Diagnoza raka w czasie ciąży brzmi przytłaczająco. Nie musi jednak oznaczać wyboru między życiem mamy a życiem dziecka. Istnieją odpowiednie metody diagnostyczne i skuteczne terapie, które mogą być stosowane u kobiet w ciąży z minimalizacją ryzyka dla nowego życia. Dowiedz się o nich więcej i przygotuj do rozmowy ze swoim lekarzem.
Dołącz do nas!
Tu znajdziesz przygotowane specjalnie dla Ciebie darmowe wsparcie w zmaganiach z rakiem!
Ten artykuł przeczytasz w 7 minut. Dowiesz się z niego:
- Najczęstsze nowotwory u kobiet w ciąży
- Dlaczego trudno diagnozować nowotwory u kobiet w ciąży?
- Jakie metody diagnostyczne są bezpieczne dla kobiet w ciąży z podejrzeniem nowotworu?
- Jakie wyzwania wiążą się z leczeniem nowotworów u kobiet w ciąży?
- Z jakich metod skutecznego leczenia może skorzystać pacjentka w ciąży?
- Kiedy i w jaki sposób można stosować chemioterapię i immunoterapię u kobiet w ciąży z nowotworem?
- Jak ciąża wpływa na przebieg choroby nowotworowej i odwrotnie?
- Jakie aspekty należy uwzględnić w opiece nad kobietą w ciąży z chorobą nowotworową po zakończeniu leczenia?
- Podsumowanie
Najczęstsze nowotwory u kobiet w ciąży
Nowotwory u kobiet w ciąży występują stosunkowo rzadko, diagnozuje się je w przebiegu 0,02–0,1% wszystkich ciąż. Jednak statystyki wykazują tendencję wzrostową ze względu na ogólny wzrost zachorowalności na nowotwory złośliwe oraz opóźnianie wieku prokreacji.
Do najczęściej rozpoznawanych nowotworów w ciąży należą:
Rzadziej diagnozuje się:
Rak płuca u ciężarnych występuje rzadko, ale jego współwystępowanie z ciążą może się zwiększyć ze względu na ogólny wzrost zachorowalności wśród kobiet.
Dlaczego trudno diagnozować nowotwory u kobiet w ciąży?
Objawy zgłaszane przez ciężarne często są mało charakterystyczne i mogą nakładać się na typowe dolegliwości związane z ciążą, takie jak zmiany hormonalne (istotne w przypadku raka piersi i nowotworów narządów rodnych) czy zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (np. zaparcia, tłumaczone powiększającą się macicą).
Zmiany fizjologiczne w piersiach (powiększenie, obrzmienie, wzrost gęstości) mogą również utrudniać dokładność badań obrazowych i maskować objawy raka piersi. Poza tym, istnieją liczne ograniczenia dotyczące stosowanych metod diagnostycznych ze względu na potencjalne ryzyko dla płodu, szczególnie w zakresie badań z użyciem promieniowania jonizującego i środków kontrastowych.
Jakie metody diagnostyczne są bezpieczne dla kobiet w ciąży z podejrzeniem nowotworu?
Badanie ultrasonograficzne (USG) jest uważane za bezpieczną i preferowaną metodę obrazowania w przypadku podejrzenia nieprawidłowości w jamie brzusznej i miednicy i może być bezpiecznie powtarzane.
Rezonans magnetyczny (MRI) jest stosunkowo bezpieczny, szczególnie w drugim i trzecim trymestrze ciąży, jednak zaleca się unikanie stosowania środków kontrastowych z powodu ryzyka dla płodu.
Badania z zastosowaniem promieniowania jonizującego (RTG, tomografia komputerowa, badania izotopowe) mogą być zastosowane wyłącznie w przypadkach, gdy inne metody nie są wystarczające i istnieje bezpośrednie ryzyko zagrożenia życia matki i płodu, a dawka narażenia jest jak najniższa (poniżej 5 radów).
Pobranie rozmazu cytologicznego z szyjki macicy oraz kolposkopia są bezpieczne w ciąży. Mammografia i RTG klatki piersiowej mogą być wykonane w uzasadnionych sytuacjach z maksymalną ochroną płodu. Natomiast badanie PET-CT jest przeciwwskazane w tym szczególnym okresie.
Jakie wyzwania wiążą się z leczeniem nowotworów u kobiet w ciąży?
Leczenie nowotworów u kobiet w ciąży stanowi duże wyzwanie ze względu na konieczność uwzględnienia zarówno zdrowia matki, jak i bezpieczeństwa rozwijającego się płodu.
Warto zaznaczyć, że według danych, które mamy, przerwanie ciąży nie wpływa korzystnie na rokowanie w związku z rozpoznanym nowotworem. Dlatego też, wystąpienie nowotworu złośliwego w okresie ciąży nie jest wskazaniem do jej przerwania.
Czasem zespół lekarzy może podjąć decyzję o przyspieszeniu narodzin dziecka, jeśli jest już odpowiednio rozwinięte, by matka mogła wcześniej otrzymać terapię niewskazaną podczas ciąży.
Wiele standardowych metod leczenia onkologicznego, takich jak chemioterapia i radioterapia, może być szkodliwych dla płodu, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży, kiedy zachodzi intensywny proces powstawania narządów.
Decyzje terapeutyczne muszą być podejmowane zespołowo, z udziałem specjalistów onkologii klinicznej, ginekologii i chirurgii, i często są trudniejsze niż w przypadku pacjentek niebędących w ciąży, zwłaszcza w odniesieniu do nowotworów szybko namnażających się, które normalnie wymagałyby agresywnego leczenia.
Stosowanie chemioterapii jest ograniczone do nowotworów chemiowrażliwych i chemiowyleczalnych z uwagi na wysoką toksyczność cytostatyków. Radioterapia w okolicach miednicy i brzucha jest w większości przypadków przeciwwskazana, szczególnie w pierwszym i trzecim trymestrze ciąży.
Z jakich metod skutecznego leczenia może skorzystać pacjentka w ciąży?
Jak podkreślają eksperci, odpowiednio dobrana terapia nie stanowi ryzyka dla płodu oraz dalszego rozwoju dziecka i nie traci na swojej skuteczności.
Dostępne metody leczenia obejmują:
- Leczenie operacyjne: bezpieczne dla płodu, chociaż zaleca się ostrożność w pierwszym trymestrze ciąży, szczególnie przy operacjach brzusznych. W przypadku raka piersi możliwa jest operacja oszczędzająca, dzięki czemu matka może karmić noworodka.
- Chemioterapię: większość chemioterapeutyków można stosować bezpiecznie po zakończeniu pierwszego trymestru ciąży, pod ścisłą obserwacją matki i płodu. Ryzyko wad wrodzonych po tym okresie nie odbiega od przeciętnego. Istnieją dowody na możliwość stosowania chemioterapii u kobiet ciężarnych z rakiem piersi, co jest uważane za rutynowe postępowanie. Dane wskazują na możliwość bezpiecznego stosowania antracyklin i taksoidów. Więcej o chemioterapii rozwiniemy w kolejnej sekcji.
- Radioterapia: zasadniczo nie jest stosowana w czasie ciąży, raczej już po jej zakończeniu, ale w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się napromienianie szyi i śródpiersia pod warunkiem należytego osłonięcia brzucha przed promieniowaniem.
- Leczenie celowane: rozważane indywidualnie.
W czasie ciąży nie można stosować leków hormonalnych, dlatego hormonoterapię odracza się do czasu urodzenia malucha.
Kiedy i w jaki sposób można stosować chemioterapię i immunoterapię u kobiet w ciąży z nowotworem?
Stosowanie chemioterapii w pierwszym trymestrze ciąży jest przeciwwskazane ze względu na wysokie ryzyko teratogennego (toksycznego) działania na płód, prowadzące do uszkodzeń organów, poronień lub śmierci płodu, ponieważ w tym okresie komórki płodu intensywnie się dzielą i różnicują, podobnie jak komórki nowotworowe.
Chemioterapię można rozważyć najwcześniej w drugim trymestrze ciąży (po 14. tygodniu), jednak zawsze ze świadomością potencjalnego ryzyka dla płodu, takiego jak niska masa urodzeniowa czy pancytopenia, czyli niedobór wszystkich komórek krwi.
Niektóre leki, takie jak antymetabolity i leki alkilujące, są uważane za bardziej teratogenne. Alkaloidy roślinne i antracykliny są mniej toksyczne dla płodu ze względu na większe cząsteczki, ale mogą mieć negatywny wpływ na matkę. W przypadku bezwzględnej konieczności stosowania pochodnych platyny preferuje się mniej toksyczną oksaliplatynę.
Stosowanie leków celowanych, takich jak trastuzumab czy rytuksymab, wymaga ostrożności i rozważenia korzyści dla matki w stosunku do ryzyka dla płodu. O tym warto pamiętać: nie karm piersią, jeśli po urodzeniu dziecka, kontynuujesz chemioterapię lub rozpoznano raka już w okresie laktacji. Karmienie piersią podczas chemioterapii jest przeciwwskazane ze względu na przenikanie leków i ich metabolitów do mleka matki.
Jak ciąża wpływa na przebieg choroby nowotworowej i odwrotnie?
W większości przypadków ciąża nie wpływa negatywnie na rozwój nowotworu. Wiele nowotworów jest hormononiezależnych, a w przypadku raka piersi hormonozależnego nie obserwuje się zwykle istotnego wpływu ciąży na jego progresję, pomimo zmian hormonalnych.
Z drugiej strony, sama choroba nowotworowa może wpływać na funkcjonowanie całego organizmu matki, co może rzutować na rokowanie dla płodu. Zaawansowane stadia niektórych nowotworów, np. raka jajnika, mogą prowadzić do powikłań zagrażających życiu matki, a tym samym i płodu.
Rak jako taki rzadko bezpośrednio oddziałuje na płód, choć opisano pojedyncze przypadki przerzutów czerniaka do łożyska, a nawet płodu.
Rokowanie u kobiet z nowotworem rozpoznanym w okresie ciąży jest podobne jak u kobiet nieciężarnych z nowotworem o identycznym stopniu zaawansowania. Dzieci matek leczonych onkologicznie w ciąży rozwijają się prawidłowo i nie stwierdzono u nich istotnych zaburzeń rozwojowych, w tym intelektualnych, czy związanych z możliwościami reprodukcyjnymi.
Jakie aspekty należy uwzględnić w opiece nad kobietą w ciąży z chorobą nowotworową po zakończeniu leczenia?
Istotna jest wzmożona czujność onkologiczna pod kątem ewentualnej wznowy choroby. Położnik powinien uwzględniać historię choroby nowotworowej pacjentki, choć zazwyczaj nie zmienia to zasad nadzoru nad matką i dzieckiem.
Ważne jest ustalenie odpowiedniego odstępu czasu od zakończenia leczenia do zajścia w ciążę, aby zminimalizować ryzyko wznowy choroby w okresie ciąży.
Leczenie powikłań po chemioterapii w ciąży może być ograniczone (np. unika się erytropoetyny). W przypadku kobiet z dziedziczną predyspozycją do nowotworów, takich jak mutacje w genach BRCA1/2 czy zespół Lyncha, konieczne jest zapewnienie poradnictwa genetycznego i odpowiedniego nadzoru onkologicznego zarówno w okresie ciąży, jak i po porodzie, z uwzględnieniem zwiększonego ryzyka niektórych typów nowotworów.
Podsumowanie
Leczenie przeciwnowotworowe, często agresywne i obarczone skutkami ubocznymi, musi być prowadzone z rozwagą. Mając na uwadze skuteczność terapii u matki, nie można tracić z oczu ryzyka dla dziecka. Kluczowe jest postępowanie w wyspecjalizowanych ośrodkach, z udziałem doświadczonego multidyscyplinarnego zespołu składającego się z ginekologów-położników, neonatologów i onkologów różnych specjalności. Dzięki odpowiedniemu podejściu, w większości przypadków możliwe jest skuteczne leczenie nowotworu u ciężarnej bez narażania płodu.
Pacjentki onkologiczne w ciąży znajdą leczone są w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi w nowo otwartym Centrum Onkologii Kobiet Ciężarnych.
Autorka: Martyna Piotrowska
Źródła:
Nowotwór złośliwy a ciąża – Medycyna Praktyczna
Macierzyństwo i nowotwór – spojrzenie położnika
Nowotwory u kobiet ciężarnych – Onkonet
Przebieg ciąży, porodu oraz stan pourodzeniowy noworodka u kobiet ze współistniejącą chorobą nowotworową – Forum Położnictwa i GinekologiiStandardy postępowania w przypadkach choroby nowotworowej u kobiet w ciąży – Ministerstwo Zdrowia – Portal Gov.pl
