Rak otrzewnej – objawy, diagnostyka, leczenie i rokowania

Wiedza o raku
19 listopada, 2025
urszulazimolag

Rak otrzewnej to poważna choroba nowotworowa, która budzi wiele obaw. W chaosie emocji i niepewności, wiedza staje się kluczowym narzędziem, a zrozumienie natury tej choroby daje siłę do świadomego uczestnictwa w walce o zdrowie.

W tym artykule wyjaśnimy, czym jest ta rzadka, ale podstępna choroba, jakich sygnałów ostrzegawczych nie wolno ignorować oraz jak wygląda proces diagnostyczny. Przede wszystkim jednak skupimy się na przedstawieniu nowoczesnych metod leczenia dostępnych dla pacjentów w Polsce, w tym tych refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).

Spis zagadnień

Przygotowaliśmy pakiet benefitów oraz darmowych usług, dzięki którym mierzenie się z rakiem będzie łatwiejsze. Daj nam szansę! Kliknij tutaj i przekonaj się, co możemy dla Ciebie zrobić!

Co to jest rak otrzewnej?
Rodzaje pierwotnych raków otrzewnej
- Które nowotwory najczęściej dają przerzuty do otrzewnej?
- Co to jest śluzak rzekomy otrzewnej?
Jakie są przyczyny raka otrzewnej?
Jak można zapobiegać rakowi otrzewnej?
Jak objawia się rak otrzewnej?
Jak diagnozuje się raka otrzewnej?
Jak się leczy raka otrzewnej?
Jakie są rokowania dla pacjentów z rakiem otrzewnej?
Podsumowanie

Co to jest rak otrzewnej?

Otrzewna to cienka błona surowicza, która wyścieła jamę brzuszną i pokrywa narządy wewnętrzne, takie jak żołądek, jelita czy wątroba. Działa niczym „wewnętrzna wyściółka”, chroniąc i umożliwiając przesuwanie się narządów względem siebie. Jej powierzchnia jest ogromna, porównywalna do powierzchni skóry. Ta rozległość sprawia, że nowotwór może się na niej łatwo rozprzestrzeniać.

Nowotwory otrzewnej dzielimy na dwa główne typy: pierwotne i wtórne. Musimy pamiętać, że to, o czym czytasz w tym artykule, dotyczy głównie pierwotnego raka otrzewnej.

Pierwotny rak otrzewnej (Primary Peritoneal Cancer, PPC) rozwija się bezpośrednio z komórek samej otrzewnej. Jest to nowotwór złośliwy, który może tworzyć przerzuty, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie wykryty i leczony. Dane epidemiologiczne wskazują, że rak otrzewnej to rzadka choroba – zapada na niego zaledwie kilka osób na milion populacji rocznie.

Dołącz do nas!

Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!

Natomiast wtórny rak otrzewnej to nowotwór znacznie częstszy, stanowiący większość przypadków nowotworów w obrębie otrzewnej (około 90% wszystkich przypadków). To rak przerzutowy, czyli taki, który powstał z komórek rakowych wywodzących się z innych organów – najczęściej jelita grubego, jajnika, żołądka, trzustki czy wyrostka robaczkowego.

Ze względu na niską częstość występowania, trudniej zdiagnozować pierwotnego raka otrzewnej. Dlatego tak ważne jest, aby zwracać uwagę na wszelkie niepokojące dolegliwości i konsultować je z lekarzem. Wczesne wykrycie choroby znacząco zwiększa szanse na wyleczenie. W przypadku podejrzenia konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki, w tym badań obrazowych i ewentualnej biopsji, aby potwierdzić obecność komórek nowotworowych.

Rodzaje pierwotnych raków otrzewnej

Do pierwotnych nowotworów złośliwych otrzewnej należą:

Chorujesz na raka i potrzebujesz środków na leczenie? A może szukasz porady dietetyka lub konsultacji z psychologiem? Mamy to, czego potrzebują pacjenci. Pozwól sobie pomóc! Kliknij i poznaj nasze możliwości!

Pierwotny surowiczy rak otrzewnej (Primary Serous Peritoneal Cancer).

Jest to nowotwór, który w badaniu histopatologicznym wygląda jak rak jajnika.
Ze względu na wspólną embriogenezę i zbliżoną biologię molekularną, jest on klinicznie i patomorfologicznie traktowany niemal identycznie jak zaawansowany nabłonkowy rak jajnika (EOC) oraz rak jajowodu.
Pierwotny rak otrzewnej (C48) jest klasyfikowany za pomocą systemu FIGO w ten sam sposób co rak jajnika i jajowodu.

Międzybłoniak otrzewnej (Peritoneal Mesothelioma) – nowotwór, którego występowanie jest silnie związane z narażeniem na azbest.

Mięśniakomięsak gładkokomórkowy (Leiomyosarcoma) – nowotwór wywodzący się z mięśni gładkich.

Desmoplastyczny guz drobnokomórkowy (Desmoplastic Small Round Cell Tumor) – bardzo złośliwy i rzadki rodzaj mięsaka.

Warto również zaznaczyć, że w otrzewnej mogą występować również nowotwory łagodne (zmiany łagodne), takie jak torbiele mezotelialne i torbielowaty naczyniak chłonny.

Które nowotwory najczęściej dają przerzuty do otrzewnej?

Powstawanie przerzutów do otrzewnej ma miejsce, gdy komórki rakowe z innych narządów odrywają się od guza pierwotnego i wszczepiają się w otrzewną. Najczęstszymi źródłami przerzutów odległych są rak jelita grubego, rak jajnika, rak żołądka, rak trzustki oraz wyrostka robaczkowego. Ważne jest, aby pamiętać, że przerzuty do otrzewnej nie są tym samym, co pierwotny rak otrzewnej.

Otrzewna pokrywa wiele ważnych narządów, a przerzuty nowotworowe mogą prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak wodobrzusze, niedrożność jelit czy ból. Niestety, wiele wtórnych nowotworów otrzewnej to grupa chorób, które trudno wyleczyć. Obecność przerzutów do otrzewnej często świadczy o bardziej zaawansowanym stadium raka. Dlatego tak ważne są regularne badania kontrolne u osób z grup ryzyka.

Co to jest śluzak rzekomy otrzewnej?

Śluzak rzekomy otrzewnej (Pseudomyxoma Peritonei, PMP) jest rzadko występującą, ale poważną chorobą. Klasyfikuje się go jako wtórny nowotwór otrzewnej, ale ze względu na specyficzną patofizjologię często omawia się go osobno.

W przypadku śluzaka rzekomego otrzewnej cechą charakterystyczną choroby jest gromadzenie się dużej ilości galaretowatego śluzu produkowanego przez komórki nabłonkowe na powierzchni otrzewnej. Śluzak rzekomy otrzewnej najczęściej wywodzi się z nowotworów wyrostka robaczkowego lub jajnika.

Jak i dlaczego powstaje rak otrzewnej?

Chociaż dokładne przyczyny raka otrzewnej nie są w pełni poznane, zidentyfikowano kilka czynników, które mogą zwiększać ryzyko jego rozwoju. Można do nich zaliczyć między innymi:

długotrwały kontakt z azbestem, szczególnie w kontekście międzybłoniaka otrzewnej,
historię nowotworów w rodzinie – występowanie raka jajnika, jelita grubego lub raka piersi u bliskich krewnych, w szczególności z mutacjami BRCA1 i BRCA2 powinno zwiększyć czujność onkologiczną i skłonić do regularnych badań,
niezdrowy tryb życia, w tym palenie tytoniu, złe nawyki żywieniowe,
otyłość,
przewlekłe infekcje,
ostre zapalenia błony surowiczej,
stany zapalne, takie jak zapalenie trzustki,
przebyte operacje.

Jak można zapobiegać rakowi otrzewnej?

Chociaż nie na wszystkie czynniki ryzyka mamy wpływ, profilaktyka odgrywa kluczową rolę w zmniejszaniu ryzyka zachorowania.

Unikaj narażenia na znane czynniki rakotwórcze, takie jak dym tytoniowy i azbest. Azbest, choć zakazany w wielu krajach, wciąż może stanowić zagrożenie w starszych budynkach, gdzie powszechnie stosowano materiały zawierające azbest. Jeśli pracujesz w zawodzie związanym z ryzykiem narażenia na azbest, koniecznie stosuj odpowiednie środki ochrony osobistej i regularnie poddawaj się badaniom kontrolnym.
Dbaj o urozmaiconą dietę bogatą w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste oraz utrzymuj prawidłową masę ciała.
Porozmawiaj z lekarzem o swojej historii rodzinnej. Jeśli w Twojej rodzinie występowały nowotwory, może to być wskazaniem do objęcia Cię programem regularnych badań kontrolnych lub konsultacji genetycznej.

Nawet jeśli masz predyspozycje genetyczne, zmiana stylu życia może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania. Nie zapominaj, że regularne badania profilaktyczne, takie jak USG czy badania krwi, mogą pomóc we wczesnym wykryciu ewentualnych zmian w obrębie otrzewnej. Pamiętaj, że lepiej zapobiegać niż leczyć, a w przypadku raka otrzewnej wczesna diagnostyka ma kluczowe znaczenie dla prognoz.

Jak objawia się rak otrzewnej?

Rak otrzewnej, podobnie jak rak jajnika, jest często nazywany „cichym zabójcą”. Jego wczesne objawy są bardzo niespecyficzne i łatwo je pomylić z mniej groźnymi dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi.

Najczęstsze objawy raka otrzewnej to między innymi:

uporczywe wzdęcia i uczucie pełności w brzuchu, nawet po małym posiłku,
powiększanie się obwodu brzucha, które może być spowodowane gromadzeniem się płynu (wodobrzusze),
tępy ból brzucha, miednicy lub pleców,
nudności, niestrawność i utrata apetytu,
niezamierzona utrata masy ciała,
zmiany w rytmie wypróżnień (np. nawracające zaparcia),
przewlekłe uczucie zmęczenia i ogólne osłabienie,
częstsza potrzeba oddawania moczu.

Jeśli którykolwiek z powyższych symptomów utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie i nie ma oczywistej przyczyny (np. błędu dietetycznego), nie zwlekaj z wizytą u lekarza pierwszego kontaktu.

Jak diagnozuje się raka otrzewnej?

Diagnostyka raka otrzewnej to proces, który wymaga uwzględnienia różnych aspektów Twojego stanu zdrowia. Zazwyczaj zaczyna się od szczegółowej rozmowy z lekarzem, który zapyta o Twoje objawy, historię medyczną oraz występowanie nowotworów w rodzinie. Lekarz przeprowadzi badanie fizykalne, podczas którego może wyczuć obecność guza lub płynu w brzuchu.

Jeśli lekarz podejrzewa nowotwór otrzewnej, skieruje Cię na serię badań diagnostycznych, która pomoże potwierdzić lub wykluczyć chorobę i ocenić jej stopień zaawansowania.

Kolejnym krokiem w diagnostyce raka otrzewnej są badania obrazowe, takie jak USG, tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI). USG jamy brzusznej może uwidocznić guzy w miednicy lub obecność płynu. Tomografia komputerowa (TK) daje znacznie bardziej szczegółowy obraz narządów jamy brzusznej i miednicy. Rezonans magnetyczny (MRI) jest szczególnie pomocny w wykrywaniu mniejszych zmian (poniżej 1 cm) i ocenie naciekania na tkanki miękkie, co jest kluczowe przy planowaniu operacji. Te badania pozwalają na dokładną lokalizację zmian nowotworowych i ocenę ich rozległości.

Ostateczne potwierdzenie diagnozy raka otrzewnej wymaga pobrania fragmentu zmiany nowotworowej do badania histopatologicznego. Biopsja, czyli pobranie próbki tkanki, pozwala na identyfikację komórek nowotworowych i określenie typu nowotworu. Badanie histopatologiczne jest kluczowe dla ustalenia odpowiedniego leczenia raka otrzewnej.

Najczęściej wykonuje się to podczas laparoskopii. Jest to minimalnie inwazyjny zabieg, podczas którego chirurg przez małe nacięcia w powłokach brzusznych wprowadza kamerę i narzędzia. Pozwala to na dokładne obejrzenie całej jamy brzusznej, ocenę rozległości choroby i pobranie próbek.

Wykonanie badań molekularnych pobranej tkanki (w kierunku mutacji w genach BRCA1/2, statusu HRD czy niestabilności mikrosatelitarnej MSI) jest absolutnie kluczowe. Wyniki tych badań decydują o tym, czy pacjent może zostać zakwalifikowany do nowoczesnych i refundowanych terapii celowanych lub immunoterapii.

Lekarz może zlecić również badanie krwi w celu oznaczenia poziomu markera nowotworowego CA-125. Podwyższony poziom tego markera może sugerować obecność nowotworu jajnika lub otrzewnej, ale nie jest to wystarczające do postawienia ostatecznej diagnozy. CA-125 może być podwyższony także z innych, nienowotworowych powodów, takich jak endometrioza czy mięśniaki.

Rak otrzewnej – leczenie

Leczenie raka otrzewnej zależy od wielu czynników i wymaga indywidualnego podejścia. Decyzje dotyczące możliwości leczenia powinny być podejmowane na podstawie analizy sytuacji każdego pacjenta przez multidyscyplinarny zespół specjalistów, uwzględniający rodzaj nowotworu, jego stopień zaawansowania, stan ogólny chorego oraz obecność ewentualnych przerzutów.

Kluczową rolę odgrywa współpraca chirurga onkologicznego, onkologa klinicznego i radiologa. Ważne jest, abyś aktywnie uczestniczył w procesie leczenia, zadawał pytania i rozumiał wszystkie etapy terapii.

Chirurdzy muszą precyzyjnie ocenić stopień rozsiewu nowotworu. Służy do tego skala PCI (Peritoneal Cancer Index). Jest to system punktowy (od 0 do 39), w którym jamę brzuszną dzieli się na 13 regionów i w każdym z nich ocenia wielkość największych guzów.

Wynik PCI jest kluczowy przy kwalifikacji do leczenia operacyjnego. Przyjmuje się, że wynik powyżej 20 punktów często wyklucza możliwość przeprowadzenia skutecznej, radykalnej operacji. Pomaga to uniknąć niepotrzebnie rozległego zabiegu u osób, u których choroba jest bardziej zaawansowana, niż pokazały to badania obrazowe.

Należy pamiętać, że ocena PCI na podstawie tomografii komputerowej (tzw. rPCI) często zaniża faktyczny stan zaawansowania. Dlatego ostateczna ocena dokonywana jest podczas laparoskopii lub na początku operacji. Tak więc nawet jeśli wynik tomografii komputerowej wydaje się obiecujący, nie jest on ostateczną wyrocznią. Chirurg musi zobaczyć jamę otrzewnej „na żywo” (najczęściej podczas laparoskopii), aby potwierdzić, że operacja realnie może doprowadzić do całkowitej cytoredukcji (CC0), czyli stanu, w którym nie pozostają żadne widoczne zmiany nowotworowe.

Metody leczenia raka otrzewnej

Najskuteczniejszą metodą terapeutyczną jest połączenie dwóch procedur, wykonywanych podczas jednego zabiegu: CRS (Cytoreductive Surgery) – chirurgia cytoredukcyjna i HIPEC (dootrzewnowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii). Celem chirurgii cytoredukcyjnej jest usunięcie wszystkich widocznych gołym okiem ognisk nowotworu. Bezpośrednio po zakończeniu etapu chirurgicznego (CRS) rozpoczyna się procedura HIPEC.

HIPEC jako opcja terapeutyczna

Procedura HIPEC polega na „płukaniu” jamy brzusznej podgrzanym do temperatury około 42°C roztworem leku przeciwnowotworowego (cytostatyku) przez 30-90 minut. Sama wysoka temperatura jest zabójcza dla komórek rakowych, a dodatkowo „otwiera” je, pozwalając chemioterapii dootrzewnowej wniknąć głębiej i działać znacznie skuteczniej. Metoda ta jest szczególnie efektywna w eliminowaniu mikroskopijnych ognisk nowotworowych, które mogły pozostać po chirurgii cytoredukcyjnej i może znacząco poprawić szanse na wyleczenie.

Decyzja o zastosowaniu HIPEC jest zawsze podejmowana indywidualnie, po dokładnej ocenie stanu pacjenta i rozległości nowotworu. Ważne jest, abyś porozmawiał ze swoim lekarzem o korzyściach i ryzyku związanym z tą procedurą. Pamiętaj, że HIPEC to tylko jedna z metod leczenia i może być stosowana w połączeniu z innymi terapiami, takimi jak chemioterapia systemowa czy leczenie celowane.

Gdzie w Polsce wykonuje się zabiegi CRS+HIPEC?

Procedura CRS+HIPEC jest wysokospecjalistycznym zabiegiem, który powinien być wykonywany wyłącznie w doświadczonych, referencyjnych ośrodkach. W Polsce takie operacje wykonuje się m.in. w Gdańsku, Wrocławiu, Krakowie, Bydgoszczy, Warszawie (Narodowy Instytut Onkologii), Brzezinach, Lublinie i Łodzi.

Leczenie systemowe raka otrzewnej refundowane przez NFZ

Poza leczeniem chirurgicznym, pacjenci z nowotworem otrzewnej w Polsce mają dostęp do nowoczesnych terapii systemowych w programach lekowych NFZ. Kwalifikacja do nich zależy od wyników badań molekularnych guza.

Inhibitory PARP takie jak olaparyb (w monoterapii lub w połączeniu z bewacyzumabem) są niezwykle skuteczne u pacjentek z pierwotnym rakiem otrzewnej, u których stwierdzono mutację w genach BRCA1/2. Leczenie to jest w Polsce w pełni refundowane w ramach programu lekowego B50 (stan na 1 października 2025).

Refundacją objęte są również inne nowoczesne leki, takie jak mirwetuksymab sorawtanzyna – jest to tzw. koniugat leku z przeciwciałem, który celuje w komórki nowotworowe z wysoką ekspresją receptora folianowego alfa (FRα). Działa jak „inteligentny pocisk”, dostarczając chemioterapię bezpośrednio do komórek rakowych, oszczędzając zdrowe tkanki.

Refundowana jest także trabektedyna (w nawrotowym raku jajnika/otrzewnej). Dla niewielkiej grupy pacjentów, u których guz charakteryzuje się tzw. wysoką niestabilnością mikrosatelitarną (MSI-H), dostępna jest również refundowana immunoterapia pembrolizumabem.

Porozmawiaj ze swoim onkologiem o możliwości zastosowania tych terapii w Twoim przypadku. Pamiętaj, że terapia jest procesem dynamicznym, a jej plan może być modyfikowany w zależności od Twojej odpowiedzi na leczenie.

Jaką dietę stosować przy raku otrzewnej?

Żywienie odgrywa kluczową rolę w procesie zdrowienia. Odpowiednia dieta może wspierać organizm pacjenta i poprawiać samopoczucie. W przypadku pacjentów z rakiem otrzewnej ważne są lekkostrawne posiłki, dostarczające organizmowi odpowiednią ilość białka, węglowodanów i płynów.

W jadłospisie powinny znaleźć się produkty bogate w białko, ale także witaminy oraz minerały. Dzięki nim organizm będzie lepiej znosił chemioterapię oraz inne terapie. Osoby cierpiące na wodobrzusze mogą potrzebować diety niskosodowej, aby złagodzić objawy i poprawić komfort życia.

Jeśli pacjent ma problemy z apetytem i łaknieniem (co może prowadzić do niedożywienia), zaleca się włączenie doustnych suplementów pokarmowych w formie płynów. Są one stosowane jako żywienie uzupełniające.

Praktyczne wskazówki:

Jedz zrównoważone posiłki, bogate w białko, owoce i warzywa.
Unikaj przetworzonej żywności oraz wysokotłuszczowych potraw.
Pij odpowiednią ilość płynów, aby zapobiec odwodnieniu.
W przypadku wystąpienia nudności czy brak apetytu, skonsultuj się z lekarzem.
Regularnie monitoruj swoją masę ciała i zgłaszaj wszelkie zmiany lekarzowi.

Jakie są rokowania dla pacjentów z rakiem otrzewnej?

Przekazywanie informacji o prognozach wymaga dużej ostrożności, ponieważ każdy pacjent i każda choroba są inne. Statystyki dają jednak ogólny obraz skuteczności leczenia.

Rokowania w przypadku raka otrzewnej są uzależnione od wielu czynników. Najważniejsze z nich to stopień zaawansowania nowotworu w momencie diagnozy oraz skuteczność operacji cytoredukcyjnej. Osiągnięcie statusu CC0, czyli całkowite usunięcie widocznych zmian nowotworowych podczas operacji, ma kluczowe znaczenie dla poprawy prognoz. Wpływ na rokowania ma również typ nowotworu, jego agresywność oraz odpowiedź na zastosowane leczenie.

W przypadku niektórych mniej agresywnych typów nowotworów, takich jak śluzak rzekomy otrzewnej, wyleczenie po zabiegu CRS+HIPEC jest możliwe nawet u 95% pacjentów. W przypadku bardziej złośliwych guzów statystyki pokazują, że trzyletnie przeżycie po zastosowaniu terapii CRS+HIPEC wynosi około 40%. Ważne jest, aby pamiętać, że są to jedynie dane statystyczne, a każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnej oceny.

Dzięki połączeniu agresywnej chirurgii, HIPEC oraz nowoczesnych leków systemowych, rak otrzewnej z choroby niegdyś uważanej za nieuleczalną, staje się chorobą przewlekłą, z którą można przeżyć wiele lat, zachowując dobrą jakość życia.

Podsumowanie

Rak otrzewnej może dawać niespecyficzne objawy. W połączeniu z dosyć niskim odsetkiem występowania nowotwory otrzewnej są często przeoczane. Dlatego, jeśli towarzyszą Ci dziwne dolegliwości brzuszne, skonsultuj się z lekarzem rodzinnym. Nie bagatelizuj tych objawów, ponieważ mogą one wskazywać na rozwijający się nowotwór. Wczesne wykrycie choroby zwiększa szanse na skuteczną terapię i poprawę rokowań.

Poinformuj lekarza o wszystkich przypadkach nowotworów (szczególnie raka jajnika, piersi, jelita grubego) w Twojej rodzinie. Obciążenie genetyczne może zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwór otrzewnej. Lekarz może zalecić Ci wykonanie badań genetycznych lub objęcie Cię programem regularnych badań kontrolnych.

Jeśli diagnoza raka otrzewnej się potwierdzi, dalsze leczenie, zwłaszcza operacyjne, powinno odbywać się w jednym z wyspecjalizowanych ośrodków wykonujących zabiegi CRS i HIPEC w Polsce. Upewnij się, że lekarze prowadzący mają duże doświadczenie w leczeniu nowotworów otrzewnej i stosują nowoczesne metody leczenia. Pamiętaj, że nie jesteś sam w tym procesie i możesz liczyć na wsparcie lekarzy, rodziny, bliskich oraz Fundacji Alivia.

Autorka: Martyna Piotrowska

Źródła [dostęp 19.11.2025 r.]: