatonina jest hormonem regulującym rytm dobowy, a jej suplementacja może wspomagać proces zasypiania.
Ponadto należy odpowiednio leczyć fizyczne objawy i skutki uboczne interwencji przeciwnowotworowych, które również mogą przyczyniać się do bezsenności (np. ból, uderzenia gorąca).
Wreszcie, u pacjentów z chorobą nowotworową konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi na możliwe interakcje między lekami. Leki przeciwnowotworowe mogą częściowo wpływać na te same szlaki metaboliczne co leki psychotropowe, w tym nasenne.
Sport i terapia światłem
Aktywność fizyczna może pozytywnie wpłynąć na sen przez obniżenie napięcia nerwowego, poprawę termoregulacji, metabolizmu i nastroju. Badania wskazują, że ćwiczenia fizyczne pomagają w zasypianiu i polepszają ogólną jakość snu. Nie jest jednak pewne, czy same ćwiczenia są skuteczne w leczeniu bezsenności u osób z chorobami nowotworowymi ze względu na małą ilość dowodów.
Światło wpływa na nasze rytmy dobowe, kontrolując, kiedy jesteśmy śpiący lub rozbudzeni. Terapia światłem, czyli ekspozycja na jasne światło rano i unikanie go wieczorem, może pomóc w leczeniu bezsenności związanej z zaburzonymi rytmami dobowymi. Jednak badania nad jej skutecznością u osób z chorobami nowotworowymi, które mają problemy ze snem, są ograniczone i nie dostarczają silnych dowodów na jej skuteczność w tych przypadkach.
Podsumowanie
Każdy pacjent jest inny, dlatego ważne jest dostosowanie strategii leczenia zaburzeń snu do indywidualnych potrzeb. Jeśli przyjmujesz leki onkologiczne i masz większe problemy ze snem, skonsultuj się z lekarzem, aby znaleźć skuteczne dla Ciebie rozwiązanie. Dobrej jakości sen jest bardzo ważny dla prawidłowego działania układu immunologicznego i procesu leczenia, dlatego warto podjąć kroki, by rozwiązać problem bezsenności jak najszybciej.
Polecamy również artykuły z bazy wiedzy:
Zatroszcz się o swój dobrostan psychiczny – Alivia Onkofundacja
Jak radzić sobie z lękiem podczas leczenia nowotworu? – Alivia Onkofundacja
Autorka artykułu: Martyna Piotrowska
Źródła:
Insomnia in adult patients with cancer: ESMO Clinical Practice Guideline☆ – ESMO Open
