Movember 2025: obalamy mity o męskich nowotworach

Listopad to miesiąc, w którym wąsy stają się symbolem męskiej solidarności i odwagi, by zadbać o siebie. Kampania Movember (o wdzięcznym polskim odpowiedniku Wąsopad) co roku przypomina mężczyznom na całym świecie, że dbanie zdrowie to także odpowiedzialność wobec siebie i bliskich.

Co roku tysiące panów zapuszcza wąsy, by promować profilaktykę raka prostaty i jąder. Kampania ma co prawda luźną formułę wyzwania, ale statystyki nie pozostawiają złudzeń: rak prostaty czy rak jądra dotykają zarówno młodszych, jak i starszych mężczyzn. Do tego dochodzą inne częste nowotwory u mężczyzn jak rak płuca, jelita grubego czy skóry.

Wiele z nich zostaje wykrytych zbyt późno. Polacy bagatelizują objawy lub wierzą w mity, które odstręczają ich od wykonywania profilaktycznych badań. Chcemy się z nimi rozprawić i pokazać Ci inną perspektywę, która być może uratuje życie Twoje, Twojego przyjaciela, taty, szwagra, kolegi z pracy. Dołącz do akcji Movember i promuj dobre postawy w swoim najbliższym męskim gronie.

Nowotwory męskie w statystykach

W Polsce co roku diagnozuje się ponad 80 tysięcy nowych przypadków raka u mężczyzn. Najczęstsze to rak płuca, rak prostaty, rak jelita grubego, rak pęcherza moczowego i rak skóry. Z czego:

• rak prostaty stanowi około 20% wszystkich zachorowań onkologicznych wśród mężczyzn,
• rak płuca jest najczęstszą przyczyną zgonów z powodu nowotworów – wciąż wykrywany zbyt późno,
• rak jądra odpowiada zaledwie za 1% wszystkich przypadków raka, ale jest najczęstszym nowotworem u młodych mężczyzn w wieku 20-40 lat.

Większości tych nowotworów można zapobiegać lub wykryć je wcześnie, kiedy szanse na całkowite wyleczenie są bardzo duże.

Fakty i mity o męskich nowotworach

Panowie mają wiele przekonań na temat badań profilaktycznych i leczenia nowotworów, jednak wiele z nich mija się z prawdą. Choć mogą być wygodną wymówką, warto je skonfrontować z tym, co mówią lekarze. To pierwszy krok, by zainicjować działanie.

Mit 1: Mnie to nie dotyczy. Nie mam objawów, więc jestem zdrowy.

Fakt: Wiele nowotworów rozwija się po cichu. Rak prostaty przez lata może nie dawać żadnych objawów. Rak jelita grubego zaczyna się od niepozornych zmian, które widać tylko w kolonoskopii. A rak jądra często nie boli. Brak dolegliwości nie oznacza gwarancji braku nowotworu. Zgadzamy się, że nie warto wariować, ale wiele nowotworów wykrywa się zbyt późno. Właśnie dlatego, że w początkowym stadium chory nie korzystał z profilaktycznych badań.

Mit 2: Jestem młody, a nowotwory dotyczą wyłącznie starszych mężczyzn.

Fakt: Ryzyko rośnie z wiekiem, ale nie tylko. Rak prostaty może pojawić się po 40., a rak jądra najczęściej atakuje młodych mężczyzn między 20. a 40. rokiem życia. Im młodszy organizm zaatakowany chorobą, tym agresywniejszy może być jej przebieg. Dlatego badania powinny być dopasowane do wieku – i zaczynać się dużo wcześniej, niż myślisz.

Mit 3: Nowotwór to wyrok, lepiej nie wiedzieć.

Fakt: To właśnie wiedza ratuje życie. Rak wykryty wcześnie daje ogromne szanse na całkowite wyleczenie. W przypadku raka jądra – nawet powyżej 90%. Rak prostaty rozwija się powoli i w początkowej fazie nie zawsze wymaga agresywnej terapii. Czasem stosuje się aktywny nadzór, zamiast operacji. Zwlekanie z diagnozą działa wyłącznie na Twoją niekorzyść.

Mit 4: Badania i leczenie odbierają męskość. Boję się, że stracę sprawność seksualną i będę bezpłodny.

Fakt: Badanie przez odbyt trwa kilka sekund i może uratować życie. To nie powód do wstydu.

Współczesna medycyna dba o zachowanie intymności podczas badania oraz jakości życia, a wiele metod leczenia pozwala uniknąć trwałych powikłań. Usunięcie jednego jądra nie oznacza końca życia seksualnego, ponieważ drugie zwykle przejmuje jego rolę. Może natomiast nieznacznie obniżyć libido ze względu na mniejszą produkcję testosteronu.

W raku prostaty wczesne wykrycie zwiększa szanse na leczenie, które zachowa potencję. Ważne jest, by nie postrzegać choroby ani wizyty u lekarza jako zagrożenia dla męskości – to właśnie unikanie leczenia niesie większe ryzyko.

Mit 5: Leczenie spowoduje trwałą utratę kontroli nad pęcherzem.

Fakt: Problemy z pęcherzem są częstym skutkiem ubocznym operacji, radioterapii i samego raka. Mogą być przejściowe (trwające od kilku tygodni do kilku miesięcy) lub trwałe. Jednak istnieją sposoby radzenia sobie z nietrzymaniem moczu, np. trening mięśni pęcherza, fizjoterapia, leki, urządzenia medyczne lub operacja.

Mit 6: Regularne badanie czy dotykanie jąder może spowodować raka.

Fakt: Samobadanie jąder absolutnie nie zwiększa ryzyka nowotworu – wręcz przeciwnie, pozwala wcześnie wykryć niepokojące zmiany. Specjaliści zalecają comiesięczne badanie jąder, bo pierwsze objawy raka jądra (np. niewielki, niebolesny guzek lub powiększenie jednego jądra) są łatwe do przeoczenia. Regularna samokontrola może uratować życie.

Mit 7: Mój dziadek/wujek/znajomy palił fajkę, codziennie pił alkohol, nie badał się i dożył setki.

Fakt: To, że ktoś miał ryzykowne nawyki i nie zachorował, nie oznacza, że nie spotka to Ciebie. Jesteście dwiema zupełnie różnymi osobami, które mają inne geny, żyją w innym środowisku i prowadzą inny tryb życia.

Mit 8: W mojej rodzinie nie było raka, więc nie muszę się badać.

Fakt: Pewne mutacje genetyczne przekazywane kolejnym pokoleniom zwiększają ryzyko raka. Jednak dotyczy to tylko 5-10% przypadków raka. Na rozwój choroby nowotworowej mają także wpływ inne czynniki, takie jak: wiek, styl życia, pochodzenie etniczne, obszar zamieszkania i nawyki żywieniowe.

Panowie z tzw. obciążeniem genetycznym powinni badać się wcześniej niż osoby z populacji ogólnej. Dla każdej choroby wiek rozpoczęcia badań jest ustalany indywidualnie, np. mężczyźni, których bliscy zmarli na rodzinnego raka jelita grubego powinni badać się o 10 lat wcześniej niż najwcześniejszy rak w rodzinie.

Jednak 90-95% mutacji odpowiedzialnych za powstawanie nowotworów pojawia się w ciągu życia. Sporo, prawda? Nie lekceważ tej statystyki. Sprawdź, jakie badania profilaktyczne warto zrobić w Twoim wieku.

Mit 9: Mężczyźni nie chorują na raka piersi.

Fakt: Większość chorych na raka piersi to kobiety. Mężczyźni jednak również posiadają gruczoł sutkowy i mogą zachorować. Nowotwory piersi u mężczyzn stanowią 1% wszystkich diagnoz złośliwych nowotworów piersi.

Profilaktyka męskich nowotworów – co możesz zrobić już teraz?

Choć nie na wszystkie czynniki ryzyka mamy wpływ (np. geny czy upływ lat), wiele zależy od naszego stylu życia. Szacuje się, że dzięki zdrowym nawykom można zniwelować ryzyko nowotworu nawet o 50%. Oto najważniejsze zalecenia dla każdego mężczyzny:

• Rzuć palenie – to główny czynnik ryzyka raka płuca (także pęcherza) i wielu innych nowotworów. Unikaj nawet biernego palenia.
• Zdrowo się odżywiaj i utrzymuj prawidłową masę ciała – otyłość zwiększa ryzyko zachorowania, m.in. na raka prostaty i jelita grubego. Ogranicz tłuste mięsa i wysoko przetworzoną żywność, a jedz więcej warzyw, owoców i produktów bogatych w błonnik.
• Ruszaj się – regularna aktywność fizyczna (co najmniej 30 minut dziennie) pomaga utrzymać prawidłową masę ciała i przyspiesza metabolizm. To prosty sposób, by zmniejszyć ryzyko wielu chorób, w tym nowotworowych.
• Zachowaj umiar w piciu alkoholu – nadmierne spożycie zwiększa ryzyko nowotworów (m.in. wątroby i jelita grubego). Pij z umiarem albo zupełnie ogranicz alkohol.
• Chroń skórę przed słońcem – unikaj intensywnego opalania i solarium, stosuj kremy z filtrem. Zmniejszasz w ten sposób ryzyko czerniaka i innych nowotworów skóry.
• Śpij przynajmniej 8 h na dobę i odpoczywaj – stres obniża naturalne zdolności układu odpornościowego do wykrywania i niszczenia komórek nowotworowych.

Badania przesiewowe i kontrolne

Profilaktyka to również badania przesiewowe i kontrolne. Po 50. roku życia warto udać się na pierwszą konsultację urologiczną (wcześniej, jeśli w rodzinie były przypadki raka prostaty lub pojawiły się niepokojące objawy). Urolog zbada prostatę (także przez odbyt) i zleci odpowiednie testy. Uwaga! Potrzebujesz skierowania do specjalisty od lekarza rodzinnego.

Natomiast mężczyźni w różnym wieku powinni pamiętać o badaniach takich jak:

1. Samobadanie jąder

Wykonuj je raz w miesiącu, najlepiej pod prysznicem, gdy mięśnie moszny są rozluźnione. Szukaj zgrubień, guzków, zmian konsystencji lub różnicy w wielkości jąder. To zajmuje minutę. W przypadku wątpliwości zasięgnij porady urologa.

2. Badanie PSA

Po 50. roku życia wykonuj je raz w roku. Jeśli w rodzinie były przypadki raka prostaty, rozważ start już po czterdziestce. PSA to proste badanie z krwi polegające na oznaczeniu poziomu swoistego antygenu sterczowego (PSA), które wykrywa wczesne zmiany nowotworowe. Podwyższony poziom może oznaczać także infekcję, łagodną hiperplazję lub inny stan, ale zawsze wymaga sprawdzenia.

3. Kolonoskopia

Po 50. roku życia wykonuj je co 10 lat. Osoby z obciążeniem rodzinnym (np. rak jelita grubego u rodzica lub rodzeństwa) powinny rozpocząć badania wcześniej. W Polsce można wykonać kolonoskopię w programie przesiewowym raka jelita grubego.

4. RTG lub tomografia płuc

Jeśli jesteś osobą palącą po 50. roku życia z wieloletnim stażem, porozmawiaj z lekarzem o niskodawkowej tomografii klatki piersiowej. Takie badanie pozwala wykryć raka płuca jeszcze przed wystąpieniem objawów.

5. USG jamy brzusznej i badanie moczu

Po ukończeniu 60 lat raz na rok zrób USG jamy brzusznej (ocena nerek, pęcherza, prostaty) oraz badanie ogólne moczu. Te proste badania mogą wykryć wcześnie zmiany w układzie moczowym.

Jeśli w Twojej rodzinie występowały nowotwory, pomyśl o wykonaniu konsultacji z lekarzem genetykiem i badaniach genetycznych, które pozwolą ustalić, czy masz warianty genów predysponujące Cię do zachorowania. To ważne, ponieważ wpływa na harmonogram badań profilaktycznych!

Zdrowy styl życia i okresowe badania to niewielki wysiłek w porównaniu z wartością, jaką dają – spokojem i pewnością, że wszystko jest w porządku.

Objawy, których nie wolno lekceważyć

Niestety wielu mężczyzn unika lekarza, dopóki objawy nie staną się uciążliwe. To błąd – nowotwory męskie mogą długo rozwijać się bez wyraźnych dolegliwości. Dlatego tak ważna jest czujność na sygnały ostrzegawcze. Skontaktuj się z lekarzem, jeśli zauważysz u siebie którykolwiek z poniższych objawów:

• kłopoty z oddawaniem moczu, częste parcie lub pieczenie,
• krew w moczu lub nasieniu,
• guzek lub obrzęk w jądrze (nawet jeśli nie boli – rak jądra początkowo jest bezbolesny),
• długotrwały kaszel lub duszność,
• zmianę rytmu wypróżnień, krew w stolcu,
• nowe lub zmieniające się znamię na skórze,
• niewyjaśnioną utratę masy ciała, zmęczenie, osłabienie, bladość.

Wiele z tych objawów może mieć inne, łagodniejsze przyczyny, ale tylko lekarz może to ocenić. Jeśli cokolwiek Cię niepokoi, nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Najpierw idź do lekarza rodzinnego, który w razie potrzeby da Ci skierowanie do specjalisty. Do onkologa możesz zgłosić się bez skierowania – wystarczy umówić wizytę w poradni onkologicznej. Im wcześniej postawiona diagnoza, tym większe szanse na pełne wyleczenie.

Dlaczego mężczyźni wciąż unikają badań?

Według badań Movember Foundation aż 70% mężczyzn przyznaje, że nie chodzi do lekarza, dopóki „naprawdę nie musi”. Wielu z nich unika badań z powodu wstydu, lęku przed diagnozą lub przekonania, że „prawdziwy facet nie narzeka”.

Niestety tematy takie jak badanie prostaty per rectum czy problemy intymne wciąż bywają dla panów krępujące. Przez to panowie częściej niż kobiety zaniedbują badania i trafiają do lekarza, dopiero gdy choroba jest zaawansowana.

Psycholodzy zwracają uwagę, że te przekonania to spuścizna kulturowa. Mężczyźni często czują, że muszą być silni, samowystarczalni i odporni na ból. Tymczasem prawdziwa siła polega na odpowiedzialności – również za własne zdrowie.

Warto też mówić o emocjach. Strach przed diagnozą jest naturalny. Jednak jeszcze trudniejsza jest świadomość, że można było zapobiec chorobie, a się tego nie zrobiło.

Jak przełamać wstyd i strach przed badaniem?

• Potraktuj badanie jak rutynę. Tak jak przegląd samochodu czy wymianę opon: po prostu wpisz je w kalendarz.
• Idź razem z kimś. Wielu mężczyzn łatwiej zdecydować się na badania, gdy robią to z kolegą, bratem czy partnerką.
• Porozmawiaj z lekarzem o swoich obawach. Lekarze naprawdę są od tego, by pomóc – nie oceniać.
• Nie czekaj na objawy. Wcześnie wykryte nowotwory są w większości uleczalne.

Wsparcie i miejsca, gdzie warto szukać pomocy

Jeśli boisz się wizyty u lekarza, porozmawiaj z bliskimi lub innymi mężczyznami. Wsparcie oferują fundacje pacjenckie (w tym Alivia) oraz Telefoniczna Informacja Pacjenta NFZ – pod numerem 800 190 590 (wybierz 3) uzyskasz anonimową poradę onkologiczną.

W prowadzonym przez nas serwisie Onkoskaner.pl znajdziesz aktualne informacje o najbliższych terminach badań profilaktycznych.

Możesz też wziąć udział w ogólnokrajowych akcjach, tj. Mosznowładcy 2025. W wyznaczonych punktach możesz bezpłatnie zbadać poziom PSA we krwi oraz skorzystać z badania USG jąder.

Podsumowanie – zapuść wąsy, ale przede wszystkim zaplanuj badanie

Nie odkładaj swojego zdrowia na później. Listopadowy Movember to świetny pretekst, by umówić się na zaległe badania, porozmawiać o profilaktyce raka z kolegami, namówić brata czy ojca na kontrolę. Wiedza jest źródłem siły. Działaj mimo obaw, żeby móc cieszyć się życiem jeszcze przez długie lata.

Autorka: Martyna Piotrowska

Źródła:

• Nowotwory złośliwe w Polsce | Krajowy Rejestr Nowotworów
• 10 najczęstszych mitów na temat raka prostaty i jądra | ISB Zdrowie
• Profilaktyka raka jąder – samobadanie | Pacjent
• Męskie nowotwory | Pacjent
• Najczęstsze nowotwory u mężczyzn – objawy i badania | Diag.pl
• Kolonoskopia – badanie, które ratuje życie | Pacjent
• Aktualności Oddziałów / Aktualności / Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – finansujemy zdrowie Polaków
• Five Myths About Men and Cancer | The Oncology Institute
• Common Cancer Myths and Misconceptions – NCI
• 9 prostate cancer myths | Canadian Cancer Society
• Movember, czyli fakty i mity o męskich nowotworach – mgr.farm
• Lung Cancer Screening – WTC Health Program