Czym jest rak? Jak powstaje i jak się go leczy? Podstawowe informacje

„Rak” to termin określający zespół chorób różniących się typem i miejscem występowania, ale mających jedną wspólną cechę – nadzwyczajny wzrost komórek, wykraczający poza kontrolę.

W normalnych okolicznościach wzrost wszystkich naszych komórek jest ściśle kontrolowany. Ale gdy sygnały kontrolne jednej z nich działają niewłaściwie i jej cykl życia zostaje zakłócony, dzieli się i dzieli. Niekontrolowany wzrost postępuje i w rezultacie powstaje nadmiernie rozrośnięta masa zwana „guzem”. Guz może być zarówno łagodny, jak i złośliwy.

Rak – guz łagodny a guz złośliwy

Guz łagodny nie zagraża życiu. Nie rozprzestrzenia się do innych części ciała (nie daje przerzutów) i jest dobrze ograniczony, a dodatkowo wyleczalny. Wiele guzów piersi jest przykładem guza łagodnego.

Z kolei guz złośliwy może się rozprzestrzeniać do innych części ciała. Kiedy do tego dojdzie, złośliwe komórki przenoszą się za pomocą układu limfatycznego lub krwionośnego do innych części ciała, żeby się tam „zagnieździć” i mnożyć, co w efekcie powoduje powstawanie nowych guzów zwanych wtórnymi lub przerzutami. Nazwa, jaką wówczas nadaje się rakowi, jest powiązana z pierwotnie umiejscowionym rakiem, nawet jeśli rozprzestrzenił się on do innych części ciała. Na przykład, jeśli rak prostaty przerzucił się do wątroby, nadal nazywany jest rakiem prostaty.

Jak powstaje rak

Rak zaczyna się wówczas, gdy normalna komórka staje się rakową. Tak się dzieje, gdy coś zakłóca DNA, zmieniając kod, który monitoruje komórkowy cykl życiowy. Jeden lub kilka z wielu czynników ryzyka może przyczynić się do powstania takich komórek.

Najbardziej popularne czynniki ryzyka raka to:

1. Genetyczne predyspozycje – niektóre rodzaje raka, jak na przykład jelita albo piersi, często powtarzają się w rodzinie. Tylko predyspozycja do zachorowania jest dziedziczona, tak więc inne, niegenetyczne czynniki  (np. środowiskowe) muszą zaistnieć, żeby rak się rozwinął. Pojawienie się takiej predyspozycji w rodzinie nie oznacza, że dana osoba na pewno zachoruje, jednak pozostaje ona w grupie podwyższonego ryzyka. Wiedza na temat czynnika genetycznego i zarządzanie nią może pomóc w zapobieganiu zachorowania.
2. Ekspozycja na estrogen (kobiety) – u kobiet mogą rozwinąć się niektóre ginekologiczne typy raka (np. piersi lub macicy), jeśli jej system narażony jest na zbyt dużą ilość estrogenu stymulującego proliferację komórek w danej tkance (czyli proces ich namnażania). Czynniki, które przyczyniają się do zwiększonej ekspozycji na estrogen to początek menstruacji, okres menopauzy oraz picie alkoholu. Ryzyko zachorowania jest mniejsze u kobiet, które urodziły dziecko przed 25. rokiem życia. Wśród innych czynników, które mogą zmniejszyć ryzyko, należy wymienić regularne ćwiczenia i niskotłuszczową dietę.
3. Promieniowanie jonizujące – nadmierna ekspozycja na promieniowanie jonizujące, jak promieniowanie rentgenowskie, może powodować szkody w DNA, które zwiększają ryzyko raka.
4. Promieniowanie ultrafioletowe – jest promieniowaniem słonecznym. Promienie ultrafioletowe B (UVB) uszkadzają DNA komórki i są przyczyną powstawania raka skóry w 90% przypadków. Zapobieganie zachorowaniom obejmuje zmniejszenie ekspozycji na słońce, noszenie ochronnych ubrań oraz stosowanie kremów przeciwsłonecznych z wysokim filtrem SPF (Sun Protection Factor).
5. Rakotwórcze środki chemiczne – środki chemiczne jak azbest, benzen, formaldehyd czy spaliny diesla są niebezpieczne w większych stężeniach.
6. Dym tytoniowy – palenie tytoniu jest jednym z najbardziej zabójczych czynników rakotwórczych. Palenie może powodować raka płuc i innych narządów. Najlepszym sposobem na obniżenie ryzyka zachorowania jest niepalenie oraz unikanie ekspozycji na palenie wtórne, czyli przebywania w zadymionych miejscach.
7. Alkohol – osoby, które piją dużo alkoholu są mocno narażone na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka i wątroby.
8. Jedzenie – istnieją pewne pokarmy zwiększające ryzyko rozwoju raka. Produkty, które powinny być wykluczane z diety to octowe marynaty i produkty wędzone oraz mięso traktowane azotanami i zwęglone na grillu (jako że zwęglone części są rakotwórcze). Warto też unikać nadmiaru tłuszczu zwierzęcego, białka, soli i czerwonego mięsa. Spożywanie witaminy C w diecie może wspomagać ochronę przed rakiem powodowanym rakotwórczym jedzeniem.
9. Niezdrowa dieta – dieta bogata w tłuszcze nasycone (szczególnie z czerwonego mięsa) jest powiązana z kilkoma typami raka, włączając raka jelita, gruczołu odbytnicy i prostaty. Ryzyko może być zmniejszone poprzez redukcję tłuszczu zwierzęcego w diecie oraz poprzez jedzenie większej ilości produktów sojowych, pełnoziarnistych, owoców i warzyw.
10. Wolne rodniki – są niebezpiecznym, wysoce aktywnym związkiem chemicznym, który może zniszczyć DNA i prowadzić do raka. Powstają one na różne sposoby, włączając utlenianie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Dieta bogata w antyutleniacze (jak witamina A i C) zawarte w żółtych i pomarańczowych owocach i warzywach może redukować ryzyko z nimi związane.

Efekt niekontrolowanego mnożenia się komórek, jak również szybkość, z jaką to zachodzi, zmienia się w każdym przypadku. Wiele osób przezwycięża chorobę lub żyje z nią długie lata… Jeśli u Ciebie lub kogoś bliskiego został zdiagnozowany rak, z pewnością interesuje Cię, jakie metody leczenia tej choroby się stosuje.

Metody leczenia nowotworów

Istnieje wiele metod leczenia nowotworów. Są one wybierane na podstawie typu raka, jego lokalizacji, zakresu występowania i stadium, w którym został zdiagnozowany. Istotną rolę odgrywa też zdrowie i samopoczucie pacjenta. Leczenie może być pojedyncze, sekwencyjne lub też być mieszanką terapii.

• Chemioterapia – stosuje się leki przeciwnowotworowe nazywane chemioterapeutykami. Niszczą one komórki raka poprzez zahamowanie wzrostu lub rozmnażania w określonym stopniu cyklu życiowego komórki. Mogą być podane dożylnie, doustnie lub poprzez zastrzyk domięśniowy, podskórny bądź w inny sposób, w zależności od leku i typu raka. Chemioterapia często odbywa się w cyklach.

Leki stosuje się nie tylko do leczenia raka, ale również usuwania skutków choroby (np. bólu) czy efektów ubocznych, takich jak nudności, często występujące w różnych typach terapii.

Leki przeciwnowotworowe – jak działają i co powodują?

Większość leków przeciwnowotworowych działa na zasadzie hamowania syntezy DNA lub innych procesów w cyklu życiowym komórki. Ponieważ działają ogólnie, obciążone zostają nie tylko komórki rakowe, ale wszystkie szybko mnożące się. Sposób, w jaki się to dzieje w przypadku nienowotworowych komórek, określają działania uboczne danego leku. Zdrowe komórki ulegające zniszczeniom to komórki krwi, które zwalczają infekcje, pomagają krzepnąć krwi i dostarczają tlen do wszystkich części ciała. Kiedy parametry krwi ulegają zmianie, pacjent jest podatniejszy na infekcje, pojawianie się siniaków lub krwotoki, jak również może się czuć słaby i bardzo zmęczony. Szybko dzielące się komórki w cebulkach włosów i komórki wyścielające przewód pokarmowy mogą również zostać uszkodzone.

Wynikiem tego mogą być: utrata włosów, słaby apetyt, nudności i wymioty, biegunka, rany warg i ust. Wiele z ubocznych efektów można kontrolować dzięki nowoczesnym lekom. U większości pacjentów efekty uboczne są krótkotrwałe i w końcu ustępują. Włosy odrastają, choć mogą zmienić kolor i fakturę.

• Radioterapia i brachyterapia –  to sposób leczenia raka z wykorzystaniem promieniowania jonizującego. Niszczy ono komórki albo materiał genetyczny komórek w strefie, która podlega leczeniu, tym samym uniemożliwiając im wzrost.

• Operacja – polega na usunięciu guza. Czasami otaczające zmianę tkanki i węzły chłonne są również usuwane. Operacja może być prowadzona z użyciem konwencjonalnych narzędzi lub lasera.

• Terapia hormonalna – to regulacja hormonów w celu zapobiegania działaniu tych, które wpływają na wzrost raka.

• Terapia biologiczna – inaczej immunoterapia. Korzysta z działania układu odpornościowego pacjenta (zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio), zwalczając chorobę bądź zmniejszając skutki uboczne spowodowane innymi terapiami.

• Terapia celowana – pacjent otrzymuje leki onkologiczne dostosowane do charakterystyki genetycznej danego guza. Dowiedz się więcej: prostowraka.pl/idea

• Hipertermia – czyli przegrzanie guza nowotworowego, staje się jedną z coraz bardziej cenionych metod walki z rakiem. To termiczny rodzaj radioterapii mogący istotnie zwiększyć skuteczność leczenia raka. Służy niszczeniu komórek guzów bądź zahamowaniu wzrostu poprzez ich przegrzanie. Metodę tę stosuje się w połączeniu z chemioterapią i/lub radioterapią.

Znajdź najlepszy ośrodek i specjalistę w leczeniu raka. Skorzystaj z naszej Onkomapy i poznaj opinie innych pacjentów onkologicznych!

Rak a nowotwór – różnice

Czy pojęcia rak i nowotwór oznaczają to samo? Choć często używa się ich zamiennie, trzeba pamiętać, że mają nieco inne znaczenie. Mianem nowotworu określamy każdą zmianę, która powstaje na skutek nadmiernego, niekontrolowanego wzrostu komórek – może ona być łagodna lub złośliwa.

Z kolei rak to konkretny typ nowotworu złośliwego, wywodzącego się z tkanki nabłonkowej. Przykładami mogą być: rak jelita grubego, piersi, żołądka czy trzustki. To oznacza, że nie każdy nowotwór jest rakiem. Jednocześnie każdy rak jest nowotworem o charakterze złośliwym.

Rak nie musi być wyrokiem. Współczesna medycyna daje wiele możliwości w kwestii leczenia, także gdy choroba jest w bardziej zaawansowanym stadium. Wiemy też coraz więcej na temat czynników ryzyka rozwoju raka, dlatego możemy podjąć skuteczne kroki profilaktyczne, aby dłużej cieszyć się zdrowiem.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia