Przerzuty nowotworowe: leczenie i rokowania

Jednym z najpoważniejszych zagrożeń związanych z nowotworami są przerzuty, które stanowią wyzwanie dla lekarzy i pacjentów. W tym artykule poradnikowym omówimy kluczowe aspekty związane z przerzutami nowotworowymi, od ich objawów, przez rokowania, aż po możliwości leczenia.

Co to są przerzuty nowotworowe?

Przerzuty nowotworowe powstają, gdy komórki nowotworowe rozprzestrzeniają się z pierwotnego miejsca do innych obszarów organizmu. Mamy wówczas do czynienia z rakiem przerzutującym, a proces tworzenia przerzutów to metastaza. W wielu przypadkach jest on również określany jako rak w IV stadium rozwoju. Identyfikacja ewentualnych przerzutów jest niezwykle ważna, ponieważ wpływa na rokowanie i sposób leczenia pacjenta.

Komórki tworzące przerzut są pod względem biologicznym podobne do komórek raka pierwotnego. Nie pochodzą z komórek narządu, w którym przerzut został wykryty. Analizując wyniki badań molekularnych, lekarze mogą określić źródło komórek rakowych.

Rak przerzutowy nosi taką samą nazwę jak rak pierwotny. Na przykład rak piersi, który rozprzestrzenił się do płuc, jest rakiem piersi z przerzutami, a nie rakiem płuc. Jest on leczony jako rak piersi w stadium IV, a nie jako rak płuc.

Czasami, w przypadku diagnozy raka z przerzutami, lekarze nie są w stanie określić pierwotnego ogniska. Ten typ raka określany jako przerzuty bez ogniska pierwotnego lub rak o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym (ang. CUP, carcinoma of unknown primary).

Po jakim czasie rak daje przerzuty?

Niektóre nowotwory rozwijają przerzuty we wczesnym stadium, podczas gdy inne mogą przez długi czas pozostawać bezobjawowe. Jednak pewne typy nowotworów są znane z tendencji do szybkiego rozprzestrzeniania się komórek nowotworowych poza pierwotne miejsce ich występowania.

Regularne badania przesiewowe pomogą we wczesnym wykrywaniu ewentualnych przerzutów, co z kolei umożliwia szybszą reakcję i skuteczne leczenie. Monitoruj stan swojego zdrowia przez cały czas, nawet po zakończeniu leczenia pierwotnego nowotworu. W razie pojawienia się niepokojących objawów, takich jak ból, zmiany w funkcjonowaniu organizmu czy utrata masy ciała, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem.

Zwykle komórki nowotworowe rozprzestrzeniają się w organizmie w kilku etapach:

• naciekanie pobliskiej tkanki, 
• przemieszczanie się za pośrednictwem najbliższych węzłów chłonnych lub naczyń krwionośnych, 
• przemieszczanie się przez układ limfatyczny i krwiobieg do innych części ciała, 
• zatrzymanie się w małych naczyniach krwionośnych w odległej lokalizacji, 
• inwazja ścian naczyń krwionośnych i przemieszczenie się do otaczającej tkanki, 
• wzrost w tkance, powodujący utworzenie małego guza i powstawanie nowych naczyń krwionośnych (angiogeneza), które odżywiają nowotwór. 

W większości przypadków rozprzestrzeniające się komórki nowotworowe umierają w pewnym momencie tego procesu. Jednak jeśli warunki temu sprzyjają, niektóre z nich są w stanie wytworzyć nowe guzy w innych częściach ciała. Przerzutowe komórki nowotworowe mogą również pozostawać nieaktywne w odległym miejscu przez wiele lat.

Gdzie mogą wystąpić przerzuty?

Rak może rozprzestrzenić się na prawie każdą część ciała. Różne rodzaje raka mogą częściej przerzutować do określonych, charakterystycznych dla rodzaju raka narządów. Najczęściej pojawiają się przerzuty do kości, wątroby, płuc, mózgu, węzłów chłonnych, a także innych narządów, takich jak otrzewna czy kręgosłup. Poniższa lista przedstawia najczęstsze miejsca przerzutów, nie uwzględniając węzłów chłonnych, w przypadku niektórych często występujących nowotworów:

Tab. 1. Najczęstsze miejsca rozprzestrzeniania się raka.

Typ raka	Główne miejsca tworzenia przerzutów
Rak pęcherza moczowego	Kości, wątroba, płuca
Rak piersi	Kości, mózg, wątroba, płuca
Rak jelita grubego	Wątroba, płuca, otrzewna
Rak nerki	Nadnercze, kości, mózg, wątroba, płuco
Rak płuc	Nadnercza, kości, mózg, wątroba, drugie płuco
Czerniak	Kości, mózg, wątroba, płuca, skóra, mięśnie
Rak jajnika	Wątroba, płuca, otrzewna
Rak trzustki	Wątroba, płuca, otrzewna
Rak prostaty	Nadnercza, kości, wątroba, płuca
Rak odbytu	Wątroba, płuca, otrzewna
Rak żołądka	Wątroba, płuca, otrzewna
Rak tarczycy	Kości, wątroba, płuca
Rak macicy	Kości, wątroba, płuca, otrzewna, pochwa

Przerzuty do kości

Przerzuty do kości mogą być przyczyną bólu, ograniczenia ruchomości i innych objawów związanych z naruszeniem struktury kości.

Przerzuty do wątroby

Przerzuty do wątroby mogą powodować żółtaczkę, ból brzucha i inne objawy związane z zaburzeniem funkcji wątroby.

Przerzuty do mózgu

Przerzuty do mózgu mogą objawiać się bólami głowy, zaburzeniami widzenia, zmianami zachowań i funkcji poznawczych.

Przerzuty do węzłów chłonnych

Przerzuty do węzłów chłonnych mogą być groźne, ponieważ wpływają na funkcjonowanie układu limfatyczny, który odgrywa rolę w obronie organizmu przed infekcjami oraz może brać udział w rozsiewaniu przerzutów do innych narządów.

Objawy przerzutów raka

Objawy przerzutów mogą być zróżnicowane i zależą od ich wielkości i lokalizacji. Mogą obejmować ból, zmiany w funkcjonowaniu narządu docelowego, utratę wagi, zmęczenie, czy problemy z układem pokarmowym. Jednak przerzuty nie zawsze muszą dawać jakiekolwiek objawy.

Niektóre typowe objawy raka z przerzutami obejmują:

• ból i złamania, gdy rak rozprzestrzenił się do kości, 
• ból głowy, drgawki lub zawroty głowy, gdy rak rozprzestrzenił się do mózgu, 
• duszność, gdy rak rozprzestrzenił się do płuc, 
• żółtaczkę lub obrzęk brzucha, gdy rak rozprzestrzenił się na wątrobę. 

Czy przerzuty bolą?

Ból związany z przerzutami może być zmienny. Niektórzy pacjenci doświadczają bólu, podczas gdy inni mogą być asymptomatyczni. Ważne jest monitorowanie wszelkich zmian w samopoczuciu i natychmiastowe informowanie lekarza o ewentualnych dolegliwościach. Ból nowotworowy można bowiem leczyć.

Czy przerzuty są wyleczalne? Jakie są rokowania?

Rokowania dotyczące nowotworów rozsianych są zwykle gorsze niż w przypadku nowotworu zlokalizowanego. Wiele zależy od rodzaju nowotworu, umiejscowienia przerzutów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta, więc trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy przerzuty można wyleczyć.

Dla większości nowotworów rozsianych istnieją skuteczne metody leczenia, takie jak chemioterapia, radioterapia, immunoterapia. Często celem leczenia raka z przerzutami jest kontrola poprzez zatrzymanie lub spowolnienie wzrostu.

Niektórzy chorzy mogą żyć latami z rozsianym rakiem, który jest dobrze kontrolowany. Inne metody leczenia mogą poprawić jakość życia poprzez złagodzenie objawów. Ten rodzaj opieki nazywany jest opieką paliatywną i może być świadczony w dowolnym momencie leczenia raka.

Wybór odpowiedniej terapii zależy od rodzaju pierwotnego nowotworu, miejsca jego rozprzestrzeniania się, przebytych w przeszłości terapii i ogólnego stanu zdrowia. Aby dowiedzieć się o możliwościach leczenia, znajdź swój typ nowotworu w naszej bazie wiedzy o raku.

Diagnostyka przerzutów raka

Mamy dostęp do różnych badań diagnostycznych, takie jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, pozytonową emisyjną tomografię(PET) czy badania krwi, które są wykorzystywane do wykrywania przerzutów. Lekarz onkolog wskaże właściwą ścieżkę postępowania.

Podsumowanie

Przerzuty nowotworowe stanowią wyzwanie dla pacjentów i lekarzy. Świadomość objawów, regularne badania kontrolne i współpraca zespołu medycznego są kluczowe dla skutecznej terapii. Możesz skorzystać również z bazy edukacyjnej naszej fundacji lub uzyskać wsparcie w pozyskaniu funduszy na leczenie raka. Dowiedz się więcej.

Autorka: Martyna Piotrowska

Źródła:
Metastatic Cancer: When Cancer Spreads – NCI
Metastasis: How Cancer Spreads – NCI
Survivorship for Individuals Living With Advanced and Metastatic Cancers: National Cancer Institute Meeting Report – PMC (nih.gov)