Jakie są długotrwałe efekty immunoterapii anty-PD-1/PD-L1?

W czasopiśmie European Journal of Cancer opublikowano wyniki retrospektywnego badania obserwacyjnego mającego na celu ocenę długotrwałych efektów i działań niepożądanych immunoterapii przeciwciałami anty-PD-1/PD-L1. Choć u pacjentów poddawanych takiej terapii mogą występować przewlekłe oraz ostre działania niepożądane, obserwuje się znaczącą korzyść z jej stosowania w kontekście wydłużenia życia i utrzymania jego jakości.

W okresie od października 2009 do sierpnia 2017 badacze zidentyfikowali 907 pacjentów poddawanych immunoterapii przeciwciałami anty-PD-1 lub anty-PD-L1. 217 pacjentów przeżyło co najmniej 24 miesiące i to w tej grupie dokonano oceny długotrwałych efektów immunoterapii. 

135 pacjentów chorowało na czerniaka, 44 na raka nerkowokomórkowego a 38 na niedrobnokomórkowego raka płuca. Większość z nich stanowili mężczyźni (70.3%) a średni wiek rozpoczęcia terapii anty-PD-1/PD-L1 wynosił 61 lat. 39.2% pacjentów otrzymywało pembrolizumab, 32.7% niwolumab, 18.9% niwolumab w połączeniu z ipilimumabem, 8.8% atezolizumab a 0.5% awelumab. Większość pacjentów była sprawna w momencie włączenia do badania – zgodnie ze skalą ECOG 43.8% z nich miało stopień sprawności 0 (zdolność do wykonywania normalnych czynności bez ograniczeń) a 46.5% stopień sprawności 1 (możliwość chodzenia i zdolność wykonywania lekkiej pracy).

Terapia jest skuteczna 

U 41% pacjentów stopień sprawności nie uległ zmianie, u 17.1% pacjentów sprawność pogorszyła się (większy o 1 stopień sprawności), a u 17.1% pacjentów polepszyła się (mniejszy o 1 stopień sprawności). 59.0% pacjentów wykazało częściową a 12.9% całkowitą odpowiedź na leczenie anty-PD-1/PD-L1. U 10.1% pacjentów nastąpiła progresja choroby, a u 18% jej stabilizacja. 33 (15.2%) pacjentów zmarło – 28 z powodu progresji choroby, 3 z powodu nekrozy po radioterapii, białaczki i krwawienia z przewodu pokarmowego, a 2 z powodu zawału serca i krwawienia z układu oddechowego. Mediana całkowitego czasu przeżycia ani czasu wolnego od progresji nie zostały wyznaczone z powodu zbyt krótkiego czasu trwania obserwacji. 

Objawy niepożądane nie mają wpływu na czas przeżycia

65% pacjentów doświadczyło poważnych działań niepożądanych – 45.2% stopnia I/II, a 13.4% stopnia III/IV. Najczęściej pojawiającymi się działaniami niepożądanymi były: zapalenie skóry (18.4%) zapalenie tarczycy (12.9%), zapalenie stawów (9.7%), zapalenie płuc (9.2%), zapalenie wątroby (7.4%). U części pacjentów działania niepożądane występowały przewlekle, nawet po zakończeniu immunoterapii i dotykały najczęściej pacjentów leczonych niwolumabem w połączeniu z ipilimumabem. Wśród 10.14% pacjentów występowała przewlekle niedoczynność tarczycy, a także: zapalenie stawów (3.2%), niewydolność nadnerczy (3.2%), neuropatia (2.8%), zapalenie płuc (1.8%), zapalenie skóry (1%), cukrzyca typu I (0.8%), zaburzone połykanie (0.5%). Nie zaobserwowano jednak, aby występowanie poważnych ani przewlekłych działań niepożądanych miało wpływ na całkowity czas przeżycia pacjentów. Oceniana przez pacjentów jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia była wyższa niż w ogólnej populacji pacjentów onkologicznych. 

Badacze zwracają również uwagę, iż połączenie immuno- i radioterapii może zwiększać ryzyko wystąpienia nekrozy (martwicy) tkanek – efekt ten zaobserwowano u 25% spośród 139 pacjentów poddawanych takiemu leczeniu. Nie zaobserwowano istotnych zmian w wartości ciśnienia tętniczego, poziomu cukru we krwi czy też BMI.

W obserwowanej grupie pacjentów rozwinęły się również inne choroby: choroba refluksowa przełyku (9.7%), cukrzyca typu 2 (6.5%), nadciśnienie (6.0%), depresja (6.0%). 

Jak działa immunoterapia anty-PD-1/PD-L1?

Cząsteczkami skierowanymi przeciwko receptorom programowanej śmierci komórki 1 (PD-1) są przeciwciała monoklonalne – niwolumab, pembrolizumab – a przeciwko lub białkom PD-L1 -atezolizumab, awelumab. PD-1 znajduje się na powierzchni komórek układu odpornościowego, a białka PD-L1 m.in. na powierzchni komórek nowotworowych. Skutkiem połączenia się PD-L1 lub PD-L2 z receptorem PD-1 jest hamowanie odpowiedzi immunologicznej wobec rozwijającego się nowotworu. Uniemożliwienie takiego połączenia prowadzi do wzmocnienia przeciwnowotworowej odpowiedzi układu odpornościowego.

Czy immunoterapia anty-PD-1/PD-L1 jest dostępna dla polskich pacjentów?

Immunoterapia z zastosowaniem różnych cząsteczek anty-PD-1/PD-L1 jest refundowana przez NFZ pacjentom spełniającym kryteria następujących programów lekowych*:

• „Leczenie niedrobnokomórkowego raka płuca” – cząsteczki niwolumab, pembrolizumab i atezolizumab
• „Leczenie raka nerki” – cząsteczka niwolumab
• „Leczenie opornej i nawrotowej postaci klasycznego chłoniaka hodgkina z zastosowaniem niwolumabu”
• „Leczenie płaskonabłonkowego raka narządów głowy i szyi” – cząsteczka niwolumab

Immunoterapia anty-PD-1/PD-L1 znajduje jednak zastosowanie również w leczeniu innych nowotworów m.in.: zaawansowanym raku przełyku, zaawansowanym raku wątrobokomórkowym, zaawansowanym raku jelita grubego oraz zaawansowanym raku pęcherza.

Autorka: Natalia Tarłowska

* Informacja aktualna w dniu 28.07.2020. Najnowsze informacje o programach lekowych dla chorób onkologicznych znajdują się tutaj: www.gov.pl/web/zdrowie/choroby-onkologiczne

Źródło:

Patrinely Jr, James Randall, et al. „Survivorship in immune therapy: Assessing toxicities, body composition and health-related quality of life among long-term survivors treated with antibodies to programmed death-1 receptor and its ligand.” European Journal of Cancer 135 (2020): 211-220.