Radioterapia – czym jest, kiedy znajduje zastosowanie, najważniejsze fakty i mity

Wiedza o raku
22 grudnia, 2022
Alivia

Radioterapia, podobnie jak chemioterapia, jest podstawową metodą leczenia nowotworów. Szacuje się, że znajduje zastosowanie nawet u ok. 50-70% pacjentów onkologicznych. Może być wykorzystywana samodzielnie lub w połączeniu z innymi terapiami w celu osiągnięcia możliwie najlepszych rezultatów. Na czym polega i jak działa radioterapia? Co należy o niej wiedzieć?

Radioterapia – co to jest?

Radioterapia jest sposobem leczenia nowotworów przy użyciu promieniowania jonizującego. Przeprowadza się ją w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych. Pomieszczenie, w którym się odbywa, jest do tego specjalnie przygotowane i wyposażone w odpowiednie urządzenie. Promieniowanie, jakie wykorzystywane jest podczas terapii, przypomina to niezbędne do wykonania badania RTG, ale jego dawki są większe, sam czas naświetlania jest też dłuższy.

Przygotowaliśmy pakiet benefitów oraz darmowych usług, dzięki którym mierzenie się z rakiem będzie łatwiejsze. Daj nam szansę! Kliknij tutaj i przekonaj się, co możemy dla Ciebie zrobić!

Biorąc pod uwagę cel leczenia, wyróżnia się radioterapię:

Uzupełniającą – inaczej adjuwantową, a więc przeprowadzaną po operacji. Pozwala na zniszczenie komórek nowotworu, które mogły np. pozostać w organizmie po wykonaniu zabiegu oszczędzającego.
Radykalną – przeprowadza się ją z intencją całkowitego wyleczenia pacjenta. Znajduje zastosowanie m.in. w raku krtani i przełyku, a także wybranych nowotworach skóry.
Indukcyjną – inaczej neoadjuwantową, czyli przeprowadzaną przed operacją. Umożliwia zmniejszenie wielkości guza, ale też ryzyka nawrotu choroby po zakończonym leczeniu.
Objawową – stosuje się ją w celu złagodzenia objawów towarzyszących chorobie nowotworowej. Przeprowadzana jest m.in. przy przerzutach do kości.
Paliatywną – ma spowolnić przebieg choroby i przynieść ulgę pacjentowi. Może przyczynić się do zmniejszenia rozmiaru guza, ale nie pozwala na całkowite wyleczenie.

Jak wygląda radioterapia? Jak działa i przebiega?

Radioterapia to metoda leczenia miejscowego. Oznacza to, że do napromieniania wyznaczony jest ten obszar ciała, w którym znajduje się guz. Obejmuje on także zdrowe tkanki, ale w celu ich ochrony stosowane są różne środki i techniki. Może to być np. naświetlanie po przyjęciu dużej ilości płynów – gdy leczeniu poddawany jest obszar jamy brzusznej i miednicy (zapewnia to ochronę jelitom).

Dołącz do nas!

Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!

Wykorzystywane w ramach terapii promieniowanie jonizujące wywołuje zmiany w komórkach raka i doprowadza do ich śmierci. W ten sposób dochodzi do zmniejszenia guza. Leczenie zawsze musi być starannie zaplanowane i poprzedzone tomografią komputerową. Lekarz zaznacza wówczas na ciele pacjenta granice znalezionej zmiany oraz tkanek, które mogą zawierać ogniska nowotworu.

Chory układa się na łóżku w pomieszczeniu, gdzie znajduje się aparat służący do przeprowadzenia radioterapii. Te obszary ciała, które nie powinny być napromienione, są osłaniane, aby ich tkanki nie zostały zniszczone. Co istotne, pacjent znajduje się w pomieszczeniu sam, ale personel medyczny przez cały czas utrzymuje z nim kontakt głosowy. Charakterystyczna cecha miejsca, gdzie odbywa się ta forma leczenia, to bardzo grube ściany. Jest to niezbędne, aby zapewnić odpowiedni poziom ochrony personelowi medycznemu przed promieniowaniem jonizującym – akumulacja otrzymanych dawek w organizmie mogłaby być niebezpieczna.

Aparatura do leczenia nazywana jest akceleratorem liniowym. Emituje promieniowanie, którego pacjent nie czuje i nie widzi. Zabieg trwa średnio od kilkunastu do kilkudziesięciu minut, a samo napromienianie zajmuje zwykle kilka minut. Radioterapia trwa krótko, ale trzeba ją powtarzać (czasami nawet kilkadziesiąt razy, powtórzenia nazywane są frakcjami). Wynika to z faktu, że nie można podać choremu jednorazowo bardzo silnej dawki promieniowania. Na skutek regularnych zabiegów komórki nowotworowe stopniowo ulegają zniszczeniu, w efekcie czego rak zanika.

Chorujesz na raka i potrzebujesz środków na leczenie? A może szukasz porady dietetyka lub konsultacji z psychologiem? Mamy to, czego potrzebują pacjenci. Pozwól sobie pomóc! Kliknij i poznaj nasze możliwości!

Rodzaje radioterapii – sposoby napromieniania

Uwzględniając sposób napromieniania, wyróżniane są dwa rodzaje radioterapii. Może to być:

Teleradioterapia – RTH, inaczej radioterapia ze źródeł zewnętrznych. Metoda ta wykorzystuje źródło promieniowania jonizującego znajdujące się poza ciałem pacjenta. Leczenie prowadzone jest w pewnej odległości, ok. kilkudziesięciu centymetrów. Emitowane promieniowanie kierowane jest w stronę okolicy ciała, gdzie został wykryty guz.
Brachyterapia – BTH, źródło promieniowania wprowadza się do wnętrza ciała pacjenta. Odbywa się to przy użyciu specjalnego aplikatora, np. tuby, kapsułki czy prowadnicy. Dobrze zaplanowane leczenie sprawia, że podawana dawka promieniowania jest skupiona przede wszystkim w obrębie nowotworu, dlatego okoliczne zdrowe tkanki nie są mocno narażone na uszkodzenie.

W kontekście radioterapii coraz częściej mówi się o jej nowoczesnych formach. Są nimi:

Radioterapia stereotaktyczna frakcjonowana – polega na precyzyjnym podaniu bardzo wysokiej dawki napromieniania na niewielki obszar, do zmiany chorobowej. Robi się to w kilku frakcjach.
Radiochirurgia stereotaktyczna – także wykorzystuje skomplikowaną technikę precyzyjnego napromieniania. Różnica między nią a radioterapią frakcjonowaną polega na tym, że w tym przypadku wysoka dawka promieniowania podawana jest w jednej frakcji.
Radioterapia protonowa – inaczej protonoterapia, radioterapia hadronowa. Do niszczenia nowotworu wykorzystuje się promieniowanie protonowe. Metoda ta również jest bardzo precyzyjna, znajduje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu nowotworów, które rozwinęły się w miejscach trudno dostępnych.

Kiedy radioterapia jest stosowana? Jak długo trwa leczenie?

Radioterapia jest metodą pozwalającą na skuteczne leczenie większości nowotworów. Może być stosowana jako jedyna terapia, ale takie rozwiązanie wykorzystywane jest bardzo rzadko. Zazwyczaj łączy się ją z innymi metodami, zwłaszcza chemioterapią. Nie zawsze radioterapia jest pierwszym wyborem lekarzy. Są sytuacje, kiedy pacjent najpierw musi odbyć chemioterapię (wówczas naświetlanie staje się leczeniem uzupełniającym). Niemniej te dwie metody mogą być też wykorzystywane jednocześnie, wtedy mówimy o radiochemioterapii.

Obecnie najczęściej radioterapia jest częścią leczenia skojarzonego, a więc zastosowania kilku różnych metod w celu uzyskania jak najlepszych rezultatów. Poza wspomnianą już chemioterapią może to być także operacja chirurgiczna, immunoterapia czy hormonoterapia.

To, jak długo będzie trwało leczenie z wykorzystaniem napromieniania i ile frakcji (dawek) otrzyma pacjent, uzależnione jest od typu nowotworu, jego lokalizacji oraz samego schematu postępowania przyjętego przez lekarza. Najczęściej jest to 1-7 tygodni, radioterapia zwykle jest prowadzona od poniedziałku do piątku, pozostałe dwa dni to czas na regenerację organizmu. Standardowa dawka promieniowania, którą otrzymuje pacjent, to ok. 1,8-2,5 Gy (greya). Wartość jest dobierana w taki sposób, aby ograniczyć działania uboczne terapii. Czasami stosuje się także inne rozwiązania, np. zwiększenie dawki dziennej lub napromienianie bez 2-dniowej przerwy.

Jak radioterapia wpływa na organizm? Działania uboczne leczenia

Działania uboczne radioterapii klasyfikuje się do dwóch grup. Mogą one być:

wczesne – występują do 6 miesięcy od rozpoczęcia terapii, to m.in. zapalenie błon śluzowych, problemy z koncentracją, zaczerwienienie skóry i późniejsze płytkie owrzodzenie, ogólne osłabienie, kłopoty z zasypianiem,
późne – ujawniają się po ponad 6 miesiącach, a nierzadko po kilku latach od zakończenia leczenia, to m.in. zwłóknienie płuc, kardiomiopatia, zapalenie skóry.

Powikłania wczesne obejmują tkanki, które mnożą się przez cały czas, szpik kostny oraz nabłonki (np. dróg moczowych, skóry). Mimo że często powodują one dyskomfort, szybko ustępują i zwykle nie wiążą się z bardziej uciążliwymi konsekwencjami w przyszłości. Jednak tego samego nie można powiedzieć o powikłaniach późnych. Dotyczą tkanek, które mnożą się znacznie wolniej – znajdują się m.in. w płucach, wątrobie, układzie nerwowym i nerkach. Powstają w wyniku zmian zachodzących w niewielkich naczyniach krwionośnych oraz śmierci komórek miąższu narządów. Powikłania późne mogą prowadzić do przewlekłych owrzodzeń, martwicy czy niewydolności, dlatego bardzo ważne jest staranne zaplanowanie napromieniania i odpowiedni dobór dawki.

Radioterapia – fakty i mity

Na temat radioterapii można znaleźć wiele informacji, ale należy pamiętać, że nie wszystkie są prawdziwe. Faktem jest, że to jedna z podstawowych metod leczenia raka – nie jest jednak przestarzała. Obecnie daje wiele możliwości, ponieważ wykorzystuje nowoczesne rozwiązania, przykładem jest wspomniana już protonoterapia. Nie jest prawdą również to, że napromienianie sprawia ból. Pacjent nie odczuwa żadnych tego typu dolegliwości (podobnie jak np. podczas badania RTG). Ponadto po leczeniu nie musi izolować się od swoich bliskich. To mit, że tuż po podaniu określonej dawki promieniowania osoba chora stanowi zagrożenie dla otoczenia (z uwagi na to, że sama promieniuje, to błędne przekonanie).

Choć radioterapia kojarzona jest głównie z nowotworami złośliwymi, znajduje zastosowanie również w innych sytuacjach. To metoda leczenia niektórych nowotworów łagodnych (jak oponiaki i naczyniaki), a także bolesnego zwyrodnienia stawów, bliznowców czy zespołu bolesnego łokcia lub barku.

Autor: Fundacja Onkologiczna – Alivia

Źródła: